Ultra-orthodoxe Joden: tradities en regels van de charediem

Het charedisch jodendom staat vooral bekend onder de minder politiek correcte term' 'ultraorthodox' en hun aanhangers als ultra-orthodoxe Joden. De charediem zijn Joden die het charedisch Jodendom aanhangen. Dit is de meest conservatieve vorm binnen het Jodendom en een van de twee hoofdrichtingen binnen het orthodox jodendom. De andere richting staat bekend als het modern-orthodox jodendom. De aanhangers van deze richtingen zijn voorstanders van de meest traditionele navolging van de joodse wetten. Chared betekent letterlijk vrezend, in dit verband 'vrezend voor het woord van God'. Het chassidisch jodendom kwam oorspronkelijk uit Oost-Europa. In Israël is anno 2023 de gemeenschap van de Charedim, ultra-orthodoxe Joden, de afgelopen jaren sterk gegroeid.

• Ultra-orthodoxe Joden of charedisch jodendom
• Geschiedenis en verspreiding
• Vrijheid van godsdienst
• Leer en leven van de Charediem - de ultra-orthodoxe Joden
• De Joodse Wet (Halacha)
• Meerdere stromingen
• Tradities en regels met betrekking tot kleding
• Vrouwen in de ultra-orthodoxe Joodse gemeenschap
• Mannen en vrouwen gescheiden
• Volkslied
• Achterstelling van vrouwen
• Positie van vrouwen
• Zionisme en anti-zionisme
• Iraanse toestanden in de ultra-orthodoxe politieke partijen
• Niet-Joden zijn inferieur
• Theocratische aspiraties
• Werk, armoede en dienstplicht
• Grote gezinnen en veel armoede
• Vrouwen die de kost verdienen
• Zegen van God afdwingen
• Religieuze motieven om niet in het leger te dienen
• Forse bevolkingsgroei
• Groeiende onvrede in de Israëlische samenleving
• Sociale conflicten
• Rabbi Chaim Amsellem gooit de knuppel in het hoenderhok
• Dienstplicht voor ultra-orthodoxe joden Israël 'verandert weinig'
• Bekende ultra-ortodoxe Joden

Ultra-orthodoxe Joden of charedisch jodendom

Het charedisch jodendom, ook wel geschreven als haredi (meervoud charediem of harediem), bestaat uit groepen binnen het orthodoxe jodendom die worden gekenmerkt door een strikte naleving van Halacha en tradities, in tegenstelling tot moderne waarden en praktijken. De aanhangers worden vaak strikt orthodox of ultraorthodox genoemd; de term 'ultraorthodox' wordt door veel van zijn aanhangers echter als pejoratief beschouwd. Charediem beschouwen zichzelf als de meest religieus authentieke groep joden, hoewel deze bewering door andere stromingen wordt betwist.

Charedi is een modern Hebreeuws bijvoeglijk naamwoord dat is afgeleid van het Bijbelse werkwoord hared, dat voorkomt in het boek Jesaja (66:2; het meervoud charediem komt voor in Jesaja 66: 5) en wordt vertaald als '[iemand die] beeft' op het woord van God. Het woord duidt op een door ontzag geïnspireerde vrees om de wil van God te vervullen. Charediem betekent dus ‘de bevenden’, zij die beven voor het Woord van God.

Geschiedenis en verspreiding

Het ultraorthodoxe jodendom ontstond in de 19e eeuw als reactie op de joodse verlichting en de emancipatie-inspanningen van Joden in Midden- en Oost-Europa.[1] Er zijn ultraorthodoxe joden onder zowel Asjkenazische als Sefardische joden, maar de laatste vormen slechts ongeveer 20 procent.[2] De Asjkenazische ultra-orthodoxe zijn onderverdeeld in chassidische Joden en mitnagdiem of Litouws jodendom, een richting in het jodendom die in Litouwen ontstond en tegen het chassidisme inging. Aan de buitenkant herkenbaar aan hun kledingstijl, verschillen ze van de andere orthodoxe joden doordat ze zich verzetten tegen seculiere kennis en een strikt gereguleerd leven leiden, meestal gericht op een rabbijnse leider, weg van de reguliere samenleving, zowel joods als niet-joods.[2]

