Sinterklaas in Frankrijk: Saint Nicolas et le Père Fouettard

Wie dacht dat de Sint alleen in België en in Nederland bestond, heeft het mis. Ook in sommige delen van Frankrijk, namelijk in Lotharingen, in sommige delen van de Elzas en in het Noorden van Frankrijk is hij een graag geziene gast! Zwarte Piet heet daar Le Père Fouettard. In het Duitstalige gedeelte heet hij dan weer Rupelz. Net als bij ons worden er door de Franse kinderen Sinterklaasliedjes gezongen en wordt er een schoen klaargezet met lekkers voor ... de ezel!

Geschiedenis van de Sint in de Lorraine en in de Elzas

Het stelen van een vinger

De verering van de Sint in Lotharingen begint in 1090. Een ridder die terugkwam van een kruistocht passeerde in het Italiaanse Bari waar de relikwieën van de bisschop van Myre, de heilige Nicolaas, lagen opgebaard. Hij steelde de rechtervinger van de heilige man en bracht hem naar zijn geboortedorp, Port. Ter ere van dit relikwie werd een basiliek gebouwd in 1093. De vinger wordt er met veel zorg in bewaard.

Bedevaarten en mirakels

Weldra kwamen er bedevaarten op gang naar het kleine dorpje en telkens men de heilige Nicolaas aanbad, gebeurden er mirakels. Zo ook voor een ridder, Sire de Réchicourt, die gevangen was genomen tijdens een kruistocht. Hij bad tot Sint-Nicolaas voor het slapengaan en op de morgen van 6 december 1240 werd hij wakker door de kou. Hij bevindt zich, nog steeds vastgebonden weliswaar, maar als een vrij man op de trappen van de basiliek. Sint-Louis werd door zijn smeekbede gered van de verdrinkingsdood. Ook het verhaal van de redding door Sint-Nicolaas van drie kindjes kreeg een eigen variant in de streek. Er bestaan ook heel wat liedjes over in het Frans. Pas in de Middeleeuwen werd Sint-Nicolaas de patroonheilige van de schoolkinderen. In 1961 kreeg de stad de naam Saint-Nicolas-de-Port.

Père Fouettard

Le Père Fouettard, de Franse tegenhanger van Zwarte Piet, zou ontstaan zijn in de 16de eeuw. Een pop van zijn personage werd op de brandstapel verbrand en zou symbool hebben gestaan voor Keizer Karel, die in die tijd de regionen teisterde. Un fouet is een roe, dus Père Fouettard betekent eigenlijk zoiets als "vadertje roe". In het Duitstalige gedeelte van de Lorraine is Sankt Niklaus vergezeld door zijn assistent Rupelz of Rüpelz.

Saint Nicolas belangrijker dan de kerstman

Na de protestantse hervorming van de 16de eeuw werd Sint-Nicolaas in bepaalde Europese landen afgeschaft of werd hij vervangen door de kerstman. In Lotharingen en in bepaalde delen van de Elzas echter is Sint-Nicolaas belangrijker dan de kerstman.

Feestelijkheden in de Lorraine en in de Elzas

Processies en stoeten

Ieder jaar is er in Saint-Nicolas-de-Port een grote processie met fakkels en lichtjes naar de basiliek en wel op de zaterdag die het dichtste bij het feest van Sint-Nicolaas ligt. In de processie wordt het leven van de heilige man uitgebeeld door zang en spektakel. In ieder dorp in de Lorraine is er een stoet ter ere van de heilge man. Sint-Nicolaas krijgt de sleutel van de stad uit handen van de burgemeester. Hij bezoekt er de huizen, vergezeld door een sinister figuur helemaal in het zwart gekleed. Brave kinderen krijgen snoepgoed en cadeautjes, stoute kinderen krijgen de roe. Allemaal samen zingen zij dan "La complainte de Saint-Nicolas". De Sint wordt in de Lorraine vergezeld door een ezel, niet door een paard. 's Avonds is er een fantastisch vuurwerk.

Snoepgoed

In alle bakkerijen liggen allerlei lekkernijen van peperkoek en chocolade in de vorm van Sint-Nicolaas. De Sint bezoekt ook de scholen waar hij sinaasappels en peperkoek uitdeelt aan de kinderen. Net zoals in België en Nederland zetten de Franse kinderen op 5 december hun schoen klaar met suiker en een worteltje voor de ezel en ook een glaasje melk of wijn voor de Sint. Deze schoen zetten ze weliswaar niet binnen, maar gewoon voor de deur van hun huis. De ezel eet de wortel op in het voorbijgaan. In de Elzas wordt Zwarte Piet Hanstrapp genoemd. Er wordt een brioche gegeten, "Männele" genaamd.

Sage comme une image...

In het Frans is er een uitdrukking, namelijk "être sage comme une image". Hiermee wordt bedoeld dat je zo braaf moet zijn als een prentje. De prentjes zijn de prentjes van de drukkerij van Epinal in de Vogezen. In 1976 richtte Jean-Charles Pellerin een museum op met oude en nieuwe prenten. In dit museum wordt ook de geschiedenis verteld van de prenten van Epinal. De beeltenis die op de peperkoek staat die met sinterklaas wordt verkocht of uitgedeeld, komt ook uit de prentencollectie van Epinal.

Patroonheilige van de Lorraine

Sinterklaas is sinds 1477 patroonheilige van de Lorraine, op beslissing van René II, hertog van Lotharingen.

Andere delen van Frankrijk

Ook in het Noorden van Frankrijk komt de Sint langs. De kinderen krijgen daar sinaasappelen en een brioche (soort boterbrood) in de vorm van Jezus. Het gebruik wil hier dat de jongens een rondedans doen en de meisjes bekogelen met bloem wanneer deze uit school komen. "Wit gewassen" worden brengt geluk tijdens het hele komende jaar. In het Noorden is Sint-Nicolaas de patroonheilige van de huwbare mannen. De vrijgezellen krijgen op 6 december een soort wenskaart. Wanneer ze 30 zijn en nog niet gehuwd, zegt men dat ze de staf van Sinterklaas dragen (ils portent la crosse de Saint-Nicolas). Eenzelfde gebruik bestaat in andere streken ook, maar daar zegt men: on coiffe la Saint-Catherine (men trekt het hoofddeksel van de heilige Catherina aan).

Paard wordt ezel

Een leuk wist-je-dat-je over de Franse en Waalse Sint-Nikolaas. Terwijl in Vlaanderen Sint-Nikolaas over de daken wandelt op een paard, rijdt de Franstalige Sint op een ezel. Misschien omdat er in landelijke gebieden meer ezels dan paarden zijn? Of omdat een ezel kloeker is dan een paard om vrachten te dragen? De oorsprong van dit verschil blijft voorlopig nog een raadsel van de geschiedenis...