mijn kijk op
Achtergronden van de Islam
De Islam heeft tegenwoordig een bedroevend slecht imago. Dat is niet alleen voor moslims, maar ook voor westerlingen een triest feit. De Islam kan namelijk voor westerse niet-moslims een bron van inspiratie zijn waar we ons momenteel, angstig en bevooroordeeld, voor af lijken te sluiten. ‘Islam’ betekent eenvoudig ‘overgave’ en niet ‘onderwerping’, zoals veel westerse schrijvers ons willen doen geloven. De Islam predikt overgave aan een alomvattende en ons begrip te boven gaande goddelijke aanwezigheid die zich ‘in de tekenen van de natuur’ en in een drieëntwintig jaren durend gesprek met de profeet Mohammed heeft geopenbaard. Die overgave heeft miljoenen moslims eeuwen lang overal ter wereld geïnspireerd om vreemdelingen te respecteren, naar een rechtvaardige samenleving te streven, te beseffen dat God altijd en overal aanwezig is en om tot een authentieke waardering van schoonheid en kennis te komen.
Heilige oorlog - jihad
Voor veel individuen betekende een ]jihad, een ‘heilige oorlog’, een spirituele term die duidde op de innerlijke strijd die je moest voeren om je van je eigen hatelijke gevoelens en gedachten te bevrijden. De term ‘heilige oorlog’ kwam dicht in de buurt van de betekenis van de christelijke ‘donkere nacht van de ziel’ en stond mijlen ver van de gewelddadige en bloeddorstige betekenissen die een kleine groep extremisten er tegenwoordig aan geeft.
Schoonheid en mysterie
Wie zich in islamitische kunst verdiept, ontdekt een wereld van schoonheid en mysterie die zijn weerga niet kent. De islamitische kunst nam in de eerste eeuwen van haar bestaan gretig elementen in zich op van vroegchristelijke, byzantijnse, Grieks-Romeinse en Perzische oorsprong om ze te transformeren tot een unieke en eigen stijl met universele aspiraties. Alleen al een kennismaking hiermee kan je op heel andere gedachten brengen over kunst en architectuur.
Islamitische architectuur
Om een voorbeeld te geven. De christelijke en klassieke kunst werkte met helder gedefinieerde ruimtes en nauw omschreven focuspunten. De islamitische architectuur in Zuid-Spanje werkte daarentegen juist zoveel mogelijk grenzen en hoeken weg, met behulp van in elkaar grijpende ritmische patronen, opdat er een illusie ontstaat van een vloeiende, grenzeloze en mysterieuze ruimte. Geheel in lijn met de ‘voorstelling’ die men van Allah had.
Liefde voor de natuur
De Chinese landschapsschilderkunst inspireerde moslims om hun eigen liefde voor de natuur in schilderingen uitdrukking te geven. Islamitische landschappen lieten op hun beurt Italianen kennis maken met het in Europa onbekende genre van de landschapsschilderkunst.
Mystiek, filosofie en wetenschap
Islamitische kunstenaars, geleerden en mystici werkten actief aan het bijeenbrengen van verschillende culturele invloeden om ze, zo mogelijk, naar een hoger en universeler plan te tillen. Ze boden echter ook een veilige en zelfs intellectueel stimulerende haven aan voor Joodse en hermetische groepen die voor het oprukkende christendom vluchtten.
Invloed van het hermetisme
Joden werden in de islamitische wereld niet vervolgd, christenen evenmin. De hermetici, een mystieke groep uit met name Alexandrië, die een synthese nastreefden van oude Egyptische, Griekse en Joodse wijsheid, waren van enorme invloed op het soefisme, de islamitische mystiek. Het was via hen dat de Griekse filosofie tijdens de Renaissance geïntroduceerd werd in Europa. Op dat moment had men in de islamitische cultuur al honderden jaren ervaring opgedaan met de toepassing van de rationalistische (aristotelische) erfenis en ingezien dat rationaliteit niet geschikt is om de ultieme vragen te beantwoorden. Dit had grote invloed op de richting die de cultuur daarna op ging. In het Westen zijn filosofen pas in de 20e eeuw tot dergelijke conclusies gekomen (bijvoorbeeld Wittgenstein en Whitehead).
Een eigen synthese
De islamitische cultuur was niet slechts een doorgeefluik van klassieke ‘Europese’ ideeën, die via Spanje naar Europa terugkeerden. Die klassieke ‘Europese’ ideeën waren nooit Europees geweest. Ze kwamen van de oostelijke Middellandse Zee (Griekenland, Turkije, Midden-Oosten, Perzië en Egypte). De Romeinen namen ze over en legden ze aan de andere Europeanen op, totdat ze door noordelijke volkeren onder de voet gelopen werden, wat het begin van de ‘duistere’ Middeleeuwen inluidde. Ook de Islam nam deze cultuur van de oostelijke Middellandse Zee volledig in zich op en vormde haar om tot een eigen, spirituele eenheid.
Vooroordelen en verharding
West-Europeanen zouden pas veel later de invloeden van de klassieke culturen uit de oostelijke Middellandse Zee op hun eigen manier in zich opnemen. Ironisch genoeg won het christelijke Europa dankzij de Renaissance, die door de Islam mogelijk was geworden, enorm aan zelfvertrouwen. Het was op basis van dit zelfvertrouwen dat het de wereld begon te veroveren en onder andere veel Islamitische gebieden koloniseerde. De oorlogen en de vernederingen die hiermee gepaard gingen, zouden enorme vooroordelen en een verharding in beide werelden tot gevolg hebben. Vandaag de dag kunnen we nog steeds getuige zijn van de trieste gevolgen van deze geschiedenis. Niettemin blijft de islamitische cultuur van een enorme diepgang en schoonheid, die ook niet-moslims overal ter wereld kan raken en inspireren.
© 2012 - 2024 Drsv, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Egyptische kunst 9: De tempelsDe tempel was de aardse woonplaats van de God. De koning zelf wijdde elke tempel in. De oudste tempels waren niet meer d…
Bronnen en referenties
- Karen Armstrong, Een geschiedenis van God, Athos
- Michael Baigent & Richard Leigh, Het Elixer en de Steen, Tirion
- Hugh Honour en John Fleming, A World History of Art, Papermac