Ultraorthodoxe joden komen voornamelijk voor in Israël, Noord-Amerika en West-Europa. Hun geschatte wereldbevolking telt anno 2023 meer dan 1,8 miljoen, en als gevolg van een vrijwel afwezigheid van interreligieuze huwelijken en een hoog geboortecijfer, groeit zij snel. Het grootste deel woont in Israël. In de Verenigde Staten en Canada wonen ook veel ultraorthodoxe joden.[3] In Europa zijn er grotere ultraorthodoxe joodse gemeenschappen in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, België, Oostenrijk en Zwitserland, de grootste bevindt zich in Engeland.[4] Centra van ultraorthodox jodendom (buiten Israël) bevinden zich in New York, met name in Brooklyn, in Londen, Manchester en Gateshead, in Antwerpen, in Straatsburg, in Wenen en in Zürich.

Vrijheid van godsdienst

Er zijn spanningen tussen de charedische gemeenschap en andere gelovigen en seculiere Joden. Op sabbat zijn de straten in Charedische wijken afgesloten voor het verkeer. Wie zich als automobilist toch op de heilige dag in een Chardische wijk waagt, moet niet gek opkijken als hij bekogeld wordt met stenen. Ook zijn er steeds vaker incidenten waarbij vrouwen die zich in de ogen van de charediem niet gepast kleden, bespuugd worden of een steen naar hun hoofd geslingerd krijgen.[4] Problemen doen zich ook voor wanneer - door het hoge geboortecijfer - charediem verhuizen naar aanliggende 'seculiere' wijken. Ze plaatsen borden waarbij ze de andere bewoners verzoeken zich aan de regels van de sabbat te houden. De seculiere Joden plaatsen op hun beurt borden waarop staat dat de wijk altijd seculier zal zijn. Door deze en andere conflicten zien veel seculiere en andere Joden de charediem als bedreiging; een fanatieke, intolerante beweging die hun religieuze waarden aan anderen in het land willen opleggen.

Uit een onderzoek dat is uitgevoerd onder 1.200 Joodse Israëliërs, blijkt dat er een overweldigende steun voor de vrijheid van godsdienst is onder seculiere Joden (94%), terwijl maar liefst 53 procent van de Charedim, niet wil dat Israëlische Joden godsdienstvrijheid hebben.[5] De charediem vertegenwoordigen anno 2023 ongeveer 12% van de Joodse bevolking in Israël, die een totale omvang kent van ongeveer 6 miljoen zielen.

Met een drie keer zo hoog geboortecijfer dan de gemiddelde Israëliër, groeit de invloed van de charediem met de dag en dat zorgt voor toenemende spanningen in de Israëlische samenleving. Slechts 5% van de bevolking van Israël behoorde in 1990 tot de charediem. Het hoge ultraorthodoxe geboortecijfer zal grote gevolgen hebben voor de toekomst van Israël. De charediem vormen anno 2023 ongeveer 12% van de bevolking van het land, aldus het Israëlische Centraal Bureau voor de Statistiek, die voorspelt dat zij in 2065 32% van de bevolking zullen uitmaken.[6] Dit belooft weinig goeds voor de vrijheid van godsdienst en andere fundamentele vrijheden in Israël. Maar ook de veiligheid van Israël is in het geding, aangezien de meerderheid van de charediem niet wil participeren in het leger (zie onder). Aan de andere kant moet gezegd dat door de zeer hoge geboortecijfers van de charediem en de geleidelijk dalende geboortecijfers onder de Israëlische Arabieren, er voor de komende decennia een stabiele Joodse meerderheid aanwezig is binnen de grenzen van 1967.[7]

Leer en leven van de Charediem - de ultra-orthodoxe Joden

De Joodse Wet (Halacha)

Het woord 'charedim' betekent godvrezend. De charediem houden zich strikt aan de Halacha, de Joodse religieuze wet met bijvoorbeeld de spijswetten en kledingvoorschriften, en zij zijn op vele manieren afgesneden van de moderne, seculiere wereld. Ze leven in aparte wijken en gaan (bij voorkeur) niet om met mensen buiten hun gemeenschap. Het is een leven van bewuste segregatie met aparte wijken, scholen, politieke partijen, enz. Veel charediem hebben geen televisie of internet en lezen geen seculiere kranten. Ze hebben een geheel eigen zuil gevormd. Er is weinig contact met mensen buiten de eigen zuil.

