30 jaar Plein van de Hemelse Vrede (Tiananmen Square)

3-4 juni 1989: Tanks rollen het Plein van de Hemelse Vrede binnen om een studentenopstand hardhandig en bloedig te onderdrukken. Hoe kwam het zo ver? En, dertig jaar later, wat voor effect heeft de gebeurtenis op het China van nu? Wat weet de huidige generatie Chinezen eigenlijk over de gebeurtenis die in andere delen van de wereld zo goed bekend zijn? Wat voor invloed hebben deze gebeurtenissen nu op de manier waarop we China zien en de politieke relaties met dat land?

• China voor 4 juni
• 4-5 juni op het Plein van de Hemelse Vrede
• China na de protesten
• Wat Chinezen weten over de protesten
• Relevantie voor het heden

China voor 4 juni

De jaren '80 waren roerige tijden in alle communistische staten met protesten, vooral door jongeren. Ook in China stonden studenten voorop in een roep om meer vrijheid en democratie. Dit is een reactie op de grotere vrijheid die Deng Xiaoping heeft ingesteld na het overlijden van Mao Zedong. In 1986 vinden er al studentenprotesten plaats. Deng richt zich op het verbeteren van de economie zonder politieke hervormingen. Maar inflatie tiert welig en andere communistische landen zoals USSR laten wel meer openheid toe.

De oude, hoge leiders binnen de communistische partij zagen hervormingen niet zitten, maar er waren toch enkelen die de studenten steunden. Op 15 april 1989 overlijdt Hu Yaobang, voormalig hoofd van de partij en sinds enkele jaren op de achtergrond vanwege zijn ideeën over hervorming. De leiders komen hem eer bewijzen en de studenten ook. Wat begint als rouw om de dode leider wordt een massaal, boos studentenprotest dat een vrije pers en het recht op demonstratie verlangt. Naarmate de protesten doorgaan, doen ook andere groepen mee zoals arbeiders, journalisten en ambtenaren. Demonstraties verspreiden zich naar andere steden in China en de lokale media begint hierover te berichtten wat meer mensen trekt naar de demonstraties. Vanwege een bezoek van Gorbatsjov aan China is de buitenlandse pers aanwezig en brengt ooggetuigenverslagen naar de kijkers in het westen. De studenten hebben ontmoetingen met de leiders, maar minister-president Li Peng roept op 20 mei de noodtoestand uit. Honderden studenten gaan in hongerstaking. Op het Plein van de Hemelse Vrede wordt op 30 mei een beeld onthuld: de godin van de democratie. Ze lijkt sterk op het Vrijheidsbeeld in New York. Tot de avond van 3 juni bezetten studenten het plein.

4-5 juni op het Plein van de Hemelse Vrede

In de nacht van 3 op 4 juni rollen tanks Beijing binnen en er wordt gericht geschoten op ongewapende burgers in opdracht van Deng Xiaoping. In reactie hierop vallen demonstranten het leger aan. Het Chinese Rode Kruis meldt dat 2600 mensen gedood zijn gedurende twee dagen, maar trekt dit cijfer later terug. Het officiële dodental staat op 241. Hoewel we vaak alleen aan het Plein in Beijing denken, vielen de meeste doden niet op maar buiten het plein. Niet alleen studenten waren het slachtoffer, maar ook buitenlandse journalisten en omstanders.

Het bekendste beeld van deze protesten, de eenzame man voor een rij met tanks, gebeurde op 5 juni. Zijn naam is onbekend, dus hij wordt de Tank Man genoemd. Het is onduidelijk wat er met hem gebeurd is.

China na de protesten

Ook in andere steden worden demonstraties neergeslagen en sympathisanten gearresteerd. Hoge partijleden die de studenten steunden worden onder huisarrest geplaatst. Waar de Chinese pers in het begin nog redelijk vrij over de demonstraties berichtte, wordt al snel de berichtgeving streng gecontroleerd. Internationale media moeten het land verlaten. Westerse landen reageren geschokt en negatief op het gebruikte geweld en bevriezen bankrekeningen en handel. De EU stopt wapenhandel met China, iets wat tot op de dag van vandaag voortduurt.

Binnen China was nu definitief een einde gebracht aan de roep om hervormingen en tot op heden is het taboe om over veranderingen in de structuur van de partij te praten. Omdat leningen uit het westen opgeschort werden, leed China ook economisch.

