Complex trauma na een onveilige jeugd

Complex trauma, ook wel complexe posttraumatische stress stoornis genoemd (complex PTSS), is een ernstige psychische en fysieke aandoening die ontstaat wanneer iemand langdurig aan lichamelijke of psychische mishandeling wordt blootgesteld, zonder dat er een mogelijkheid is om aan de situatie te ontsnappen. Complex trauma ontstaat vaak als reactie op een jeugd bij narcistische ouders en heeft verstrekkende gevolgen voor het volwassen leven.

Het onstaan van complex trauma

Om tot een emotioneel gezonde volwassene op te groeien heeft een opgroeiend kind volgens complex trauma-expert Pete Walker de volgende zaken nodig:

• Lichamelijke affectie en bescherming;
• Verzorging van de emotionele behoeftes;
• Bevestiging en erkenning;
• Positieve en opbouwende kritiek.

Wanneer de ouders niet in deze behoeftes van hun kind kunnen voorzien en daarnaast ook de grenzen van een opgroeiend kind langdurig overschrijden, groeit een kind op met chronische gevoelens van angst, leegte en schaamte, zonder dat er veiligheid en geborgenheid is om het kind te troosten. Een kind dat opgroeit in een onveilige omgeving waarin mishandeling aan de orde van de dag is, kan zich niet wenden tot de ouders voor zorg, liefde, geborgenheid, veiligheid, steun en bevestiging. Wanneer het mishandelde kind zich daarnaast niet kan wenden tot andere zorgfiguren en geen uitvlucht mogelijkheid heeft uit de schadelijke situatie, is er een grote kans dat het kind complex trauma ontwikkelt. Voorbeelden van omstandigheden waardoor complex trauma ontstaat zijn childhood emotional neglect, seksuele mishandeling, fysieke mishandeling, psychische mishandeling, gaslighting, scapegoating (iemand tot zwarte schaap maken).

Symptomen van complex trauma

Wanneer je lijdt aan complex trauma heb je last van verschillende, hardnekkige symptomen. Symptomen van complex trauma zijn:

• Diepgaande angst om mensen te vertrouwen;
• Moeite met het reguleren van emoties;
• Gevoelens van toxische eenzaamheid;
• Een gebroken innerlijk kind;
• Emotionele en fysieke herbelevingen;
• Extreme waakzaamheid;
• Weinig hoop en vertrouwen ervaren;
• Gevoelens van hulpeloosheid;
• Continu op zoek naar een redder;
• Dissocieren;
• Chronische gevoelens van intens verdriet en depressie;
• Chronische spierspanning
• Gevoelens van toxische schaamte.

Diepgaande angst om mensen te vertrouwen

Wanneer je als opgroeiend kind niet kunt vertrouwen op de mensen op wie je juist zou moeten kunnen vertrouwen, doet dat iets met je vertrouwen in mensen in het algemeen. De belangrijkste mensen in het leven van een kind dat door zijn ouders ernstig getraumatiseerd werd, waren niet te vertrouwen en boden geen veiligheid, bescherming en ondersteuning. In plaats daarvan was er zelfs sprake van ernstige vormen van mishandeling. Dit geeft de boodschap aan een opgroeiend kind dat mensen in het algemeen niet te vertrouwen zijn. Vaak kost het veel tijd, geduld en doorzettingsvermogen voor een overlever van langdurig trauma om vertrouwen in mensen op te bouwen. Echter kan het opgebouwde vertrouwen in vrienden of familie ook zo weer teniet worden gedaan wanneer een vriend of familielid ook maar een beetje gedrag vertoont dat onveiligheid zou kunnen triggeren.

Moeite met het reguleren van emoties

Wanneer je als kind ernstig getraumatiseerd bent en je geen veilige haven hebt gehad gedurende de tijd dat dit trauma plaatsvond, hebben de bijbehorende emoties niet de kans gekregen om te reguleren. Er was geen tijd, ruimte en veiligheid voor. Dit heeft op latere leeftijd ernstige gevolgen bij het reguleren van emoties. Een overlever van langdurig trauma heeft nooit geleerd zijn emoties te reguleren en ervaart emoties vaak als enorm overweldigend. Een eerste stap in herstellen van complex trauma is emoties leren benoemen en leren verwerken en ervaren, zodat ze in het moment gereguleerd kunnen worden.

