Jodendom en maatschappij: aanpak racisme/antisemitisme. Hoe?

Hoewel de Holocaust nog maar kort achter ons ligt, loert het gevaar van racisme en antisemitisme nog steeds. Radicalisering van rechts is een groot probleem; hetzelfde geldt voor de radicalisering van links die openlijk antisemitisch is. Ook bij christelijke en islamitische gelovigen zijn antisemitische gevoelens aanwezig. Vraag is echter hoe dit aangepakt moet worden. Moet dit via wet en recht of via heropvoeding? In dit artikel de visie van Rabbijn Raphael Evers en van Etsel foto: Hakenkruis op een Joodse grafzerk

Theorieën over strafrecht

Bij racistische misdrijven tegen allochtonen past het absolute strafrechttheorie niet goed. Het straft wel de dader, maar meestal gaat het om collectieve misdaden en wordt niet iedereen gestraft.

In de relatieve strafrechttheorie gaat er een signaal uit naar de maatschappij, hoewel de praktijk uitwijst dat het weinig effect heeft op het bestrijden van racisme. Zo hebben straffen tegen oorlogsmisdadigers niet echt geleid tot afname van racisme, zelfs is er eerder sprake van een toename.

Verschil tussen racisme en gewone criminaliteit

Bij gewone criminaliteit gaat het om een individuele daad; bij racisme gaat het om een vertegenwoordiger die een bepaald systeem aanhangt. Wanneer een racist wordt veroordeeld worden eigenlijk alle racisten veroordeeld. Dit schrikt af in een maatschappij waar weinig racisme is. Maar in een samenleving waar veel racisme is kan het averechts werken.

Het racisme dat vroeger zelfs door de staat werd bedreven kan niet makkelijk met juridische middelen worden aangepakt.

Maatschappelijke heropvoeding

Rabbijn Evers pleit voor een maatschappelijke heropvoeding die op scholen moet beginnen. Dit betreft de nadruk leggen op normen en waarden en minder op prestaties. De leerlingen worden te veel voorbereid op de harde concurrentie in de maatschappij waarbij morele waarden nauwelijks een rol spelen.

Naast onderwijs zou de media een belangrijke invloed kunnen uitoefenen (minder geweld op televisie, etc.) Ook zou de jeugd sensitivity training moeten krijgen om meer gevoel te krijgen voor de medemens.

Visie van Etsel

Showproces tegen Geert Wilders

Persoonlijk heb ik ook een hard hoofd in de aanpak van racisme via de rechter. Het leidt soms tot showprocessen. Een recent (2010-2011) voorbeeld van een showproces is de procedure tegen Geert Wilders. Zijn strijd tegen fascistische elementen binnen de islam hebben ertoe geleid dat hij juist van discriminatie wordt beschuldigd. De tegenstanders van Wilders hebben hem ten onrechte om politieke redenen (links verliest stemmen aan rechts) in de hoek van het racisme gedreven wat ze vervolgens door de rechter bekrachtigd willen zien. Deze rechtsprocedure leidt af van de aanpak van het echte racisme dat zowel bij extreem rechts en links als bij verschillende christelijke en islamitische groepen gezocht moet worden; antisemitisme komt onder vele lagen van de bevolking voor en niet alleen bij extreem rechts.

Staatkundig Gereformeerde Partij – antisemitische wortels

Om een voorbeeld te geven wil ik verwijzen naar de oprichter van de Staatkundig Gereformeerde Partij dominee Gerrit Hendrik Kersten (1882-1948) die antisemitisch sprak en handelde, aldus de orthodox-christelijke godsdienstleraar Herman van Beek. Van Beek: “Kersten zag de Duitsers als een roede in Gods hand om Nederland te straffen voor de zonde. Het oordeel van God was gekomen en de mensen moesten bukken en buigen onder de slaande hand Gods.” Kersten vond de Jodenvervolging een straf van God omdat ze Jezus hadden gekruisigd: “Zijn bloed kome over ons en onze kinderen.” Ook beschuldigde Kersten de Joden van grote rijkdom waardoor ze de macht hadden overgenomen in de media, de handel en industrie waarbij ze andere mensen onderdrukten. “Op de Joden is veel aan te merken, vooral op de Joden die socialist of communist zijn. Joodse journalisten als Polak en Kleerkoper dienen zich te matigen in hun kritiek op Hitler, want onze handel wordt bedorven door dit odium van ‘Deutschfeindlichkeit’.” Ds Kersten had wel contact met christen-Joden, maar hen beschouwde hij niet meer als Joden.

