Kaneel: een herfstsmaak?

Regenlaarzen, wind, vallende bladeren, kleurrijke bossen, bessen plukken, hout verzamelen voor de open haard, allen maken zij deel uit van de Nederlandse herfst. Maar in Nederland worden ook bepaalde smaken in verband gebracht met de herfst. De meest bekende is waarschijnlijk kaneel. Maar hoe is kaneel nou eigenlijk zo herfstig geworden?

Typisch herfstvoedsel

Typische voorbeelden van Europees voedsel dat met de herfst in verband gebracht wordt zijn paddenstoelen en bessen. Van vers geplukte vossenbessen wordt ook in Nederland nog steeds jam of compote gemaakt die goed combineert met het wildvlees dat zo typisch is voor de herfstkeuken. Paddenstoelen worden verzameld om soep van te trekken. Ook de pompoen is geliefd en beter bekend van het Amerikaanse Halloweenfeest op 31 oktober, dat van oorsprong een Keltische herfstviering is. Specerijen die als typisch herfst gezien worden zijn onder andere: kaneel, kruidnagel, gember, en nootmuskaat. Typische herfstsmaken en aroma's zijn dan ook: sinaasappel met kruidnagel; appel, kaneel en vanille; en gember en sinaasappel.

Deze “herfstige” specerijen komen voornamelijk uit het verre en tropische oosten waar seizoenen zoals wij die kennen niet bestaan, kaneel heeft daarom eigenlijk weinig met de herfst te maken. Maar waar komt dan toch die associatie vandaan?

De oorsprong van kaneel

Kaneel in de oudheid

Kaneel belandde voor het eerst in Europa via het Romeinse Rijk. In de tijd van de Romeinen werd kaneel verhandeld door Arabieren die de specerij verkregen van Indiërs en haar aan Egyptenaren en Romeinen verhandelden. In het Chinese rijk was kaneel al millennia lang als medicijn bekend. Met de kolonisatie van delen van Azië door Europese machten werd kaneel voor het eerst op grote schaal naar Europa verhandeld.

Kaneel in de koloniën

De zogenaamde ´echte ´kaneel (te onderscheiden van cassia, een minder gewaardeerde variant van kaneel) vond zijn oorsprong in Ceylon, het huidige Sri Lanka. In de zestiende eeuw werd Ceylon veroverd door de Portugezen waarbij Portugal een monopolie in de kaneel handel verkreeg. In de zeventiende eeuw werd Ceylon door de Nederlanders van de Portugezen veroverd en was het Nederland die de monopolie in stand hield. Toen de Engelsen vervolgens Ceylon van de Nederlanders veroverden verplaatsten de Nederlanders hun kaneelproductie naar Nederlands Indië, het huidige Indonesië. Sindsdien komt kaneel in Nederland voornamelijk uit Indonesië.

Kaneel, speculaas en de Nederlandse cultuur

Kaneel en de speculaaspop

De nieuwe en kostbare specerijen werden snel populair en in tegenstelling tot in de landen van herkomst waar de specerijen veelal aan groente en vleesgerechten werden toegevoegd, zoals Indiase curries, werden zij in Nederland vooral populair in gebak en andere zoetigheden. In deze periode bestond er in Europa al geruime tijd een Germaanse traditie om koeken in de vorm van poppen te bakken voor festiviteiten. De populaire Aziatische specerijen werden toegevoegd aan deze baksels. Zo werd in de aanloop naar kerst in Duitsland de lebkuchen gebakken, in Engeland werd gingerbread gemaakt, en ontstond ook het oer-Hollandse speculaaskoekje met als voornaamste ingrediënt kaneel.

De speculaas vrijer

Een minder bekende speculaastraditie is het versieren van de speculaaspop voor een geliefde. In Nederland wordt deze grotere speculaas pop vrijer genoemd. Het versieren van speculaas of andere soorten gingerbread was een traditie in veel delen van Europa, waaronder ook het oosten van Europa. De versierde pop werd aangeboden aan de geliefde en wanneer de geliefde de gingerbread-pop of speculaaspop accepteerde dan beantwoordde zij of hij tevens de liefdesverklaring. In Nederland werd dit gedaan op de avond voor Sinterklaas, het ´verguldersavondje´. Hier komt de uitspraak ´iemand versieren´ vandaan.

Speculaas voor het gewone volk

Wat bijdroeg aan de groeiende populariteit van de speculaas varianten in Europa was dat het bakken van deze koek beperkt was tot de gildes, maar in de aanloop naar de feestdagen werd deze beperking door de machthebbers opgeheven en kon iedereen zich aan deze specialiteit wagen. Speculaas en de bijbehorende specerijen: kaneel, kruidnagel, gember en nootmuskaat (en meer, afhankelijk van het recept) zijn zodoende een onmisbaar onderdeel geworden van de Nederlandse (en Europese) herfstkeuken en haar voorbereiding op de winterse feestdagen.

Kaneel als herfstmedicatie

Ook staat kaneel in de alternatieve geneeskunde bekend als medicatie ter preventie van griep en verkoudheid. Mogelijk vanwege deze eigenschap heeft kaneel juist tijdens de herfst bekendheid verworven.