De Haredim en in feite de Joodse orthodoxie, geloven dat de Tenach (wat christenen het 'Oude Testament' noemen) op zichzelf niet gezaghebbend is, maar alleen begrepen en verstaan kan worden door de interpretaties en uitleg van de Talmoedische literatuur. Alleen met een beroep op rabbijnse gezagsbronnen, kan er een helder licht geworpen worden op de Bijbel en deze verklaard worden. De orthodoxie baseert zich op een tweevoudige Tora, een schriftelijke en een mondelinge Tora, en de Talmoed is de geschreven versie van de mondelinge Tora. Deze is volgens de overlevering terug te voeren op Mozes op de berg Sinaï en is via de keten der traditie van geslacht op geslacht overgeleverd. Hiervoor bestaat echter geen historische ondersteuning. Er is geen bewijs dat de mondelinge Tora, volgens de latere betekenis van het woord, al vóór de Babylonische ballingschap bestond.[8] Het (ultra-orthodoxe) Jodendom zoals we dat nu aantreffen is van rabbijnse signatuur en staat ver af van het Bijbelse Jodendom.[9]

De Halacha (Hebreeuws: הלכה) is het totaal van goddelijke en rabbijnse wetgeving teneinde spirituele, morele, religieuze en persoonlijke perfectie te bereiken. Als zodanig omvat het gedragsregels die van toepassing zijn op vrijwel alle denkbare omstandigheden in het dagelijkse leven. De Halacha heeft zich gedurende vele generaties ontwikkeld in een verzameling van religieuze literatuur. De Halacha is gefundeerd is in de Tora en tot de dag van vandaag opgetekend in de Rabbijnse literatuur. Een vroege schriftelijke compilatie van halacha, de Talmoed, wordt beschouwd als gezaghebbend.

Het Hebreeuwse woord 'halacha' is afgeleid van de woordstam 'halach', hetgeen lopen of gaan betekent. Dit impliceert dat de Halacha de weg is die Joden dienen te belopen of te begaan. Halacha is een gids voor alles wat de traditionele Jood doet vanaf het moment dat hij ontwaakt tot het moment dat hij gaat slapen. Het omvat het hele leven. De Halacha is onderwerp van intense studie in religieuze scholen die bekend staan als 'yeshiva'. De Halacha wordt toegepast op moderne ontwikkelingen. Een voorbeeld om dit toe te lichten. De kwestie van werken op de Sabbat plaatst de ultra-orthodoxe werknemers en vrijwilligers van de Magen David Adom, ook wel het Israëlische Rode Kruis genoemd, voor een groot dilemma. Een halachische uitspraak staat evenwel on-call vrijwilligers toe hun nieuwe met GPS-uitgeruste mobiele telefoons die het verouderde piepersysteem vervangt, in het weekend te bedienen, op voorwaarde dat zij dit doen met behulp van hun tanden. Verder moet het apparaat tijdens het weekend open blijven en zal het geplaatst worden in een speciaal daarvoor ontworpen doosje, waardoor het systeem niet per ongeluk stilgelegd kan worden.[10]

