recensie

Mata Hari – Femme Fatale, het boek van Pat Shipman

Mata Hari – Femme Fatale, het boek van Pat Shipman 'Femme Fatale – Liefde, leugens en het geheime leven van Mata Hari' is de titel van het boek dat Pat Shipman schreef over het in Leeuwarden geboren meisje dat uitgroeide tot een danseres waar vele gezaghebbende lieden uit eind 19e en begin 20e eeuw graag een vorkje mee wilden prikken en een gezellige avond mee wilden doorbrengen. Op het hoogtepunt van haar roem was Mata Hari een fenomeen. Ze viel diep en eindigde voor een vuurpeloton. Hoe het zover heeft kunnen komen en op welke manier Margaretha Zelle alias Mata Hari er is ingeluisd is fenomenaal beschreven door Shipman in het boek 'Femme Fatale.'

Femme Fatale – Liefde, leugens en het geheime leven van Mata Hari


Het leven van Margaretha Zelle

Mata Hari wordt in 1876 in Leeuwarden geboren als Margaretha Geertruida Zelle. Ze was de oogappel van haar vader, die hoedenfabrikant was. Ze woonden in de Grote Kerkstraat, in het centrum van de stad, in een sjiek herenhuis. Het was al snel duidelijk dat Margaretha een slim kind was. Ze kreeg les op een privéschool waar ze etiquette, schoonschrijven en Frans leerde. Dat zou haar later goed van pas komen. De hoedenman had aanzien, totdat de zaak in 1882 failliet ging. Het was een ramp voor het gezin: vader Adam Zelle verliet zijn gezin en de stad Leeuwarden om in Amsterdam een nieuwe leven met een nieuwe vrouw te beginnen. Margaretha was haar adorerende vader kwijt. Voor haar veranderde er veel; ze verhuisde naar een veel kleinere woning en haar moeder overleed. Margaretha, een tiener toen, kwam bij een peetoom in huis.

Misbruikt

Margaretha ging naar een kweekschool, waar ene Wybrandus Haanstra aan het hoofd stond. Zij, een tiener, kreeg een verhouding met de volwassen en getrouwde man. Toen dat uitlekte werd Margaretha van school gestuurd en de directeur geen strobreed in de weg gelegd.

Mevrouw MacLeod

Margaretha trouwde met een KNIL-militair met verlof. Zij was nog maar 19 en hij 40, maar dat deerde haar niet. Ze waren heel erg verliefd. Margaretha wist niet dat haar man Rudolf MacLeod in Indië een syfilisbesmetting had opgelopen en met het vrijen haar besmette. De verliefdheid bleef niet lang. Op de boot die hen in 1897 naar Indië, het land waar ze jarenlang woonde, bracht hadden ze al openlijk ruzie; de idylle vertoonde scheuren en gebreken.

Compositie van diverse objecten gerelateerd aan de kinderen van Margaretha / Bron: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisjeCompositie van diverse objecten gerelateerd aan de kinderen van Margaretha / Bron: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisje
Norman en Non
Het stel kreeg toch twee kinderen, een zoontje Norman en een dochtertje Non. De kinderen waren zeer waarschijnlijk ook besmet met syfilis. In die tijd werd dat behandeld met kwik en waarschijnlijk is het jongetje bezweken aan een kwikvergiftiging. Zijn dood in 1899 – hij was bijna drie jaar - was een nagel aan de doodskist van vader Rudolf. Non kreeg vermoedelijk dezelfde ‘medicijnen’, maar overleefde de vergiftiging. Zij overleed op 21-jarige leeftijd alsnog aan de gevolgen van syfilis.

Parijs

Het huwelijk was over en voorbij en in 1902 diende Margaretha een verzoek tot echtscheiding in en vertrok naar Parijs. Daar bekwaamde ze zich in ‘heilige dansen’ en voorzag ze met haar optredens in haar onderhoud. Ze werd een mediahype en betoverde het societypubliek met haar exotische dansen, waarbij ze langzaam steeds meer van haar op de Oriënt geïnspireerde kleding liet vallen.

Mata Hari

Ze nam een artiestennaam aan en koos voor Mata Hari. Ze verzon er exotische levensgeschiedenissen bij en liet haar publiek denken dat het kind van Leeuwarden op Java geboren was. Haar dansen hadden een diep religieuze betekenis, fantaseerde ze en ze geloofde het zelf. Parijs geloofde het ook en ze had onmetelijke successen met haar exotische outfit en dansen. In Parijs, Berlijn en Wenen lag de jetset aan haar voeten. Ze ging om met officieren, topdiplomaten en de hogere klasse van de samenleving en niet zelden werd ze minnares van een van de hooggeplaatste mannen. Mata Hari werd een courtisane.

