Het scheermes van Ockham

Het "scheermes van Ockham" is een principe dat zegt dat een gebeurtenis (of fenomeen) verklaard moet worden met zo min mogelijk aannames, waarbij elke veronderstelling die geen verschil maakt voor de verklaring, wordt geschrapt.

Van waar komt het?

Het "scheermes van Ockham wordt toegeschreven aan de Fransiscaner monnik Willem van Ockham (ca 1280/90 - 1349). In het Latijn luidt dit - afhankelijk van de bron die men raadpleegt - "Entia non sunt multiplicanda praeter necessitam" of "pluralitas non est ponenda sine necessitate". Beide uitdrukkingen worden vrij vertaald als: "men moet het aantal zijnden (of entiteiten) niet groter maken dan nodig". Alhoewel Ockham nooit letterlijk deze uitdrukkingen gebruikte - en hij zeker niet de eerste was die het principe toepaste- werd de term door Sir William Hamilton (1788-1856) naar hem vernoemd.

Toepassingen

Filosofie

Doorheen de geschiedenis hebben verschillende filosofen (Aristoteles, Maimonides, Thomas van Aquino, ...) het principe in hun werk toegepast. Hierbij trachten zij niet alleen de wereld om zich heen maar ook de taal en het geloof te verklaren door middel van de "beste" theorie die zo min mogelijk veronderstellingen of aannames bevat.

Hedendaags wordt het scheermes vaak gebruikt om wetenschap van pseudowetenschap te onderscheiden. Hierbij wordt er van uitgegaan dat entiteiten die nog nooit enig bewijs van hun bestaan geleverd hebben (zoals geesten, kabouters, eenhoorns) én strijdig zijn met recente wetenschappelijke inzichten, geschrapt kunnen worden bij de verklaring van bepaalde fenomenen.

Wetenschappen

In de exacte wetenschappen zoals biologie, geneeskunde, wiskunde en computerwetenschappen wordt het principe vaak toegepast bij de ontwikkeling van theoretische modellen. Beroemde wetenschappers gaven vaak een eigen invulling aan het principe. Voorbeelden hiervan zijn Karl Popper ("wij verkiezen eenvoudige theorieën boven complexe omdat de empirische inhoud groter is en bijgevolg gemakkelijker te testen zijn") en Albert Einstein ("hou de basiselementen zo simpel en zo weinig mogelijk zonder de beschrijving van de ervaringsfeiten op te offeren").

Dagelijks leven

Een variatie op het principe is: KISS ("Keep It Simple, Stupid"). Deze slogan wordt vaak gebruikt binnen de bedrijfswereld of het leger.

Overal toepasbaar?

Alhoewel het principe een goede leidraad blijkt te zijn in vele disciplines, kan het niet zomaar altijd en overal worden toegepast. Soms is de "simpelste" theorie niet toereikend om een fenomeen te verklaren. De klassieke fysica van Newton bijvoorbeeld bleek in enkele domeinen ontoereikend of zelfs fout te zijn. Deze theorie werd door o.a. Einstein vervangen door nieuwe, complexere theorieën. En, hoewel het scheermes gebruikt wordt bij de ontwikkeling van theoretische modellen, kan het zelden of nooit gebruikt worden om arbitrair te kiezen tussen twee gepubliceerde modellen.

Over het algemeen geldt dan ook het adagium: de eenvoudigste verklaring is meestal de beste, merk je echter bij verder onderzoek dat dit niet zo is: pas dan je theorie aan.