De Vrede van Münster en onafhankelijke Nederlanden

De Tachtigjarige Oorlog was een van de langste internationale conflicten in de geschiedenis van de Nederlanden. Tijdens dit conflict transformeerden de Nederlanden zich van opstandige gewesten tot een onafhankelijke staat, voorloper van het huidige Koninkrijk der Nederlanden. Aan elk conflict moet een einde komen, en in 1648 werd de verlossende ‘Vrede van Münster’ getekend.

Keizer Karel V en de Nederlanden

Tijdens het bewind van Keizer Karel V, koning van Spanje en Heer der Nederlanden, zorgde de reformatie voor een scheuring in de op dat moment oppermachtige katholieke kerk. Een gegeven, waarbij Keizer Karel zich beschouwde als beschermer van de enige ware godsdienst en de protestante bewegingen met harde hand aanpakte. Het leidde tot geloofsvervolgingen en terechtstellingen van de protestanten, de ketters. Het zorgde ook voor tegenstellingen en tweespalt onder de bevolking. Enerzijds was er de onvrede over de misstanden in de katholieke kerk, maar ook de harde opstelling van de vorst stuitte op weerstand onder de bevolking.

De edelen en Willem van Oranje

Het waren de edelen die in de verschillende gewesten bestuurlijke functies hadden, in ruil voor belangrijke privileges. Een van deze edelen was Willem van Nassau, prins van Oranje. De jonge Willem had op jonge leeftijd diverse gebieden en andere bezittingen in de Nederlanden én de titel prins van Oranje geërfd van René van Chalon. Een voorwaarde voor het accepteren van deze erfenis was dat de jonge Willem een gedegen katholieke opvoeding zou krijgen aan het hof van keizer Karel. Dat gebeurde en Willem ontpopte zich als een talentvolle diplomaat. Karel zou Willem vervolgens benoemen tot stadhouder van Holland en Zeeland.

Onvrede

Als een vooraanstaand edelman in de Nederlanden was Willem eraan gehouden om de voorschriften van keizer Karel V uit te voeren. Niet alleen in de gewesten waar Willem stadhouder was, maar ook in het prinsdom Oranje, waar Willem prins van Oranje was. Willem werd daarbij geconfronteerd met de harde vervolgingen en de weerzin tegen het koninklijk gezag dat onder de bevolking steeds meer toenam. De opvolger van Karel V, zijn zoon Filips II, was ook koning van Spanje en heer der Nederlanden. Zijn opstelling was harder en onverdraagzamer dan die van zijn vader geweest was. En de onvrede nam daardoor toe. Waarschuwingen van Willem van Oranje en andere edelen werden genegeerd. Uiteindelijk leidde het tot een openlijke opstand tegen het koninklijk gezag.

Tachtigjarige Oorlog

Geschiedkundigen trekken een startlijn van de vijandelijkheden in 1568. Het conflict tussen de Nederlandse gewesten en het Spaanse koninklijk gezag zou uiteindelijk tachtig jaar duren en is in onze geschiedenisboekjes onder de naam Tachtigjarige Oorlog bekend geworden. Een aantal belangrijke momenten en gebeurtenissen:

• In 1568 begint Willem van Oranje met het organiseren met gewapend verzet tegen de koning.
• In 1576 werd onder leiding van Willem van Oranje de Pacificatie van Gent getekend, ondertekend door alle zeventien Nederlandse gewesten.
• De pacificatie wordt al snel verbroken. Ze Zuidelijke Nederlanden tekenen de Unie van Atrecht, de Noordelijke Nederlanden tekenen de Unie van Utrecht.
• In 1580 werd Willem van Oranje door koning Filips II tot vogelvrij verklaard.
• In 1581 zwoeren de Staten Generaal Filips II af als koning en heer der Nederlanden.
• Op 10 juli 1584 werd Willem van Oranje in Delft vermoord door Balthasar Gerards.
• Willem van Oranje werd opgevolgd door zijn zoon Maurits, door de Staten Generaal aangesteld als nieuwe stadhouder.
• Tijdens het bewind van Maurits werd met Spanje het Twaalfjarig Bestand gesloten, van 1609-1621.
• In 1620 werd Maurits opgevolgd door de jongste zoon van Willem van Oranje, Frederik Hendrik.
• Maurits stelde grote delen van de Noordelijke Nederlanden veilig. Ook veroverde hij in Brabant de belangrijke stad Breda, met behulp van een list: het Turfschip.
• Frederik Hendrik verovert belangrijke steunpunten op de Spanjaarden, bijvoorbeeld Groenlo (1627) en ’s-Hertogenbosch (1629).
• Tijdens zijn stadhouderschap begonnen met Spanje onderhandelingen over een definitieve vrede.
• In 1647 overleed Frederik Hendrik. Zijn zoon zou als Willem II stadhouder worden.
• De onderhandelingen met Spanje kwamen in een beslissende fase. In 1648 was iedereen klaar voor een definitief besluit.

