Kleding orthodoxe Joden: jassen, hoeden, jurken, rokken

Vanaf het begin van het ontstaan van het Joodse volk speelt kleding een belangrijke rol binnen het Jodendom. Het weerspiegelt religieuze identificatie, sociale status, emotionele toestand en zelfs de relatie van de Joden met de buitenwereld. Volgens de Joodse wijzen droegen Joden in het Oude Egypte ook kenmerkende kleding. Dit zou één van de redenen zijn geweest waarom ze door G'd gered zijn van de slavernij. In de moderne tijd (anno 2023) onderscheiden de meeste Joden zich van niet-Joden door het dragen van een talliet (gebedskleed) en kippa (keppeltje) in een synagoge. Maar orthodoxe Joden onderscheiden zich ook van niet-Joden buiten de synagoge. Orthodoxe Joodse mannen dragen lange zwarte jassen, een wit shirt met tsietsiet (franjes), een zwarte broek en een zwarte hoed. Orthodoxe Joodse vrouwen dragen lange jurken of lange rokken en pruiken en hoeden. Ze kleden zich bescheiden en dekken veel lichaamsdelen af. Door hun kleding zijn deze Joden vaker slachtoffer van antisemitisme.

• Wat zegt de Tora over kleding?
• Uitgebreide aandacht in de Tora voor priesterkleding
• Bijbel schrijft bescheiden kledingdracht voor
• De historie van Joodse kleding
• Waarom dragen alle (ultra)orthodoxe Joodse mannen zwarte lange jassen en zwarte hoeden?
• Shtreimel
• Waarom wordt de bontmuts op Shabbat gedragen?
• Bont komt van dieren die al dood zijn
• Chabad Chassidiem dragen de shtreimel niet
• Kleding tijdens Poeriem
• Schoenen aanhouden; niet op sokken lopen
• Joodse kleding en antisemitisme
• In welke recente films zijn ultraorthodoxe Joden met hun specifieke kleding te zien?
• Voetnoot

Wat zegt de Tora over kleding?

De Tora vormt de richtlijn waaraan Joden zich moeten houden in het leven. De Tora bestaat uit de vijf boeken van Mozes en onderwijst in allerlei voorschriften die Joden dienen na te komen. De Tora zegt weinig over kleding, beschrijvend of prescriptief. Er zijn verschillende Bijbelteksten die verwijzen naar bepaalde kledingvoorschriften.

Leviticus 19:19: het verbod van het mengen van wol en linnen in een kledingstuk (dergelijke kleding staat bekend als shatnez), in hetzelfde vers staat dat het "mengen" van verschillende zaden en soorten vee verboden is.

Deuteronomium 22:5: het verbiedt mannen om vrouwenkleren te dragen en omgekeerd, zonder de kenmerken van één van beide te specificeren.¹

Numeri 15: 37-41: het vereist ook dat Joodse mannen franjes op de hoeken van een vierpuntig gewaad leggen, zowel om de Jood te identificeren als om hem eraan te herinneren de mitswot (verplichtingen) na te leven.

Uitgebreide aandacht in de Tora voor priesterkleding

De Tora gaat wel uitgebreid in op de kledingvoorschriften voor priesters, in het bijzonder de Hoge Priester. Deze zijn van belang voor de dienst in de Tabernakel en later de Tempel. De kleding van de Hoge Priester is kleurrijk en zit vol symboliek. Echter op Jom Kippoer (Grote Verzoendag) draagt de Hoge Priester een wit kleed als teken van nederigheid. De kleur wit staat voor zuiverheid en de kleur zwart voor rouw (tegenwoordig scheurt men kleding als men rouwt).

Bijbel schrijft bescheiden kledingdracht voor

"Loop bescheiden met uw G'd" - Micha 6:8. In de Bijbel staat dat Joden zich bescheiden moeten gedragen. Dit geldt ook voor kleding. De exacte parameters van de vereiste om bescheiden te kleden, hangen af ​​van de tijd en plaats. In het algemeen geldt voor zowel Joodse mannen als Joodse vrouwen om zichzelf respecterende kleding te dragen. Het lichaam mag niet extra geaccentueerd worden omdat Joden zichzelf hiermee vernederen. Bij de Jood draait alles om de ziel, dat is de echte persoon - niet het lichaam. Bescheidenheid brengt het innerlijk van de Jood naar voren. Het creëert eerder een privé-ruimte - een waardige ruimte, zonder externe beoordeling of goedkeuring.