Meerdere stromingen

Door het ontbreken van een centrale autoriteit bij het Judaïsme, hebben zich meerdere stromingen ontwikkeld. Het charedisch Jodendom kan onderverdeeld worden in twee hoofdstromingen: het chassidisch jodendom en de mitnagdiem (letterlijk: 'tegenstanders' omdat het tegen het chassidisme inging) of het Litouws Jodendom. De Asjkenazische charediem ontstond in reactie op de Joodse Verlichting in het algemeen. Ze keerden zich specifiek af tegen de Joden die niet langer de autoriteit van de rabbi's accepteerden en die innovaties introduceerden in het Joodse geloofssysteem en leven. Hun afkeer tegen innovaties komt zichtbaar tot uitdrukking in het openbaar dragen van (dikke) zwarte kleding, soms inclusief zware bontmuts. Deze kleding was in zwang bij Joden in Oost-Europa toen de charediem zich organiseerde. Ofschoon de Halacha niet voorschrijft dat Joden dikke zwarte kleding moeten dragen, blijven ze deze kleding dragen in Israël ondanks de grote klimatologische verschillen. Vrouwen dragen een wijde jurk of rok en na hun huwelijk moeten ze hun haar bedekken met een sheitel (Jiddisch voor pruik), een snood (staat ook wel bekend als 'eternity-scarve'), de mitpachat (Hebreeuws: sjaal) of tichel (Jiddisch). Sommige charedische vrouwen dragen daarbij ook nog een hoed.

Tradities en regels met betrekking tot kleding

De standaard kledingstijl voor mannen van de Litouwse stroming is een zwart of marineblauw pak en een wit overhemd. Hun hoofddeksel omvat zwarte Fedora- of Homburg-hoeden, vaak een zwarte keppel (al dan niet onder een hoed), en soms lange loshangende pijpenkrullen (niet zelden weggestopt achter het oor). Baarden komen veel voor en chassidische mannen zullen bijna nooit gladgeschoren zijn.

Vrouwen houden zich aan de voorschriften om bescheiden en ingetogen kleding te dragen en dragen lange rokken en mouwen, hoge halslijnen en, als ze getrouwd zijn, een of andere vorm van haarbedekking. Charedi-vrouwen dragen nooit een broek, hoewel een kleine minderheid 's nachts wel een pyjamabroek binnenshuis draagt.

In de loop der jaren is het bij sommige charedi-vrouwen in zwang geraakt om pruiken te dragen die aantrekkelijker zijn dan hun eigen haar. Charedi-vrouwen kleden zich vaak vrijer en nonchalanter in hun eigen huis, zolang het lichaam bedekt blijft volgens de halacha. Meer moderne vrouwen binnen deze Joodse stroming zijn wat soepeler in hun kleding, en sommigen volgen de laatste trends en modes terwijl ze zich conformeren aan de halacha.

Niet-Litouwse chassidische mannen en vrouwen verschillen van de Litouwse stroming door een veel specifiekere kledingvoorschrift te hebben, het meest voor de hand liggende verschil voor mannen is het lange colbert (rekel) op weekdagen en de bonthoed (sjtreimel of shtreimel) en zijden kaftan (bekishe) op de sabbat.

Vrouwen in de ultra-orthodoxe Joodse gemeenschap

Mannen en vrouwen gescheiden

Op elke openbare plaats moeten mannen en vrouwen gescheiden zijn. In de rij voor een winkel staan mannen en vrouwen in gescheiden rijen. Zo ook in de bus. In juli 2008 deden leiders van het ultra-orthodoxe rabbinaat een beroep op vrouwen om uit het zicht van de mannen te blijven wanneer ze met de bus reizen, door aan de achterzijde van de bus in te stappen en achterin plaats te nemen. Het was een nieuwe fase in een campagne die tien jaar daarvoor was begonnen van charedische rabbijnen voor een gescheiden buslijn op een route die vaak gebruikt wordt door de charedische gemeenschap. Tegenstanders noemen het de 'Taliban-buslijn'.[11] Toen het Ministerie van Transport een gratis 'gescheiden buslijn' afschafte, verhardde de strijd zich door bussen op de lijn die de ultra-orthodoxe gemeenschap Mea Shearim in Oost-Jeruzalem verbindt met de Klaagmuur, te bestoken met stenen en keien. De ultra-orthodoxe gemeenschap probeerde hiermee Israëls grootste busmaatschappij (ergo de Israëlische samenleving) met harde hand te bewegen rekening te houden met hun zeer strenge religieuze opvattingen.[12]

