De oorzaken van het conflict in de DR Congo

De conflicten in het Grote Merengebied in Midden-Afrika sinds de jaren ’90 tot nu zijn te kenmerken als extreem gewelddadig en complex. Historische, politieke, economische en etnische factoren zijn vervlochten in een voorslepende situatie van dreiging en geweld. In dit artikel worden de oorzaken van het conflict in de Democratische Republiek Congo (DRC) uiteengezet.

De oorzaken van het conflict in de DRC

De voedingsbodem van de oorlogen in de DR Congo, waarbij tot vandaag ongeveer 5,4 miljoen mensen zijn gestorven en daarmee de het dodelijkste conflict van de wereld sinds de Tweede Wereldoorlog (IRC, 2008), ligt naast etnische wrijving ook ten gevolge van economische, geografische en demografische factoren. De burgeroorlog in de DR Congo is een complexe oorlog, alleen al door het feit dat niet minder dan negen landen betrokken zijn op Congolees grondgebied, exclusief het aantal rebellenlegers. Hoewel de oorlog in 2002 officieel is afgelopen kent het land tot de dag van vandaag gewelddadige conflicten, grootschalige verkrachtingen en plunderingen met als gevolg een instabiliteit regio.

Spill-over vanuit Rwanda

De indirecte aanleiding van het conflict ligt in de genocide in Rwanda in het voorjaar van 1994, waarbij honderdduizenden Tutsi’s en gematigde Hutu’s door Hutu-milities werden gedood. De snelste genocide uit de geschiedenis voltrok zich onder toegeknepen oog van de internationale politieke buitenwereld. Angst voor een nieuwe afgang deed de VN stilzwijgend toekijken. De vele vluchtelingen uit Rwanda en Burundi vluchtten naar Zaïre, het hedendaagse DR Congo, en verbleven in overvolle vluchtelingenkampen waar veel ziekte, honger en uitputting een humanitaire nachtmerrie realiseerde. Door de sterke opmars van het Front Patriotique Rwandais (FPR), een Tutsi-partij die de Hutu’s in Rwanda versloegen, vluchtten ook veel hutu-rebellen, schuldig aan genocide, naar Zaïre. In de vluchtelingenkampen waren de hutu-rebellen in staat te organiseren, wat wederom leidde tot vervolging van de Tutsi’s; de genocide werd vervolgd in Zaïre. De vluchtelingenstroom is een belangrijke oorzaak van de burgeroorlog in Zaïre.

Van Zaïre tot de DRC

Zaïre werd op dat moment geregeerd door dictator-president Mobutu Sese Seko die vanaf 1965 dit ambt vervulde. De spanningen tussen de Congolese regering, de hutu-rebellen en de Tutsi’s leidde tot de eerste Congolese oorlog, die in oktober 1996 uitbrak. Ten tijde van deze oorlog leidde Laurent-Désiré Kabila de Alliance des Forces Démocratiques pour la liberation du Congo-Zaïre (AFDL) tot een gewapende opstand die erin slaagde om de president Mobutu af te zetten. De nieuwe president van Zaïre Kabila doopte Zaïre na 32 jaar om in de Democratische Republiek Congo. De AFDL was een bondgenootschap van verzetsgroepen van de Tutsi’s. (Mattelaer 2006)

De tweede Congolese oorlog

De legitimiteit van het heerschappij van Laurent Kabila was niet van lange duur. De dictatuur van Mobutu werd door Kabila vervolgd wat tot spanning leidde tussen hem en zijn voormalig Tutsi-bondgenoten. In 1998 vallen Rwandese en Ugandese troepen de DR Congo binnen die tezamen met Congolese-Tutsi’s het Rassemblement congolais pour la démocratie (RCD) vormt. Hoewel er over het algemeen sprake is van een burgeroorlog in de DR Congo is hier feitelijk sprake van een semi-interstatelijke conflict; het is immers de tweede keer dat Rwandese troepen Congolees grondgebied betreden. Daarnaast sluiten verschillende groepen met verschillende agenda’s zich aan bij de opstand. Kabila kan echter rekenen op de steun van Angola, Zimbabwe en Nambië, terwijl later ook Tsjaad, Libië en Soedan zich bij Kaliba voegden. Door de toenemende buitenlandse inmening wordt de DR Congo min of meer verklaard tot permanent oorlogsgebied, met in het westen en zuiden interveniërende staten tezamen met het regeringsleger van Kabila en in het oosten de RCD-rebellen. Tevens droeg de oprichting van milities uit zelfbescherming, de mayi-mayi, niet bij aan stabiliteit. De verschillende partijen die in de DR Congo vochten hadden allen verschillende belangen en motieven om in oorlog met de rebellen te gaan. Afgezien van economische, politieke en etnische redenen spelen ook historische factoren een rol. Veel landen kennen een langdurige conflicttraditie die in de DR Congo beslecht kon worden.

Belangen in Congo

De DR Congo fungeert vanaf 1998 als het epicentrum van de Afrikaanse Wereldoorlog, waarbij de samenkomst van verschillende factoren een eruptie van geweld en humanitaire crises als gevolg heeft. Met name de rol van de rebellen is complex, aangezien de rebellenmilities dezelfde doelen nastreven, namelijk afzetten van Kabila, maar eerder tegenstanders dan partners zijn. Dit is te verklaren doordat ze verschillende stukken territorium houden en gesteund worden door verschillenden staten. Bij het binnenvallen van Congo, hadden Rwanda en Uganda dezelfde doestellingen, namelijk het veiligstellen van de oostelijke grens van Congo tegenover de genocidaire hutu-rebellen. Daarnaast hadden beide partijen veel belang bij de exploitatie van de rijkdommen in Oost-Congo. Langzamerhand nam het tweede belang voor zowel Rwanda als Uganda de overhand. De exploitatie van de natuurlijke rijkdommen van de DR Congo is een niet te onderschatten motivatie voor vervolging van de (burger)oorlog in de DR Congo. De financiering van de oorlog kwam namelijk voort uit deze exploitatie van Congo’s natuurlijke rijkdommen als goud, koper, diamant, uranium, coltan, kobalt en hout. Met name de Rwandese en Ugandese betrokkenheid met de oorlog is naast de veiligstelling van de grensgebieden nauw verweven met expansionistische doeleinden.