Gevoelens van toxische eenzaamheid

Wanneer je als kind opgroeit in een langdurige, onveilige situatie waarin er geen bescherming is, waarin jouw grenzen, wensen en behoeftes niet worden gezien, ontwikkel je een basisgevoel van toxische eenzaamheid. Je stond er immers al vroeg in je leven helemaal alleen voor, zonder hulp, ondersteuning, veiligheid en liefde en werd blootgesteld aan trauma. Veel mensen die te lijden hebben van complex trauma ervaren die toxische eenzaamheid dagelijks. Er is een enorm verlangen naar verbinding en tegelijkertijd een enorme muur om echt verbinding te kunnen maken. Ook dit heeft te maken met het feit dat iemand die lijdt aan complex trauma niet op zijn basale verzorgers heeft kunnen vertrouwen. Daarnaast speelt het gevoel dat je als overlever van langdurig trauma anders bent dan anderen. Ook hierdoor kun je je intens alleen voelen.

Een gebroken innerlijk kind

Wanneer de behoeftes aan veiligheid, stabiliteit, bescherming, geborgenheid en liefde niet worden vervuld in de kindertijd en het kind daarentegen wordt mishandeld, krijgt het kind niet de kans zich op een gezonde manier te ontwikkelen. Het kind zal blijven verlangen naar vervulling van de behoeftes uit zijn kindertijd, waarin zijn ouders niet hebben kunnen voorzien. Op volwassen leeftijd zoekt een overlever van langdurig trauma vaak onbewust nog steeds naar een ouder of persoon die alsnog in de behoeftes uit zijn kindertijd kan voorzien. Pas wanneer er zelf zorg wordt gedragen voor het eigen innnerlijke kind zonder deze zorg te willen uit besteden aan een ander, kan het innerlijke kind gaan helen. Het leert dan dat het veilig is zichzelf, de overlever vanlangdurig trauma. Dit vraagt echter vaak wel langdurige therapie, inzet, bewustwording, zelfcompassie en doorzettingsvermogen.

Emotionele en fysieke herbelevingen

Herbelevingen zijn wellicht het moeilijkst te begrijpen en in te schatten voor iedereen die te maken heeft met complex trauma, waaronder ook voor de omgeving. Wat er gebeurt is dat wanneer er een situatie optreedt die gelijkend is op een situatie die traumatiserend was in het verleden, het lichaam en de geest van de overlever van lagdurig trauma daarop reageren. Vaak worden dan dezelfde emoties van onveiligheid, wanhoop, eenzaamheid en paniek getriggerd die ook plaatsvonden tijdens het langdurige trauma. Of vinden dezelfde lichamelijke sensaties plaats, zoals hartkloppingen, een adrenalinestoot of hyperventilatie. Voor degene die lijdt aan complex trauma zal het voelen alsof de oude situatie zich weer herhaalt in het heden. Dat is enorm heftig om te ervaren. Zeker omdat de overlever van het trauma niet altijd beseft dat het om een herbeleving gaat. Een herbeleving is niet zomaar te stoppen, waardoor degene die de herbeleving ervaart zich erg hulpeloos en machteloos kan voelen wanneer de herbeleving plaatsvindt.

Extreme waakzaamheid

De meeste mensen die lijden onder complex trauma zijn extreem waakzaam. Door langdurig trauma hebben ze een zesde zintuig ontwikkeld waarmee ze mensen en de omgeving afscannen op mogelijke risico's. Zijn de woorden en daden van iemand in overeenstemming? Wat zijn de normale gedragingen van iemand? Wijkt iemand hiervan af? Hoe voelt de omgeving aan? Is er een negatieve sfeer? Is er een risico op onveiligheid? Door dit copingmechanisme in te zetten, schat iemand de overlever van langdurig trauma de situatie en mogelijke risico's in, in de hoop zich te kunnen beschermen tegen hertraumatisering. Echter is dit copingmechanisme gebaseerd op angst en niet op vertrouwen. Bij herstel is het van belang meer vanuit vertrouwen te leren handelen dan vanuit angst. Dit vergt tevens vaak veel therapie, doorzettingsvermogen en zelfcompassie.