Volkslied

Ook op andere gebieden slagen de charedim, die slechts een klein percentage van de Joodse bevolking van Israël vormt, er in hun wil op te leggen aan de rest van de maatschappij. Het nationaal volkslied van Israël 'Hatikva', wordt sinds 1988 bij de opening van een nieuwe Knesset-vergadering (te vergelijken met de Nederlandse Tweede Kamer) niet langer gezongen door een gemengd koor, maar door alleen mannen:

Even more importantly, the Haredim, after increasing somewhat their political power in the 1988 elections, were able to impose their position in this regard upon the whole state by forcing a change in the opening of the new Knesset session. The opening ceremony previously began with the singing of 'Hatikva', the Israeli national anthem, by a mixed male-female choir. After the 1988 election, in deference to Haredi sensitivities, a male singer replaced the mixed choir. After the 1992 election, won by Labor, an all-male choir of the Military Rabbinate sang 'Hatikva'.[13]

Dit komt voort uit het verbod voor een man om een vrouw te horen zingen. Een Joodse man die vrijwillig luistert naar het zingen van een vrouw, begaat een zonde die gelijk staat aan overspel of ontucht. Dit is gebaseerd op de Babylonische Talmoed (Traktaat Berachot 24a).

Achterstelling van vrouwen

Vrouwen worden in de rabbijnse literatuur achtergesteld op mannen. Israel Shahak schrijft daarover:

Historically, Jewish schooling began with the heder for Jewish male children aged three or four. (The heder, a word meaning 'room' in Hebrew, was the name of the traditional elementary school as it existed from Talmudic times in the earliest centuries of the Common Era until the formation of the first modern nation-states at which time many Jews strove to modify or abolish the heder.) The heder was previously for males only. According to the Talmud and the Halacha, females do not need education and are explicitly forbidden from some forms of study. Until modern times, most Jewish women received no formal education and were mostly illiterate.[14]

De Verlichting zorgde voor een secularisering van de joodse cultuur. Er kwamen seculiere Joden met een joodse cultuur die los staat van de religie en er kwamen Joodsreligieuze stromingen van liberale signatuur. De rabbijnse Halacha heeft voor het liberale Jodendom geen absoluut gezag, maar dient slechts een leidraad. Liberale Joden proberen de Halacha aan te passen aan steeds gewijzigde situaties en inzichten.[15] Er is binnen de liberale Joodse gemeenschap voor vrouwen dan ook veel veranderd, net zoals dat binnen grote delen van het christendom het geval is.[16] Voor de charediem geldt dat niet. Zij houden zich strikt aan de rabbijnse overlevering die voor hen het hoogste gezag is.

Positie van vrouwen

Israel Shahak schrijft over de positie van vrouwen in het charedische Jodendom:

By design, Haredi rabbis and politicians select secular women in politics as the primary targets of their attacks, even though they could pinpoint secular men as much, if not more, for transgressions of religious law. The Haredim repeatedly refer to Jewish women, engaged in politics, as witches, bitches, or demons. Although a bit crude at times in the use of descriptive language, the Haredim approach mirrors to a great extent traditional Judaism's broadly based position regarding women. This position not only restricts the rights of women but in many ways holds women in contempt. Rule 8 in Chapter 3 of the Kitzur Shulthan Aruch (Abridgement of Shulhan Aruch), an elementary textbook for Jews with little talmudic education, for example, dictates: ‘A male should not walk between two females or two dogs or two pigs. In the same manner the males should not allow a woman, dog or pig to walk between them.' All Haredi boys between the ages of ten and twelve study and are required to observe this rule. (Few dogs and no pigs can be found in Haredi neighborhoods.) Traditional Judaism also prohibits women from playing even insignificant roles in politics.[17]

In Saoedi-Arabië gold lange tijd een rijverbod voor vrouwen. Maar er is een soortgelijke regel onder charedische Joden:

Women are forbidden to drive buses or taxis; they can drive private cars only if no males apart from those in their own families or other women are passengers. These and many rules are followed in Haredi neighborhoods.[18]