De historie van Joodse kleding

Toen de Joden in het Oude Israël woonden gingen de rijken goedgekleed door het leven. Nadat Israël werd bezet door vreemde mogendheden liepen de Joden in armzalige kleding rond. In de Diaspora onderscheidden de Joden zich qua kleding vrijwillig of gedwongen van de niet-Joden. Zo dragen Joden speciale hoeden en badges in het middeleeuwse Spanje en het 13e-eeuwse Polen. In Oost-Europa droegen Joodse mannen zwarte mantels (kaftan) en bonthoeden (shtreimel), die nog steeds worden gedragen door verschillende groepen ultraorthodoxe Joden. Vanaf wanneer Joodse mannen hun hoofd gingen bedekken met een hoed of kippa (keppeltje) is niet bekend. In ieder geval deden bijna alle Joodse mannen dat vanaf de 16de eeuw. Ook vrouwen zijn op enig moment hun hoofd gaan bedekken met pruiken en hoeden. Joodse vrouwen kleedden zich vooral bescheiden (lange jurken of lange rokken en pruiken en hoeden). Dat gebeurt nog steeds in orthodoxe kring. Voor Joodse feestdagen trekken Joden feestelijke kleding aan.

Waarom dragen alle (ultra)orthodoxe Joodse mannen zwarte lange jassen en zwarte hoeden?

Het lijkt niet origineel dat alle (ultra)orthodoxe Joodse mannen allemaal dezelfde kleding (zwarte lange jassen en zwarte hoeden) dragen. Waarom doen ze dat? Om deze vraag te beantwoorden is het van belang te melden dat in de Joodse traditie mensen zich niet van elkaar onderscheiden vanwege de kleding maar vanwege hun karakter. Je kunt je niet verbergen achter een oppervlakkige individualiteit op basis van kapsel en mode - je moet een echte individu zijn. Doordat Joodse orthodoxe mannen zich hetzelfde kleden kunnen ze een echte individu zijn.

De reden dat ze zwarte lange jassen dragen is de volgende. Zwart is wetenschappelijk gezien de afwezigheid van kleur. Zwart dragen duidt alleen op een gebrek aan bezorgdheid voor kleur en andere dictaten van de mode en helpt dus prioriteiten te handhaven. In oude sociologische termen: om innerlijk gestuurd te zijn in plaats van anders gericht. Hoe dan ook, het elimineert zeker de druk om te beslissen wat je elke ochtend moet dragen! Dat de jassen lang zijn is een teken van respect. Sommige religieuze Joden dragen ze alleen bij speciale gelegenheden, zoals Sjabbat en de feestdagen. Anderen menen dat elk moment een speciale gelegenheid is, omdat je op elk moment constant moet zijn voorbereid op gebed, Torastudie, etc.

Shtreimel

Wie in Israël komt of op andere plekken waar veel religieuze Joden wonen, kan op Shabbat en Joodse feestdagen veel Chassidiem zien met bontmutsen op. Er zijn veel verschillende hoeden met verschillende namen. Grofweg gaat het om shtreimels en spodiks. Shtreimels of sjtreimels hebben hun oorsprong bij Chassidische Joden in Hongarije en Galicië en bij bepaalde Poolse Chassidische groepen. Deze bontmutsen zijn kort, breed en enigszins donutvormig. Ze zijn anno 2020 echter groter en hoekiger geworden en zien er meer cilindrisch uit. De spodik wordt gedragen door andere Poolse Chassidische Joden. Deze bontmutsen zijn smaller, groter en over het algemeen meer cilindrisch dan de shtreimels. Ze zijn van zwart bont gemaakt. Je hebt ook nog de kolpik die lijkt op de spodik maar dan van bruin bont.

Waarom wordt de bontmuts op Shabbat gedragen?

Er zijn hier een aantal redenen voor:

1. Ten eerste dragen Joden tijdens Shabbat geen gebedsriemen. De shtreimel is dan een mooie vorstelijke vervanging voor de tefillien die op het hoofd wordt gedragen.
2. Ten tweede zeggen anderen dat de shtreimel op Shabbat dient om een onderscheid te maken tussen Joden en de niet-Joden (om assimilatie te voorkomen).
3. Ten derde moet men volgens de Joodse wet op Shabbat speciale kleding dragen ter ere van die dag. De shtreimel vertegenwoordigt de ‘Shabbat-kroon’ overeenkomstig de kroon van de Tora omdat de Tora op Shabbat gegeven werd.
4. Ten vierde zegt Rabbijn Pinchas van Koretz kan zelfs op Shabbat, de staart van een niet koosjer dier waarvan shtreimel is gemaakt, verheven worden.

Bont komt van dieren die al dood zijn

Voor de shtreimel wordt bont gebruikt dat afkomstig is van de staart van dieren die al dood zijn. Er worden dus niet speciaal dieren gedood om aan het bont te komen. De dieren waarvan de staarten gebruikt worden om bont te maken zijn de Canadese of Russische sabel, beukenmarter, baummarter (Europese boommarter) of Amerikaanse grijze vos.