Weinig hoop en vertrouwen ervaren

Iemand die langdurig getraumatiseerd is en te lijden heeft van complex trauma, heeft tijdens de traumatische jeugd vaak weinig hoop en vertrouwen gehad in zijn ouders, de wereld en de situatie. Er was immers ook geen hoop, geen vertrouwen en geen uitweg uit het trauma. Echter speelt dit vaak ook nog een rol in het volwassen leven. Veel mensen die lijden aan complex trauma ervaren de wereld als onveilig, zien mensen als mogelijke mishandelaars en staan nog steeds in de overlevingsmodus, in plaats van in de leefmodus.

Gevoelens van hulpeloosheid

Omdat er vaak tijdens de jeugd sprake was van langdurige mishandeling waaruit geen uitweg was, heeft de overlever van langdurig trauma in die tijd vaak extreme gevoelens van hulpeloosheid en wanhoop ervaren. Er was geen hoop dat de situatie zou veranderen of dat het leven beter zou worden. Wanneer de trauma-overlever op volwassen leeftijd te maken krijgt met life-events waarin er ook geen hoop lijkt te zijn, zullen de gevoelens van hulpeloosheid en machteloosheid uit de tijd van het langdurig trauma worden geheractiveerd.

Op zoek naar een redder

Een kind dat te maken krijgt met langdurige mishandeling tijdens zijn jeugd en daarbij niet gered kon worden of bescherming genoot, zal op volwassen leeftijd vaak op zoek gaan naar een redder in de vorm van een persoon die de trauma-overlever redt van de innerlijke pijn, het verdriet en de gevoelens van onveiligheid. Wanneer de trauma-overlever zich hier niet van bewust is, zal de behoefte om gered te worden de overhand kunnen nemen, met als gevolg dat er wederom verkeerde types kunnen worden aangetrokken met hertraumatisering als gevolg.

Dissociëren

Dissociatie vindt plaats wanneer iemand teveel heftige en pijnlijke emoties ervaart om aan te kunnen. Wanneer iemand dissocieert, koppelt het hoofd (de ratio) zich als het ware los van het gevoel, zodat de overweldigende emoties niet gevoeld hoeven te worden. Dit is een vrijwel automatisch beschermingsmechanisme dat de hersenen uitvoeren bij te heftige gevoelens. Een kind dat langdurig trauma moet doorstaan, dissocieert vaak automatisch. Dissociatie kan zich uiten in piekeren, dagdromen, zich leeg voelen, etc.

Chronische gevoelens van intens verdriet

Trauma-overlevers dragen vaak gevoelens van intens verdriet en depressie met zich mee als gevolg van wat hen overkomen is. Deze gevoelens kunnen zo pijnlijk zijn, dat soms de enige uitweg suïcide lijkt te zijn, als redmiddel van de gevoelens van extreme pijn en verdriet. Het is voor een overlever van langdurig trauma uitermate belangrijk om dit bespreekbaaar te kunnen maken.

Chronische spierspanning

Doordat een trauma-overlever altijd gespitst is op mogelijke hertraumatisering, staat het lijf continu in de vecht- of vluchtstand. Dit zorgt voor een continue aanspanning van de spieren, alert om te reageren in tijden van onveiligheid. Dit kan vaak leiden tot lichamelijke klachten als fibromyalgie, chronische vermoeidheid, migraine en andere klachten. Massage, yoga en bewuste spierontspanningsoefeningen kunnen hierbij helpen.

Gevoelens van toxische schaamte

Wanneer een kind te maken krijgt met langdurige mishandeling door zijn ouders en traumatische ervaringen, zullen de ouders vaak op het kind overbrengen dat het kind de mishandeling zelf heeft uitgelokt of zelf de oorzaak is van het feit dat de mishandeling plaatsvindt. Daarnaast krijgt het kind de boodschap dat het niet beter verdient dan mishandeld te worden. Hierdoor ontwikkelt het kind vaak intense gevoelens van schaamte, ook wel toxische schaamte genoemd.

Bovenstaande symptomen zijn normaal voor mensen die lijden onder complex trauma. Om aan complex trauma te lijden hoef je niet aan alle bovenstaande syumptomen te voldoen. Complex trauma kan voor iedere trauma-overlever anders tot uiting komen.