Conflicten in Europa

De Noordelijke Nederlanden, die zichzelf als Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden al in 1571 onafhankelijk had verklaard voerde met Spanje overleg over het beëindigen van de vijandelijkheden. Maar het was niet het enige conflict dat tussen diverse Europese vorsten en landen werd uitgevochten. Het was ook niet het enige conflict dat op een diplomatieke oplossing vroeg. Tussen allerlei partijen werden onderhandelingen gevoerd om een punt te kunnen zetten achter vijandelijkheden. Zo was er de Dertigjarige Oorlog, die van 1618 tot 1648 duurde, waarbij het vooral op spanningen ging tussen katholieke en protestante landen. Er werd gevochten in het Heilige Roomse Rijik, de Spaanse (Zuidelijke) Nederlanden, Spanje en Italië. Andere spelers in dit conflict ware Frankrijk en Oostenrijk.

De Vrede van Münster, onderdeel van de Vrede van Westfalen

In 1648 werd in Münster, in Westfalen, na een onderhandelingsproces van twee jaar, de vrede getekend. De dertigjarige oorlog kwam daarmee tot een einde. Voor de Republiek der Nederlanden kwam daarmee ook een einde aan de Tachtigharige Oorlog. Voor de Nederlanden is deze Vrede bekend onder de naam Vrede van Münster, voor het beëindigen van de Dertigjarige oorlog, waar de Noordelijke Nederlanden geen directe rol in speelden, wordt gesproken van de Vrede van Westfalen.

Bepalingen van de Vrede van Münster

In het overleg tussen de Republiek en Spanje kon worden teruggegrepen op de bepalingen zoals die waren opgesteld voor het Twaalfjarig bestand, zo’n vijfentwintig jaar daarvoor.

• De belangrijkste bepalingen van de Vrede van Münster waren:
• De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden werd officieel door Spanje erkend als onafhankelijke, soevereine staat.
• Het Nederduits-gereformeerde geloof zou de staatsgodsdienst worden in de Republiek.
• Alle katholieke bezittingen vervielen aan de staat, dus ook alle kerken, kapellen, kloosters en andere bezittingen. Katholieken hadden dus geen eigen kerkruimtes meer en moesten voor hun erediensten uitwijken naar schuilkerken, gebouwen die aan de buitenzijde niet als kerk herkenbaar mochten zijn.
• Er werd een grens bepaald tussen die gebieden in de Nederlanden die onder Spaans bestuur bleven en de Noordelijke Nederlanden. De actuele frontlinie was hierbij leidend. De grens in Limburg werd overigens pas in 1661 vastgesteld.
• De haven van Antwerpen, in de Spaanse Nederlanden, zou worden afgesloten. Een situatie die tot 1813 zo zou blijven.

Ondertekening

De Vrede van Münster is vastgelegd in een document, dat tegenwoordig wordt bewaard in het Nationaal Archief in Den Haag. Het document is opgesteld in twee talen, in het Spaans en in de taal die in die periode in diplomatieke kringen werd gebruikt, het Frans. Beide versies zijn ondertekend door koning Filips IV.

Nu was het vrede

Met het sluiten van een vredesverdrag zoals de Vrede van Münster, zou je verwachten dat de vrede ook echt getekend zou zijn. In de praktijk bleken er echter nog teveel losse eindjes te zijn, lang zou het in de Nederlanden niet rustig blijven.