Vlechtwerk: materialen en gereedschappen voor mandenmakers

Mandenmaker is een beroep waar geen bestaan meer in is op te bouwen. Dat was eeuwen geleden wel anders. Heel veel producten bestonden toen uit vlechtwerk. Toch zijn er nog steeds handwerkers die manden vlechten en soms cursussen aanbieden voor hobbyisten die vlechtwerk willen maken. Oude technieken blijven daardoor bestaan. Ook de techniek waarmee het gebruikte materiaal geschikt wordt gemaakt gaat zo niet verloren. Het materiaal is in principe natuurlijk materiaal wat eerst handelingen moet ondergaan voordat het verwerkt kan worden. Soms wordt echter kunststof gebruikt.

Weinig oud vlechtwerk overgebleven

Vlechtwerk is heel waarschijnlijk al zeer oud maar door de vergankelijkheid van de gebruikte materialen is er weinig uit die oude tijden overgebleven. Een bewijs daarvan is wel bijvoorbeeld een fuik (waarschijnlijk uit de Romeinse tijd) die in de Leidse Rijn in Utrecht is gevonden. Ook bestaan er vondsten van keramisch materiaal waarbij een gebakken pot waarschijnlijk gemaakt is door eerst een model van vlechtwerk te maken en dat met klei te besmeren. Het vlechtwerk is daarbij in de oven verdwenen maar de afdruk is op de pot behouden.

Vlechtwerk voor gebruiksvoorwerpen of decoratie

Een mandenmaker is een handwerksman die in de regel uit allerlei natuurlijke materialen vlechtwerk vervaardigt. Soms wordt ook wel met kunststofvezels gevlochten. In plaats van mandenmaker wordt zo’n ambachtsman ook wel korver genoemd. De belangrijkste producten die hij maakt zijn manden waar het beroep zijn naam aan ontleent. Daarnaast kan allerlei vlechtwerk voorkomen waarbij hij materialen gebruikt als wilgentenen, rotan, stro, rietstengels en bepaalde grassoorten. Terwijl in de tijd van het oude ambacht veel gebruiksvoorwerpen in huis of in de landbouw en visserij uit vlechtwerk bestonden zijn de producten tegenwoordig meestal van decoratieve aard.

Soorten vlechtwerken voor hobbyisten

Talrijke producten kunnen uit vlechtwerk bestaan. Producten die door cursisten van hobbycursussen worden gemaakt zijn onder meer:

• Aardappelvoorraadmand
• Bloemenplukmand
• Cilindervormige picknickmand
• Eiermand
• Fietsmand
• Hulpmandje
• Kattenmand
• Luierdroogmand
• Notenmand
• Ovale mand
• Parasol
• Tonde mand
• Vaas
• Vogelkooi
• Werkmand
• Zwingmand

Gereedschap van de mandenmaker

Het basisgereedschap van de mandenmaker bestaat uit:

Werkbankje

Een zeer belangrijk hulpmiddel is het werkbankje. Dat bankje betreft een hellend tafeltje dat voorzien is van een schijf die rond kan draaien. Het werkstuk kan op die schijf worden vastgepind. Het werkbankje heeft een hellingshoek van ongeveer dertig graden en een hoogte van ruim dertig centimeter. De mandenmaker zit meestal op een laag stoeltje of bankje achter het werkbankje en soms op de grond.

Priem

Een priem is bedoeld om het werk vast te zetten.

Scherp mes

Met een scherp mes worden spitse punten aan het materiaal gemaakt of wordt het overlangs uitgesneden of gekliefd.

Goede snoeischaar

Met de snoeischaar kan het materiaal op lengte worden gemaakt.

Klopijzer

Met een klopijzer wordt het vlechtwerk aangeklopt of worden onderdelen op hun plaats geklopt. Klopijzers zijn er in rechte en kromme modellen.

Andere hulpgereedschappen zijn:

• Duimstok of meetlint
• Rondbektangetje
• Schilijzer
• Buigijzer
• Klem
• Kloofhout
• Kruis
• Schenenstel
• Veegmes

Materialen van de mandenmaker

Het materiaal waarmee gevlochten wordt zijn vooral eenjarige scheuten van de wilg die enkele dagen tot weken in bakken water worden geweekt voordat ze worden gebruikt. Die scheuten worden ook wilgentenen genoemd en de speciaal geschikte scheuten voor de mandenmakerij worden wissen genoemd. Een vlechter gebruikt verschillende soorten wissen:

• Brute wissen: dat zijn wissen met de schil er nog om.
• Witte wissen: de brute wissen kunnen worden geschild en heten dan witte wissen.
• Gebufte wissen: dit zijn wissen die eerst worden gekookt en daarna geschild. Ze worden dan bruin van kleur.
• Gekloven wissen: soms worden wissen vlak geschaafd en daarna gekloven wissen genoemd.

Buigzaam maken van de materialen

Het meeste materiaal dat voor vlechtwerk wordt gebruikt is van nature te stug. Om te kunnen verwerken moet het daarom eerst buigzaam worden gemaakt. Dat gebeurt meestal door het materiaal in water te leggen.

Geschilde wissen

Voor geschilde wissen is enkele uren in het water liggen voldoende. Ook kunnen ze eventueel ’s avonds afgedekt op het vochtige gras worden gelegd om de andere dag te worden gebruikt. Soms worden ze een tijd in de mist op het gras gelegd wat afhankelijk van de taaiheid van de wissen voldoende kan zijn. Als ze voordat ze zijn verwerkt weer te droog zijn kan het weken worden herhaald. Geschilde wissen moeten wel meteen verwerkt worden omdat ze snel opdrogen. Maar door uitgedroogde wissen opnieuw in het water te leggen worden ze weer buigzaam.

Brute wissen

Om brute wissen voldoende buigzaam te krijgen is het noodzakelijk om ze één tot drie weken in het water te laten weken. De precieze duur is mede afhankelijk van de dikte van de wissen en de temperatuur van het water. Brute wissen hoeven niet meteen te worden verwerkt maar blijven enkele dagen buigzaam. Daar staat tegenover dat ze niet, zoals geschilde wissen, buigzaam worden door ze opnieuw in water te leggen. Dat kan maar één keer.

Juiste lengte en dikte

Een mandenmaker beschikt meestal over een groot aantal verschillende wissen waaruit hij naargelang het werkstuk kan kiezen. Ook de dikte van de wissen speelt daarbij een belangrijke rol. Voor fijn werk dienen de wissen buigzamer te zijn. Wissen van een bepaalde soort worden eerst uitgezocht op lengte en dikte om gebruikt te worden voor de zogenaamde staken of vlechters voor de bodem en staken of volvlechters voor de wand. Ervaren vlechters weten precies welke wissen voor welke doelen gebruikt moeten worden mede afhankelijk van de buigzaamheid van de wissen.

Lees verder

• Mandenmaker een oud en uitgestorven beroep