Overigens stond dominee Kersten niet alleen met zijn antisemitische denkbeelden. Het was gemeengoed in de christelijke wereld, zegt Herman van Beek. "Ook binnen hervormd-gereformeerde en christelijk gereformeerde kring (prof. H. Visscher en prof. G. Wisse) waren zijn gedachten gemeengoed. Zelfs gereformeerde volgelingen van Abraham Kuyper (H. H. Kuyper, H. Diemer en K. Dijk) en sommige rooms-katholieken waren er mee behept."

Het gezag van Kersten is nog steeds onaantastbaar binnen de SGP. Veel SGP-ers denken dat Kersten helemaal niet antisemitisch handelde. De SGP-jongeren voeren als argument dat het optreden van Kersten in de context van de tijd moet worden gezien en dat veel Joden seculier waren. Zij praten het handelen van Kersten dus feitelijk goed. Bovendien zijn ze openlijk blind voor de Jodenhaat die nog steeds bij hen (vooral de Gereformeerde gemeenten) aanwezig is. Dat de SGP Israël steunt zegt nog niets over de wens van deze partij om Joden tot Jezus te bekeren wat ook als antisemitisch c.q. Jodenhaat moet worden aangemerkt (In dit verband verwijs ik naar de vorige alinea waarin staat dat ds Kersten christen-Joden niet meer als Joden beschouwde. Daarmee ging hij dus bewust in tegen de Joden als volk precies waar antisemieten naar streven).

Beginnen bij onderwijs. Maar hoe?

Ik steun het idee van Rabbijn Evers om bij het onderwijs te beginnen. Vraag is alleen hoe? Hoe kunnen leerlingen van islamitische en christelijke scholen positief over bijvoorbeeld Joden gaan denken? De Koran en het Nieuwe Testament zitten vol met negatieve beschrijvingen over Joden. Als kinderen, die nog niet echt goed over dit soort zaken kunnen oordelen, met de paplepel ingegoten krijgen dat Joden c.q. Farizeeërs niet deugen dan is dat beeld er later weer heel moeilijk uit te halen. En dan kan je nog zoveel de nadruk leggen op normen en waarden, maar die zijn wel erg verschillend. Christelijke normen en waarden zijn anders dan de islamitische en Joodse normen en waarden. En hoe multicultureler de Nederlandse samenleving wordt hoe lastiger het is om algemeen gangbare normen en waarden in te voeren. Wat voor een moslim goed is, kan voor een christen weer beledigend zijn en omgekeerd.

Een pasklaar antwoord op het bestrijden van racisme is er mijns inziens niet. We moeten wel alert blijven. Het bestrijden van racisme mag echter niet slechts in handen van politiek links georiënteerde mensen vallen. Het is een zaak van ons allemaal. Racisme c.q. antisemitisme komt immers evengoed bij links als bij rechts voor; bij de atheïst als bij de gelovige. De manier waarop links tegen de PVV strijd heeft niets meer met de strijd tegen racisme te maken maar is een ordinaire politieke machtsspel. Links verliest zetels aan rechts en schreeuwt vervolgens van de daken dat de PVV (en dus ruim 1 miljoen kiezers) fascistisch en racistische is. Op die manier kan men de strijd tegen het echte racisme en fascisme natuurlijk nooit winnen.

Lees verder

• Jodendom en maatschappij: Startpagina - Jodendom en Maatschappij (special)