De taal van de molen - rouwstand en vreugdestand

De oude Nederlandse windmolens, die verenigd zijn in de Vereniging Nederlandse Molens, zijn bouwwerken waarin op ambachtelijke wijze meel wordt gemalen, olie of mosterd wordt gemaakt, hout gezaagd of water opgepompt. De molens zijn werktuigen, maar er kan ook mee gecommuniceerd worden. De molentaal bezigt een aantal standen van de wieken waaraan is af te lezen wat er aan de hand is. Voorheen, in de tijd zonder mobiele communicatiemiddelen in de vorm van smartphones, was het een noodzakelijk onderdeel van het ambacht. Tegenwoordig is de plaatsing van de wieken een teken van medeleven en een symbool van gemeenschapszin.

Molen in rouwstand

De molens zijn maal-, zaag- of pompinstrumenten en ze werden gebruikt om informatie door te geven. Het gebeurde heel voeger, in de tijd van voor de moderne communicatiemiddelen en ook in oorlogstijd werd de molentaal gebezigd.

Beschermheer

In 2013 maakte heel Nederland nadrukkelijk kennis met de betekenis van de wiekenstand. Na het overlijden van prins Friso op 12 augustus 2013 gingen de wieken van de Nederlandse molens allemaal in de rouwstand. Hij was beschermheer van de Nederlandse molens. De Vereniging De Hollandsche Molen heeft molenaars daarom gevraagd hun molens op rouwstand te zetten tot na de begrafenis op vrijdag 16 augustus.

De beide molens op Ameland, de Phenix in Nes en De Verwachting in Hollum, gaven, net als alle molens in Nederland, aan de oproep van de molenvereniging gehoor en betuigden hun respect door het gevlucht in rouwstand te plaatsen. Overdag werd er meel gemalen en draaiden de wieken en in de avond zetten de molenaars de wieken als eerbetoon op rouwstand.

MH17

Woensdag 23 juli 2014 werd er weer een oproep aan de molenaars gedaan. De dag werd door premier Rutte namens het Kabinet uitgeroepen tot een dag van nationale rouw. Daarop riepen de Vereniging De Hollandsche Molen en het Gilde van Vrijwillige Molenaars alle molenaars in Nederland op hun vlaggen halfstok te hangen en de molens in rouwstand te zetten. De molenaars betuigden zo hun diepste medeleven met al degenen die getroffen zijn door de aanslag op een passagiersvliegtuig, waarbij 196 Nederlanders omkwamen. Op 17 juli stortte het vliegtuig, dat op weg was naar Maleisië, boven Oekraïne neer. Uit de lucht geschoten met een raket van door Rusland gesteunde separatisten. Op 23 juli werden de stoffelijke overschotten van de eerste slachtoffers van de MH17-vliegramp teruggevlogen naar Nederland.

Wieken en rooksignaal

De wieken van de molen kunnen communiceren. Ze geven informatie net als de rooksignalen van de Indianen of de vlaggentekens op de schepen. De molenaar vertelde vroeger aan de bakker dat het meel klaar was door de wieken vol zeil overkruis te zetten. De bakker wist op die manier dat het graan gemalen was en dat hij het meel kon ophalen.
De molenaar kan de wieken op verschillende manieren plaatsen:

• Vreugde stand;
• rouw stand;
• korte ruststand;
• lange ruststand.

Molenaar en vreugdestand

De molenaar kan de wieken versieren met vlaggen of met vlaggenlijnen om te laten zien dat er iets te vieren valt. Er bestaat een officiële vreugdestand van de wieken, waarmee hij zonder vlaggen laat zien dat hij verheugd is. Dat doet de molenaar bijvoorbeeld als er een kind geboren is of wanneer er een huwelijk gevierd wordt. De wieken staan dan niet recht maar schuin. Als je voor de molen staat staan de wieken net over twaalf uur. De stand wordt bepaald vanuit de molen, dus dan is de stand van het hoogste end van de wiek net voor twaalf uur, het end staat een meter voor het hoogste punt van de draaicirkel. Het spiegelbeeld van de vreugdestand is de rouwstand.

Gevlucht en wiekenkruis

De rouwstand wordt gebruikt als er iets erg is gebeurd of als er iemand is overleden, als er wordt gerouwd. De zeilen zijn opgerold, de schotten zijn uit de wieken en de stand is vanuit de molen bekeken net over twaalf uur. Het bovenste end staat ongeveer een meter voorbij het hoogste punt van de draaicirkel.

Bij de korte ruststand staan de wiekenroeden als een plus, recht verticaal en recht horizontaal. Dit wordt ook wel met de wieken voor de borst genoemd. De molenaar laat zien dat hij zijn werk spoedig weer zal oppakken.

Bij de lange ruststand zijn de zeilen ingehaald en staan de wieken als een x, diagonaal, dat overkruis of overhek wordt genoemd. De molenaar geeft te kennen er voor een langere tijd tussenuit te gaan.

Lees verder

• Prins Friso – het ski-ongeluk in Lech
• Museum op Ameland - Vuurtoren, Bunker, Molens en meer
• Molenaar als immaterieel erfgoed