Wat Chinezen weten over de protesten

De Chinezen die de protesten bewust hebben meegemaakt, dus iedereen van 30-35 en ouder, weet wat er destijds gebeurd is. Dat betekent niet dat ze een volledig beeld hebben, want nadat de protesten waren neergeslagen, was de berichtgeving weer strak in handen van de partij. Jongere Chinezen weten alleen van de gebeurtenissen als ze er via via over gehoord hebben, van ouders of vrienden. Vaak hebben jongeren geen goed beeld, omdat toegang tot foto's, video's en verslagen zeer beperkt is. Het onderwerp is nog steeds taboe op scholen en in de media. Op het moment dat jongeren hierover informatie zoeken, komen ze de Great Firewall tegen die veel informatie tegenhoudt, ook in het Engels. Wie in China bijvoorbeeld via Google Images zoekt op Tiananmen vindt foto's van toeristen op het plein, terwijl eenzelfde zoektocht vanuit andere landen de foto van de Tank Man in beeld brengt. In het Chinees is enkel de officiële partijversie toegankelijk.

Sommige Chinezen zijn kwaad, anderen geloven de Chinese overheid die zegt dat de protesten gewelddadig waren en dus gestopt moesten worden. Er zijn ook stemmen dat de demonstranten uit waren op anarchie en dat het leger is ingezet om de stabiliteit te waarborgen. Rond de "verjaardag" van de gebeurtenis staat de firewall nog scherper ingesteld dan normaal met blokkades van Hotmail, Gmail en grote nieuwssites.

Relevantie voor het heden

Het is niet altijd duidelijk wie je moet geloven als je twee sterk afwijkende verhalen hoort. De westerse media zet China graag neer als een onontwikkeld land en is over het algemeen bevooroordeeld tegenover communisme. Maar ondanks deze nadelen heeft westerse media meer vrijheid om te berichten over nieuws. Chinese media weten natuurlijk meer over China maar werden en worden streng gecontroleerd door de overheid. Zaken die de overheid of partij in een slecht daglicht zetten, komen niet naar buiten. Wat de verklaring ook is voor het bloedig neerslaan van de demonstraties, de Chinese regering doet nog steeds haar uiterste best om de gebeurtenissen niet te bespreken. Dat is op zijn minst verdacht. Als ze vonden dat ze niets verkeerd hebben gedaan, waarom is dan geheimhouding nodig?

De gebeurtenissen vormen nog steeds een obstakel in de relaties tussen het westen en China. In een reactie op de BBC-website schrijft Pattang sarcastisch: "Good move by the western media especially the BBC for trying to stir up something that has long past and was dealt with internally." (Goede zet door de westerse media vooral de BBC om te proberen iets uit het verleden op te rakelen dat intern afgehandeld werd.) Dit soort reacties zijn niet ongewoon: westerse media proberen China in het diskrediet te brengen en mengen zich in interne zaken. Maar dat is dus het probleem: het was een interne zaak die wereldwijd het nieuws haalde en daardoor de mening van westerlingen over China veranderde. Je kunt niet van mensen verwachten dat ze geen oordeel hebben over wat er intern gebeurd; China heeft tenslotte zelf een oordeel over andere landen zoals we zien in druk die de regering uitoefent op Europese landen om de Dalai Lama niet te ontvangen. Als je het "interne" argument doortrekt, dan is een ontmoeting tussen de Dalai Lama en een Europees regeringshoofd een interne zaak van dat land. Westerse landen weten van de geheimhouding die nog steeds bestaat over deze zwarte pagina uit de Chinese geschiedenis. Als je dit geheim houdt, wat zit er nog meer in de doofpot? Het creëert een klimaat van wantrouwen. De gebeurtenissen op het Plein van de Hemelse Vrede zijn dus nog steeds relevant en totdat de Chinese regering haar strikte grip op informatie loslaat, zal er met een extra kritische blik worden bekeken wat China naar buiten brengt.

Lees verder

• De Chinese Muur bij Beijing (Peking), China
• Vijf mooie poorten en bogen in Beijing (Peking), China
• Reistips en suggesties voor Beijing (Peking), China
• Basis Mandarijn Chinees voor toeristen en backpackers