Mata Hari in Milaan / Bron: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisjeMata Hari in Milaan / Bron: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisje
Mata Hari in Wenen / Bron: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisjeMata Hari in Wenen / Bron: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisje
Mata Hari als danseres in Parijs / Bron: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisjeMata Hari als danseres in Parijs / Bron: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisje

Aangeklaagd

In de Eerste Wereldoorlog werd ze hevig verliefd op een Russische militair Vadime en hij op haar. Het paar wilde na de oorlog met elkaar gaan samenwonen. Het was de Fransman Georges Ladoux die haar in de zomer van 1916 wierf om te gaan spioneren voor Frankrijk. Waarschijnlijk was Ladoux een dubbelspion die informatie doorspeelde naar Duitsland en gebruikte hij Mata Hari als bliksemafleider. Ladoux heeft haar er op een geraffineerde manier ingeluisd.

Poltitiefoto van Mata Hari / Bron: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisjePoltitiefoto van Mata Hari / Bron: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisje
Vuurpeloton
De Fransen klagen juist Mata Hari aan voor dubbelspionage en daarvoor wordt ze opgepakt, in de gevangenis gezet en lang en veelvuldig verhoord. Echt bewijs ontbreekt en wat er was aan bewijs is gemanipuleerd, waarschijnlijk door Ladoux. Tot haar grootste verdriet wendt haar geliefde Vadime zich van haar af. Uiteindelijk volgt haar proces en wordt ze schuldig bevonden. Mata Hari eindigt op 15 oktober 2017 voor een Frans vuurpeloton in de bossen bij Parijs. Ze is dan 41 jaar oud.

Het boek van Pat Shipman

Mata Hari is een figuur die enorm tot de verbeelding spreekt, een zelfverzekerde vrouw die maling had aan conventies en op haar doel af ging. Haar exotische levenswijze is een inspiratie voor veel wilde verhalen. De schrijfster van het boek, Pat Shipman, blijft niet steken bij de wilde verhalen. Ze zoekt ze uit, net zo lang tot ze weet wat waar is en wat onzin of op z’n minst is aangedikt. Door nauwkeurig bronnenonderzoek is ze in staat de jeugd in Friesland en het huwelijk met Rudolf MacLeod uitgebreid en waarheidsgetrouw te beschrijven. Patman beschrijft om de feiten over het hoofdonderwerp heen het Indië van die tijd, de stad Parijs, de manier van reizen, de klassensamenleving en de omgang tussen mannen en vrouwen en zet daarmee naast een indrukwekkend levensverhaal een tijdsbeeld neer. Je blijft lezen en wilt telkens weten hoe het verder gaat. Shipman weet een spannende geschiedenis te paren aan een interessante sfeertekening. Ze verdiept zich bijvoorbeeld in het ziektebeeld en de behandelmethoden van syfilis om aannemelijk te kunnen maken dat deze ziekte grote invloed had op het leven van Margaratha, Rudolf en de kinderen. Ze scheidt feiten van fictie en beschrijft helder de dramatische cocktail van moed en glorie, verlies en verraad.

Kwikvergiftiging

Shipman weet na onderzoek dat de lok haar van de dode Norman, die MacLeod knipte om voor altijd te bewaren, zich nog in het bezit van familieleden bevindt. Zij suggereert dat als dat haar met moderne methoden onderzocht wordt, te achterhalen is of Norman daadwerkelijk aan een kwikvergiftiging is overleden. Shipman kan nu niet anders schrijven dan dat het op basis van alles wat ze nu weet zeer waarschijnlijk de oorzaak is van veel ellende. Een modern onderzoek zou dat voor eens en voor altijd duidelijk maken.

Meeslepende biografie

Shipman beschrijft in haar boek Margaretha als een intelligente vrouw, die charmant was en een talent had voor omgang met mannen van hoge stand. Mata Hari hield ook van haar vrijheid en die geëmancipeerdheid, ongebondenheid en zelfstandigheid hebben haar volgens Shipman de das om gedaan. Een zelfstandige vrouw, die ook nog gek was op seks, paste niet in de tijd waarin ze leefde. Die rekening werd haar gepresenteerd, met fatale gevolgen. Shipman vertelt het verhaal op een bijzonder prettig leesbare manier; ze heeft er een meeslepende biografie van gemaakt die de geheimzinnige Mata Hari neerzet als een vrouw van vlees en bloed en een vrouw die in een turbulent leven met verve dubbelrollen speelde. Mata Hari is een icoon, sekssymbool en femme fatale en Shipman maakte er een vrouw van, een beroemde vrouw die een tragisch figuur is tegelijk.

Lezen, dat boek!

Het boek van Shipman is er niet een om weken over te doen; als het je eenmaal te pakken heeft (en dat heeft het je vanaf het Voorwoord) dan wil je blijven lezen. Over die vrouw die van mannen hield, niet moeilijk deed over een leugentje meer of minder en die zichzelf met verve een personage aan kon meten. Shipman weet het klaar te spelen dat de lezer steeds meer het gevoel van onrechtvaardigheid bekruipt: wat is Mata Hari een smerige streek geleverd! Onrechtvaardigheid en bewondering. Een boek om te lezen, als voorbereiding op een bezoek aan Leeuwarden, de Grote Kerkstraat en het Fries Museum bijvoorbeeld. Of gewoon, omdat we allemaal wel een beeld bij die mythische Mata Hari hebben en met dit boek weer met de beide benen op de grond staan.

