Verzoeken tot een referendum: De procedure

Sinds juli 2015 is het voor de Nederlandse burgers mogelijk om een referendum aan te vragen. Als mensen het niet eens zijn met een overheidsbesluit is er hierdoor een nieuw middel voor de bevolking om hun stem te laten horen. Echter gaat er behoorlijk wat aan vooraf voordat het referendum daadwerkelijk op de agenda staat. Wat is een referendum precies en wat zijn de mogelijkheden om tot een referendum te verzoeken?

Wat is een referendum?

Een referendum is een volksstemming over een te nemen besluit. In tegenstelling tot gewone verkiezingen waarbij de kiezers hun volksvertegenwoordigers kunnen kiezen gaan referenda over een specifiek onderwerp.

Wat voor referenda zijn er?

Ten eerste is er een onderscheid tussen een bindend en een niet-bindend referendum. Bij een niet-bindend referendum kunnen de kiesgerechtigden een advies uitbrengen naar de volksvertegenwoordiging over de aangenomen wet. Omdat het slechts een advies is staat het de vertegenwoordigers vrij wat ze met de uitkomst van het referendum doen. Bij een bindend referendum moet de uitslag van het referendum ook daadwerkelijk uitgevoerd worden. Hiernaast bestaat er een raadplegend referendum. Dit referendum wordt georganiseerd door de overheid omdat zij de mening van de bevolking willen weten over een bepaald onderwerp. Dit referendum kan bestaat uit een ja of nee optie, of het kan een keuzereferendum zijn (een A/B/C-optie).
Een raadgevend referendum wordt geïnitieerd door de bevolking zelf. Dit gebeurt als zij het gevoel hebben dat de bevolking het niet eens is met een door de overheid genomen besluit. Een volksinitiatief is een onderwerp dat door de bevolking op de politieke agenda is gezet.

Mogelijkheden tot een referendum

Sinds 1 juli 2015 is de Wet raadgevend referendum in werking getreden. Kiesgerechtigden kunnen een referendum aanvragen over een wet die onlangs is aangenomen en bekrachtigd, maar nog niet in werking getreden. Als er voldoende kiesgerechtigden een aanvraag doen bij de kiesraad, kan het raadgevend referendum plaatsvinden. Er is geen wetgeving over een landelijk bindend referendum.

Verzoek indienen

Om een referendum te realiseren, moeten er voldoende verzoeken worden ingediend bij de kiesraad. Dit wordt opgedeeld in twee fasen:

Inleidende fase
Ten eerste moeten er 10.000 inleidende verzoeken worden ingediend. Dit kan door een speciaal formulier in te vullen. Deze is te vinden op www.referendumovereenwet.nl (website van de Kiesraad). De inleidende fase is geslaagd als er binnen 4 weken minimaal 10.000 geldige verzoeken over dezelfde wet zijn binnengekomen bij de kiesraad. Deze formulieren moeten uitgeprint worden en worden verzonden naar de Kiesraad (er mogen meerdere formulieren in één envelop). Alleen mensen die kiesgerechtigd zijn mogen een verzoek indienen. Dit zijn alle mensen die de Nederlandse nationaliteit hebben en minstens 18 jaar oud zijn (voor inwoners van Aruba, Curaçao of Sint-Maarten gelden aparte regels.) Er mag maximaal één verzoek per persoon worden ingediend. Als het minimale aantal verzoeken niet binnen vier weken wordt gehaald mag de wet gewoon in werking treden. Na deze 4 weken neemt de Kiesraad een besluit of de inleidende fase van het verzoek tot een referendum wordt goed- of afgekeurd. Dit wordt gepubliceerd op de Staatscourant.

Definitieve fase
Als er 10.000 geldige stemmen zijn binnen gekomen gaat de definitieve fase van start. Hierin moeten nog eens 300.000 steunbetuigingen voor het referendum worden verzameld in de vorm van handtekeningen. Ook het formulier voor een definitief verzoek is te vinden op www.referendumovereenwet.nl. De termijn die voor deze fase staat is 6 weken. Als binnen deze periode niet minimaal 300.000 geldige verzoeken zijn binnengekomen bij de kiesraad mag de wet toch gewoon in werking treden. De kiesraad maakt alleen de eindstand van het aantal geldige verzoeken bekend. Het is niet mogelijk een tussenstand te bepalen omdat het aantal ongeldige stemmen dan nog niet goed vast te stellen is. Ook wil de kiesraad geen valse verwachtingen scheppen over de uitkomst.

Ongeldige verzoeken

In de volgende situaties wordt het verzoek ongeldig verklaard:

• De verzoeker is niet kiesgerechtigd
• Het verzoek is niet binnen de gestelde termijn gearriveerd bij de kiesraad
• Het verzoek is niet via het juiste formulier ingediend of bevat onjuiste of onvolledige informatie
• Er zijn meerdere verzoeken ingediend door één persoon

Komen alle wetten in aanmerking voor een referendum?

In principe komen alle aangenomen en bekrachtigde wetten in aanmerking, zolang de wet nog niet in werking getreden is. Echter zijn er een paar uitzonderingen, zo mag er geen referendum aangevraagd worden over begrotingen, of over wetten die van toepassing zijn op het Koninklijk huis. Op de website van de Kiesraad kunt u vinden welke wetten op dit moment in aanmerking komen voor een raadgevend referendum. Een referendum houdt altijd in dat er voor of tegen de aangenomen wet kan worden gestemd. De keuzemogelijkheden zijn dus altijd 'ja' of 'nee'. Door het stembiljet leeg te laten kan een kiezer 'blanco' stemmen.