PDD-NOS en dagritmeborden

Bij PPD-NOS wordt vaak gebruik gemaakt van dagritmeborden. Maar wat zijn dagritmeborden en hoe werkt dit. Onderstaand artikel gaat in op het gebruik van deze borden en hoe ze gemaakt kunnen worden.

Wat zijn dagritme borden

Dagritmeborden zijn borden met plaatjes. Deze plaatjes geven aan wat er over de dag gaat gebeuren. Dagritme borden worden gebruik als visuele ondersteuning (ondersteuning door beelden) bij mensen die problemen ervaren om de dag te overzien. Mensen met de stoornis PDD-NOS, ADHD, ADD etc. kunnen erg gebaat zijn bij het gebruik van deze borden. Ook kinderen die nog niet goed lezen kunnen vaak wel overweg met plaatjes om te zien wat er gaat gebeuren.

Bij PDD-NOS komt vaak het probleem om de hoek kijken dat structuur één van de belangrijke pijlers is om de persoon op weg te helpen bij het creeeren van overzicht. Door het overzicht te hebben valt er stress weg. De stress om de dag niet goed te kunnen overzien veroorzaakt namelijk chaos in het hoofd, welke er weer voor zorgt dat er zaken worden vergeten of dat ze in hun rigide denken blijven hangen. Het laatste veroorzaakt weer stress in hun omgeving, etc. Het rigide denken bij mensen met PDD-NOS heeft vaak te maken met het stevig vasthouden van hun eigen overzicht. Dit overzicht staat vaak weer haaks op het overzicht van de ander. Ze kunnen dit vaak moeilijk ombuigen, wat soms weer een emotionele ontlading veroorzaakt (naar zichzelf gericht of naar de ander). We kunnen hen helpen door dagritme borden te maken. Door tijdig aan te geven wat er gaat veranderen, helpen we hen om dit te verwerken. PDD-NOS heeft namelijk een vertraagde informatieverwerking.

Vormen van dagritme borden

De meeste mensen maken gebruik van een agenda. Een dagritme bord moet je ook zo zien. Het is een soort agenda voor de dag. Voor jonge kinderen of mensen die het nodig hebben om het in beelden te zien, zal vaak gebruik worden gemaakt van een bord aan de muur. Sommige kopen een bord, andere gebruiken de koelkast of een plankje op de kast. Voor andere personen (bv oudere kinderen op het voortgezet onderwijs) kan gebruik gemaakt worden van de picto agenda (te vinden op het internet) of stickers in de agenda. Een eenvoudige manier om het zelf te maken is een lange lat met spijkers, maar natuurlijk kan je het zo mooi maken als je zelf wilt. De kaartjes kunnen uitgeprint worden of bestelt. Lamineren is vaak een slim idee omdat de plaatjes dan langer meegaan. Af laten drukken of kopen op magneetpapier kan ook. Ze kunnen dan gebruikt worden op de koelkast. Dit heeft weer als voordeel dat er geen lat op de muur in de huiskamer hoeft te worden gemonteerd. Dagritmeborden kan je zo duur of goedkoop maken als je zelf wilt. Plaatjes kunnen gekocht, gedownload of zelf worden gemaakt. Het belangrijkste hierbij is dat deze plaatjes begrepen worden door de persoon. Dus als het even kan is het slim om samen met deze persoon achter de computer of het tekenvel te kruipen en meteen af te checken of het begrepen wordt.