Engelse versie

Het boek van Pat Shipman kwam in 2007 uit in Amerika onder de titel Femme Fatale - Love, Lies, and the Unknown Life of Mata Hari. De Nederlandse vertaling kwam in 2017 uit.

Femme Fatale – Liefde, leugens en het geheime leven van Mata Hari

  • Auteur: Pat Shipman
  • Vertaler: Robert Junius
  • ISBN: 9789029511520
  • Uitgeverij De Arbeiderspers

Pat Shipman

Shipman (1949) is professor in de antropologie. Ze schreef vele artikelen en tientallen boeken, biografieën en antropologische onderwerpen, waar ze verschillende prijzen voor ontving. Ze woont in Pennsylvania, maar heeft een voorliefde voor Friesland. Toen ze het plan had opgevat om een boek te schrijven over Mata Hari, ging ze niet over een nacht ijs. Shipman deed uitvoerig onderzoek om feiten en fictie van elkaar te scheiden.

In het museum / Bron: Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisje - Foto Ruben van VlietIn het museum / Bron: Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisje - Foto Ruben van Vliet

Fries Museum

Het Fries Museum in Leeuwarden heeft een vaste opstelling over Margaretha Zelle die uitgroeide tot Mata Hari, de vrouw die ze als 'dochter van de stad' beschouwt. In het jaar dat Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa is, in 2018, is er een extra grote tentoonstelling over Margaretha Geertruida Zelle met honderdvijftig authentieke voorwerpen uit binnen- en buitenland. Het is de grootste Mata Hari-tentoonstelling ooit. Persoonlijke bezittingen, foto’s, plakboeken, brieven en militaire dossiers sluiten perfect aan op het boek van Pat Shipman.

Mata Hari, de mythe en het meisje
De tentoonstelling Mata Hari, de mythe en het meisje in het Fries Museum in Leeuwarden was van 14 oktober 2017 tot en met 2 april 2018 te bezoeken.

Leeuwarden

Legenda
A. Leeuwarden
B. Grote Kerkstraat
C. Fries Museum
© 2018 - 2024 Piejet, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Jarig op 13 februari?Jarig op 13 februari?Als 13 februari op een vrijdag valt is het vrijdag de 13e. Vrijdag de 13e wordt beschouwd als een dag waarop veel ongelu…
Het Fries verzetsmuseum in LeeuwardenHet Fries verzetsmuseum in LeeuwardenIn de Friese hoofdstad Leeuwarden staat op het Wilhelminaplein, beter bekend als het Zaailand, het Fries museum. Een ond…
Het beklag van Margaretha van Mechelen door Hugo de GrootHet beklag van Margaretha van Mechelen door Hugo de GrootIn 1651 verschijnt de bloemlezing Verscheyde Nederduytsche Gedichten, van Grotius, Hooft, Barlaeus, Huygens, Vondel en a…
KNRM – langs de kust van Nederland en AmelandKNRM – langs de kust van Nederland en AmelandDe KNRM is de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij, een stichting die kosteloos mensen te hulp schiet die op het…

Hoe met verouderen omgaan?Hoe met verouderen omgaan?Niemand wordt graag ouder, maar het is nu eenmaal een realiteit waaraan niet te ontsnappen valt. Het ouder worden brengt…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Boekomslag
  • Femme fatale – Liefde, leugens en het geheime leven van Mata Hari
  • https://biografieportaal.nl/recensie/mata-hari-pat-shipman/ geraadpleegd op 15 februari 2018
  • https://www.friesmuseum.nl/te-zien-en-te-doen/tentoonstellingen/mata-hari/?gclid=EAIaIQobChMI-e_gsuOU2QIVAzPTCh2KWgCKEAAYASAAEgImMPD_BwEgeraadpleegd op 15 februari 2018
  • http://anth.la.psu.edu/people/pls10/MyCV geraadpleegd op 15 februari 2018
  • https://www.harpercollins.com/cr-101968/pat-shipman geraadpleegd op 15 februari 2018
  • Afbeelding bron 1: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisje
  • Afbeelding bron 2: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisje
  • Afbeelding bron 3: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisje
  • Afbeelding bron 4: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisje
  • Afbeelding bron 5: Tentoonstelling Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisje
  • Afbeelding bron 6: Fries Museum - Mata Hari; de mythe en het meisje - Foto Ruben van Vliet
Piejet (1.232 artikelen)
Laatste update: 06-04-2019
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Sociaal
Bronnen en referenties: 12
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Artikelen met het label 'Recensies' bevatten naast objectieve informatie ook subjectieve informatie in de vorm van een beoordeling.