Troonsopvolging in Japan

De kwestie van troonsopvolging ligt in Japan een stuk lastiger dan in een land als Nederland. Dit heeft er vooral mee te maken dat alleen een man de troon kan overnemen waardoor er een druk ligt op de vrouw van van de kroonprins om een mannelijke troonopvolger voort te brengen, iets wat in het geval van kroonprins Naruhito en kroonprinses Masako niet is gebeurd. In de Japanse keizerlijke familie is inmiddels al meer dan 40 jaar geen mannelijke troonpretendent geboren.

Geschiedenis

Volgens de traditie wordt in Japan de keizer opgevolgd door zijn zoon. Men kent er het senioraat, een overervingssysteem waarbij het erfrecht overgaat van de vader op alle zonen. De zonen krijgen het erfgoed in leen, waarbij de oudste zoon het grootste deel en in dit geval ook de heerschappij over het keizerrijk krijgt. Theoretische gezien kan iedereen uit de patrilineaire afstamming van de eerste keizer Jimmu Tenno aanspraak maken op de troon. In de praktijk is het echter zo dat de voorkeur wordt gegeven aan de eerstgeboren zoon van de heersende keizer, gevolgd door zijn broers, kleinzoons en anderen uit de mannelijke geslachtslijn, teruggaand tot neven uit de Seshū Shinnōke, parallelle lijnen aan de keizerlijke familie die een uitkomst moesten bieden indien de lijn dreigde uit te sterven door het uitblijven van een mannelijke troonopvolger.

Omdat er geen restricties lagen op hertrouwen was er in de geschiedenis zelden een tekort aan mannelijke familieleden die aanspraak konden maken op de troon. Toch heeft in een aantal gevallen een vrouw plaatsgenomen op de troon in Japan, vaak om de tijd te overbruggen waarin er een dispuut bestond over de opvolging of in de functie van een soort regentes op het moment dat de kroonprins nog niet de puberteit had bereikt.

Na de Meiji-restauratie - de politieke omwenteling die in 1867 het eind van de heerschappij van de krijgsadel in Japan inluidde - nam Japan het Pruisische model van keizerlijke opvolging over, waardoor vrouwen expliciet werden uitgesloten van troonsopvolging. In een poging Japan meer de moderniseren en te laten 'verwesteren' werd ook de polygamie afgeschaft waardoor weleens een probleem kon ontstaan wanneer de eerste vrouw van een troonpretendent niet in staat bleek kinderen te krijgen. Na de Tweede Wereldoorlog kwam daar nog een restrictie bij: alleen nauwe verwanten van keizer Hirohito konden deel uitmaken van de keizerlijke familie en aanspraak maken op de troon.

Huidige situatie

De huidige keizer Akihito heeft twee zonen: Kroonprins Naruhito en Prins Akishino. Laatstgenoemde is de vader van de enige kleinzoon van de keizer, Prins Hisahito. Naruhito heeft met zijn vrouw Masako één dochter. De broer van Keizer Akihito heeft geen kinderen. Zijn oom Prins Mikasa heeft alleen dochters en zijn eerste neef Prins Katsura is ongetrouwd en kinderloos.

Gezien het ontbreken van een directe mannelijke troonopvolger - een zoon van de kroonprins - brengt in Japan heel wat discussie op gang. Men twijfelt aan de houdbaarheid van de in 1947 onder Hirohito ingestelde wet die maakt dat de troonopvolger een nauwe mannelijke verwant van de keizer moet zijn. Aan de rechterkant van het politiek spectrum betoogt men dat de onder Hirohito ingestelde wet ongedaan gemaakt moet worden waardoor eerder uitgesloten familieleden ook weer aanspraak kunnen maken op de troon. Liberalen betogen dat een eerstgeboorterecht of primogenituur te introduceren waarbij de eerstgeborene ongeacht het geslacht aanspraak maakt op de troon, in het huidige geval dus prinses Aiko.

Op het moment dat een eerstgeboorterecht zou worden ingevoerd dan zouden ongetrouwde vrouwen of weduwen in de mannelijke lijn de troon kunnen erven. In dat geval zou er een voor Japan unieke situatie ontstaan: getrouwde prinsessen en kinderen van prinsessen wiens vader niet afstammen van de lijn van eerdere keizers zouden de troon kunnen bestijgen. In dat geval zou er een nieuwe dynastie aan de macht komen in Japan.

Naruhito en Masako

Kroonprins Naruhito en kroonprinses Masako hebben één kind, dochter Aiko. Zij werd acht jaar na het huwelijk van het paar geboren. Masako's problemen bij het krijgen van kinderen en een eerdere miskraam hielden de gemoederen in Japan jaren bezig. Dit werd nog eens versterkt toen andere mannelijke leden van de keizerlijke familie uitsluitend dochters kregen.

Aan het begin van de 21ste eeuw werd de opvolgingscrisis een politiek thema in Japan. De krant Asahi Shimbun publiceerde in 2006 een artikel waarin werd geopperd dat het huidige systeem onhoudbaar is, een gevoel dat door veel Japanners gedeeld wordt, waaronder toenmalig premier Junichiro Koizumi. Prins Tomohito opperde dat mannelijke leden van de keizerlijke familie concubines zouden moeten mogen onderhouden om zonen voort te brengen omdat het voorheen ook was toegestaan om illegitieme kinderen de troon te laten opvolgen. Tomohito heeft deze opmerking later teruggetrokken. Het herintroduceren van de Shinnoke wordt ook als optie overwogen.

Prinses Masako heeft erg te lijden gehad onder media-aandacht voor haar persoon en de druk die zij voelde om een zoon voort te brengen. Dit heeft geleid tot depressies en zij is gediagnosticeerd met een aanpassingsstoornis. Als gevolg hiervan treedt zij nauwelijks in het openbaar. Wanneer dit wel het geval is krijgt dit in Japan grote media-aandacht. Op 30 april 2013 was Prinses Masako samen met haar man in Amsterdam aanwezig bij de inhuldiging van Koning Willem-Alexander. Dit was haar eerste buitenlandse reis in elf jaar tijd.

In 2006 werd Hisahito geboren, zoon van Prins Akishino en Prinses Akishino. Hij is nu de derde in lijn van troonsopvolging, na Naruhito en Akishino. Als gevolg van de geboorte van Hishito zijn de gemoederen weer wat tot rust gekomen en is de discussie over de opvolging wat naar de achtergrond verdwenen.