Hoe maak je dagritme borden

• Allereerst is het van belang in hoeverre iemand dit overzicht nodig heeft. Vaak weten we dit wel van de persoon. Maak de dagritme borden niet te druk of te onoverzichtelijk. Gebruik zo min mogelijk plaatjes. Soms is dit nodig, maar meestal niet.
• Begin met het bepalen van de ijkpunten van de dag. Meestal betreft dit eet momenten. Dit betekent dat de meeste mensen hun borden zullen verdelen in drie delen. ‘s Morgens, ’s middags en ’s avonds.
• Bedenk hierbij dat het handig is om per dagdeel of per dag te werken. Een hele week het overzicht neerhangen veroorzaakt namelijk weer onrust of onoverzichtelijkheid. Het is beter om ’s avonds met of zonder de persoon de kaartjes op te hangen voor de volgende dag.
• Als op school of andere plekken kaartjes worden gebruikt probeer dan thuis ook gebruik te maken van dezelfde kaartjes.
• Vervolgens moet bepaald worden in hoeverre iemand overzicht nodig heeft. We kunnen bijvoorbeeld het kaartje binnenspelen ophangen, maar weet die persoon dan wat hij moet gaan doen ? Het kaartje binnenspelen zal voor veel mensen volstaan. In combinatie met bv de time-timer of de kleurenklok zou er gekozen kunnen worden om het binnenspelen verder uit te splitsen. Ditzelfde geldt voor aankleden. We kunnen elke handeling (pakken ondergoed, pakken broek, pakken trui etc.) uitgebreid ophangen, maar we kunnen ook 1 kaartje ophangen. Meestal is het het slimste om 1 kaart te gebruiken en apart gebruik te maken van de handeling kaartjes op de plek waar dit gebeurd. We willen immers de persoon leren om dit zelfstandig te kunnen. De handelingskaartjes kunnen dan gebruikt worden als leerelement.
• Het bord moet op een goed bereikbare plaats staan. Het liefst op een plek die goed zichtbaar is. De meeste mensen zullen het bord ophangen in de huiskamer.
• Nu kunnen er kaartjes gezocht worden. Deze kaartjes kan je zelf maken, maar ook op internet is voldoende aanbod van gratis kaartjes of betaalde setjes. Op sclera.be is het mogelijk kaartjes gratis te downloaden.
• Officieel wordt bij autisme gebruik gemaakt van borden die van boven naar beneden opgehangen worden, maar voor de meeste mensen werkt van links naar rechts prima. Het laatste is vaak handiger.

Het maken van een basisset

Wat is een handig beginset. Zoals ik al eerder stelde kan dit per persoon verschillen. Maar zorg in ieder geval voor een lijst die een overzicht geeft van de taken van de persoon over de week. Gebruik deze lijst bij het maken van een basisset. Daarna kan het basisset verder aangevuld worden met andere kaartjes. Bedenk hoeveel kaartjes je nodig hebt per onderwerp.
Bv. “Brood eten “ zal door de meeste mensen twee x per dag worden gedaan. Dus zit in het basisset tenminste twee kaartjes “brood eten”. De warme maaltijd komt meestal maar 1x voor. Eten op school of overblijven op school moet een ander kaartje zijn dan thuis eten, omdat de persoon dan begrijpt dat het kaartje betekent dat het op school moet blijven. Dus voordat kaartjes worden gemaakt wordt eerst het basisset bepaald. Denk daarbij ook aan sport, hobby, muziekles, school, BSO, huiswerk etc.

Wanneer worden de kaartjes opgehangen.

• Bij jonge kinderen zullen de verzorgers vaak zelf de kaartjes ophangen voor de volgende dag.
• Bij oudere kinderen kan het samen worden gedaan, zodat ze het zelf ook leren.
• Bij volwassenen moet dit per persoon bekeken worden.

Zorg ervoor dat de kaartjes de dag ervoor opgehangen worden voor de volgende dag. Loop samen de dag even door.

Wat kan je doen als er plotseling iets anders gebeurd?

Maak gebruik van de kaartjes en doe het samen. Hang tijdig het nieuwe kaartje op en laat de persoon weten dat het veranderd. Hierdoor heeft de persoon tijd om te wennen aan het nieuwe idee. In eerste instantie kan er tegengesputterd worden, maar doordat er tijdig gebruik wordt gemaakt van de verandering zal in de meeste situaties de persoon ondertussen gewend zijn aan het idee tegen de tijd dat de verandering komt. Hoelang dit duurt verschilt van persoon tot persoon en is vooral een kwestie van uitproberen.

Gebruik maken van kaartjes in leermomenten

Ritme kaartjes kunnen ook gebruikt worden in leermomenten. Veel mensen met PDD-NOS hebben moeite om de juiste volgorde te bepalen of te weten wanneer wat moet gebeurden. Er kan dmv een serie handelingen (bv. met kleding en de volgorde van aankleden) geleerd worden hoe je een totale handeling kan doen. Dit kan door spelenderwijs steeds kaartjes om te draaien, beloningen toe te passen of kaartjes te verwijderen. Wordt niet boos, maar blijf geduldig