Chabad Chassidiem dragen de shtreimel niet

Er is een groep, de Chabad Chassidiem, die de shtreimel niet draagt. Dit heeft verschillende oorzaken. Vroeger was er grote armoede en konden velen zich geen shtreimel veroorloven. Bovendien was de shtreimel in de Oekraïne en Rusland, waar Chabad ontstond, minder populair (ook onder Chasssidiem die niet tot de Chabad behoorden). Toch droegen de Chabad-rebbes en hun zonen en sommigen elite wel een bontmuts. Dat gebeurde alleen in de stad Lubavitch. Na hen heeft Rebbe Rabbi Yosef Yitzchak Schneersohn op de bruiloft van zijn dochter met Rebbe Rabbi Menachem Mendel Schneerson, voor het eerst een shtreimel gedragen. Daarna begon hij een shtreimel te dragen op Sjabbat en feestdagen. Rebbe Rabbi Menachem Mendel Schneerson heeft zelf nooit een bontmuts gedragen. Dat komt omdat binnen de leer van Chabad de nadruk niet zozeer ligt op het uiterlijk, maar het innerlijk. Chabad is van mening dat assimilatie kan worden weerstaan door innerlijke kracht (de leer van het chassidisme) en niet zozeer door kleding (uiterlijke kracht). Het gaat de Chabad Chassidiem om acties en overtuigingen die hen echt definiëren.

Kleding tijdens Poeriem

Tijdens het Joodse 'carnaval feest' Poeriem verkleden Joden zich. Zoals al eerder is gemeld mogen mannen geen vrouwenkleding dragen en vrouwen geen mannenkleding. Tijdens Poeriem is crossdressing volgens de meerderheid van de rabbijnen verboden. Er wordt echter nog steeds over gedebatteerd door de rabbijnen. Voor de actuele stand van zaken is het raadzaam om de lokale rabbijn te raadplegen.

Schoenen aanhouden; niet op sokken lopen

In huis lopen religieuze Joden niet op sokken. Ze houden hun schoenen aan. Het lopen op sokken is namelijk een teken van rouw.

Joodse kleding en antisemitisme

(Ultra)orthodoxe Joden zijn vanwege hun kleding vaker slachtoffer van antisemitische aanvallen op straat dan Joden die niet religieus zijn. Zelfs religieuze Joden die slechts een keppeltje dragen en verder geen opvallende zwarte kleding worden op straat lastig gevallen door antisemieten in heel veel landen. Vaak dragen deze Joden in plaats van een keppeltje een baseballpetje op straat om niet op te vallen.

In 2019 en 2020 werd tijdens het carnaval in het Belgische Aalst Joodse karikaturen meegedragen waarbij de spot werd gedreven met (de kleding van) ultraorthodoxe Joden. In 2020 liep er ook een groep mee met een 'klaagmuur' van goudstaven. Leden van de groep waren verkleed als insecten (ongedierte) en droegen pijpenkrullen en sjtreimels, oftewel bonthoeden die gedragen worden door ultraorthodoxe Joden. Vanwege structureel antisemitisme is het Aalster carnaval in 2019 geschrapt van UNESCO-werelderfgoedlijst waar het sinds 2010 op stond.

In welke recente films zijn ultraorthodoxe Joden met hun specifieke kleding te zien?

One of Us (2017): Een documentaire uit 2017 over drie chassidische Joden die hun ultraorthodoxe gemeenschap verlaten en te maken krijgen met uitsluiting, angst en gevaar.

Rough Diamonds (2023): een Belgische thrillerserie uit 2023 op Netflix over een ultraorthodoxe Joodse familie die actief is in de Antwerpse diamantindustrie.

Unorthodox (2020): Verhaal van een jonge ultraorthodoxe joodse vrouw die haar gearrangeerde huwelijk en religieuze gemeenschap ontvlucht om een nieuw leven in het buitenland te beginnen.

Shtisel (2013–2021): Het leven van de familie Shtisel, een Haredi-familie in Jeruzalem.

Shababnikim (2017– ): 4 Yeshiva-studenten die niet helemaal passen in hun eigen wereld, hoewel ze het proberen, komen in conflict met hun rabbijn, hun ouders en hun koppelaarster.

Voetnoot

¹ In de Tora staat dat G'd crossdressing als een zonde beschouwt. G'd begrijpt dat sommige mensen een voorkeur hebben voor travestie en erkent deze realiteit door deze wet in de Tora te vermelden. Met andere woorden, G'd erkent dat er bepaalde aangeboren verlangens zijn, maar vertelt ook hoe erop gereageerd kan worden. De Joodse wijsgeer Maimonides wijst erop dat crossdressing voorkwam bij heidense culturen en moet daarom door het Joodse volk vermeden worden. Het verbod geldt niet alleen voor kleding maar ook het gebruik van cosmetica.