Burkeman en de positieve kracht van negatief denken

Heb jij ook zo'n gloeiende hekel aan die onverbeterlijke positivo’s met hun irritante clichés als ‘het komt allemaal goed’ of ‘alles sal reg kom’ ook zo gaan haten? Dan is er goed nieuws! De nieuwste goeroe op zelfhulpgebied heet Oliver Burkeman en zijn boek in het Nederlands vertaald als 'Tegengif: geluk voor mensen die een hekel hebben aan positief denken' gaat over de kracht van het negatief denken'. Het is een antwoord op de filosofie van Anthony Robbins waarin het positief denken een centrale rol speelt.

De negatieve kant van het positief denken en een beter alternatief

Negatief denken kan in de praktijk heel wat positiever uitpakken dan... eh... positief denken. Hoe zit dat precies? Kijk eens naar de beperkingen van het positief denken door oog te hebben voor de negatieve gevolgen ervan.

• De vuurloop als metafoor van het leven
• Het averechtse effect van positieve visualisatie
• 'Ik ben een aantrekkelijk persoon' 'Mijn leven is vol vreugde', maar niet heus…
• Je doelen bepalen... en er voorbijschieten
• De noodzaak van balans van het positieve en het negatieve
• Positief denken vreet energie en er kan een duur prijskaartje aan hangen
• Visualiseer je hete kolen niet als koel mos, maar als hete kolen

De vuurloop als metafoor van het leven

Tijdens een zogenaamde vuurloop in juni 2012 liepen 21 deelnemers aan een seminar Unleash The Power Within brandwonden op. Deze vuurloop behoort tot de vaste onderdelen van de seminars van Anthony Robbins. Deze schrijver en motivational speaker is in Nederland het best bekend door zijn boek Je onbekende vermogens waarin hij onder meer zijn inzichten over neurolinguïstisch programmeren uit de doeken doet. In zijn boeken en seminars stelt Robbins voortdurend, zij het in verschillende bewoordingen dat je mogelijkheden grenzeloos zijn mits je met de juiste overtuigingen op een positieve manier werkt aan wat je wezenlijk in je leven wilt bereiken.

De bedoeling van de vuurloop is dat je het gevoel krijgt dat je mogelijkheden inderdaad grenzeloos zijn, mits je over juiste mindset beschikt. Voordat je de hete kolen op gaat, zeg je tegen jezelf: ‘Ik wil het, ik kan het en ik ga ervoor’. En je visualiseert hoe je succesvol de vuurloop volbrengt: met opgeheven hoofd en een rechte stevige pas. Tijdens de vuurloop zelf word je geacht ‘koel mos’ te visualiseren en hardop: ‘Koel mos, koel mos, koel mos’ te blijven zeggen.

De fysiologische waarheid rond de vuurloop is dat geen van de deelnemers aan het seminar blaren of brandwonden krijgt, mits de deelnemer vlot en lichtvoetig enkele meters over een horizontale laag van smeulende kolen of smeulend hout op een onbrandbare onderlaag loopt. Dat dit in juli 2012 in Californië tijdens een seminar misliep, had dan ook niets te maken met een verkeerde mindset, maar alles met fysiologische factoren.

Het averechtse effect van positieve visualisatie

In seminars en workshops voor werknemers van bedrijven krijg je als deelnemer vaak oefeningen met positieve visualisatie. In een aantal gevallen kun je daar onverwacht goede resultaten mee behalen. In veel managementboeken wordt daarom de nadruk gelegd op de kracht van positieve visualisatie.

Tot nu toe is echter de negatieve uitwerking van positieve visualisatie onderbelicht gebleven. Oliver Burkeman wil daarmee afrekenen in zijn boek The Antidote: Happiness for People Who Can’t Stand Positive Thinking. Dit boek is in het Nederlands vertaald en sinds november 2012 verkrijgbaar onder de titel: Tegengif: geluk voor mensen die een hekel hebben aan positief denken (uitgeverij Ambo). Visualisatie kan er namelijk toe leiden dat iemand het gevoel krijgt dat hij zijn doel al bereikt heeft en dat hij zich daarvoor dus niet meer enorm hoeft in te spannen.

'Ik ben een aantrekkelijk persoon' 'Mijn leven is vol vreugde', maar niet heus…

Krommen jouw tenen ook van die vreselijke slogans die zijn bedoeld om mensen positiever te laten denken? Als je weer eens door je baas naar zo’n vreselijke workshop, seminar of cursus wordt gestuurd, zou je soms het liefst de trainer met zijn eigen positivisme eens een aantal keren ferm om de oren willen slaan. Maar als brave medewerker slik je zelfs de woorden in die op je tong liggen, en je doet alsof je hard werkt om een zo mogelijk nog positiever ingesteld mens te worden. Tenslotte wil je niet je kansen op een mooie carrière vergooien door openlijk te twijfelen aan het nut van die workshops, seminars of cursussen die bedoeld zijn om van jou een efficiënte, effectieve en vooral ook een positief denkende medewerker te maken.

Gelukkig begint nu steeds meer in bredere kringen het inzicht door te breken dat slogans als ‘Ik ben een aantrekkelijk persoon’ of ‘Mijn leven is vol vreugde' bij iemand met een laag gevoel van eigenwaarde averechts werken. Dit negatieve effect wordt bijvoorbeeld veroorzaakt doordat iemand die niet in die kretologie gelooft, in zichzelf, zeer overtuigend er achteraan denkt: 'Maar niet heus!'

Je doelen bepalen... en er voorbijschieten

Tot de inzichten van Tony Robbins behoort het bewust stellen van doelen. Managersspeak zit vol blabla over doelstellingen en het bereiken van doelen.

Maar het bepalen van doelen kan als onbedoeld neveneffect hebben dat je het gestelde doel voorbijschiet. Dit geldt vooral als je je al te zeer focust op een strak geformuleerd doel. Volgens diverse onderzoeken zouden medewerkers die gedreven worden door concrete doelen eerder geneigd zijn het niet zo nauw te nemen met ethische normen.

De noodzaak van balans van het positieve en het negatieve

Oliver Burkeman wijst erop dat de filosofen uit de antieke oudheid en de spirituele leiders reeds inzagen dat het nodig is de balans te vinden tussen het positieve en het negatieve, tussen optimisme en pessimisme, en tussen een streven naar succes en zekerheden, en een openstaan voor mislukking en onzekerheden.

Burkeman brengt in herinnering dat de stoïcijnen reeds adviseerden om het zwartste scenario te visualiseren. Dit zou je zorgen over de toekomst verminderen. Als je je in alle nuchterheid voorstelt hoe slecht de dingen in het ergste geval zouden kunnen aflopen, kom je doorgaans tot de conclusie dat je daarmee wel kunt (leren) omgaan. Als je voor je geestesoog brengt dat je mogelijk je familie en vrienden en je bezittingen kwijtraakt, wordt je mogelijk extra dankbaar voor het feit dat je deze nu nog wel bezit. Dat inzicht was reeds bekend bij de stoïcijnen!

Daarentegen is positief denken altijd gericht op de toekomst. Die toekomstgerichtheid maakt dat de huidige genoegens irrelevant lijken en dat maakt het moeilijker om in het hier en nu te leven.

Positief denken vreet energie en er kan een duur prijskaartje aan hangen

De drang om positief te denken, kan leiden tot een moeizame inspanning om elk spoortje negativiteit uit te bannen. Iemand die positief wil denken, moet voortduren op zijn hoede zijn voor het de kop opsteken van een gevoel van verdriet of mislukking.
Het jezelf telkens slogans voor te houden als ‘alles sal reg kom’ of, ‘het komt allemaal goed’ helpt je niet verder in situaties waarin dit niet het geval is. Integendeel, het belemmert je zelfs om de noodzakelijke stappen te zetten die nodig zijn om je situatie te veranderen.

Volgens maatschappijcritica Barbara Ehrenreich heeft het eenzijdig positief denken in samenhang met het afwijzen van de mogelijkheid van mislukkingen, bijgedragen aan onze huidige ernstige financiële crisis. Gezien de bovenstaande inzichten van oudsher, valt daarvoor wel iets te zeggen.

Visualiseer je hete kolen niet als koel mos, maar als hete kolen

Met een knipoog naar Anthony Robbins advies om aan koel mos te denken als je over hete kolen loopt, adviseert Oliver Burke: ‘Visualiseer je hete kolen niet als koel mos, maar als hete kolen.' Het lijkt erop dat Burke hierin weleens gelijk heeft.

Lees verder

• Van positief denken naar realistisch denken
• De moed opgeven? Met realistisch denken kom je verder