Maar de meest beledigende, vernederende en vrouwvijandige verklaring staat in de Talmoed:

The numerous misogynistic statements in the Talmud and in talmudic literature constitute a part of every Haredi male's sacred study. The statement in Tractate Shabat, page 152b, defining a woman is exemplary: 'A woman is a sack full of excrement'.[19]

Dit is de meest negatieve opmerking over vrouwen in de rabbijnse literatuur. Het representeert nochtans de zienswijze van één rabbi en niet die van rabbi's in het algemeen.[20]

Zionisme en anti-zionisme

Veel charedische Joden vieren geen Onafhankelijkheidsdag en zingen niet het Israëlische volkslied, omdat zij de Joodse soevereiniteit in het Heilige Land als een buitengewone zonde beschouwen. Volgens de joodse religieuze traditie zou de staat Israël moeten worden gesticht na de komst van de Messias. Het is blasfemie dat de zionisten de staat Israël hebben gesticht voordat God zich heeft geopenbaard in de Messias. Zionisten zijn in de ogen van veel charediem zondaars. Velen hunner wijzen de stichting van de staat Israël af, omdat die vooruit liep op de komst van de Messias. Niettemin nemen veel charediem een pragmatisch en gematigd anti-zionistisch of non-zionistisch standpunt in. Zij hebben politieke partijen opgericht en doen mee aan verkiezingen, zodat ze invloed kunnen uitoefenen en hun belangen kunnen veiligstellen.

Er zijn ook groeperingen die officieel het zionisme en de staat Israël ondersteunen. Shas is de grootste politieke partij onder de Sefardische charedische Joden en zij vertegenwoordigt een overweldigende meerderheid van de Sefardische Charedische bevolking. In 2010 is Shas toegetreden tot de in 1897 opgerichte World Zionist Organisation (WZO) en daarmee is Shas officieel de eerste zionistische charedische politieke partij. De directeur-generaal van Shas,Yaakov Margi, vond deze stap - die velen historisch vonden - niet zo bijzonder:

This isn't a historic move, it's a procedural move. There's nothing earth-shaking about saying Shas is a Zionist party. We operate as such, we join governments and are partners in the Zionist experience, [our members] serve in the army. There's nothing new here.[21]

Asjkenazisch-charedische leiders noemen het 'een daad van verraad'. "The underlying worldview of Haredi Jews is that there can be no coming to terms with heresy," stond er in een redactioneel artikel in de krant Yated Ne’eman, die onder controle staat van Asjkenazisch-charedische rabbis. De fundamenten van het geloof wordt door Shas ondermijnd, aldus de krant. Yom Leyom, de krant van Shas, schreef eind januari 2010 in een redactioneel commentaar dat Sefardische rabbijnen actief blijven 'strijden' tegen het zionisme, en dat de 'oorlog' nog niet voorbij was: "The war is not over and we are right in the heart of it." Terwijl Asjkenazisch-charedische Joden nog met 'oude wapens' strijden, strijdt Shas van binnenuit, aldus het redactioneel commentaar.[22]

Sommigen zijn bang dat met de toelating van Shas aan de WZO een verkeerde keuze is gemaakt. Rabbi Uri Regev - een Reform rabbi en directeur van Hiddush, een organisatie die ijvert voor religieus pluralisme in Israël - noemde de toetreding van Shas een Trojaans paard:

I see Shas entering not as a triumph of pluralism, but an example of the cynical manipulation of democratic processes - not in order to strengthen Zionist activities and organizations but to abuse them.[23]

Iraanse toestanden in de ultra-orthodoxe politieke partijen

Charedische vrouwen spelen geen rol van betekenis in de politiek. Er zijn geen vrouwelijke charedische politici. Het zijn de mannen die politiek bedrijven. De structuur en organisatie van de charedische politieke partijen zijn niet democratisch georganiseerd, maar lijken volgens Israel Shahak op de situatie in Iran:

All the Haredi parties have a two-tier structure. The tier that is lower in importance includes the acting politicians, who, even if they are ministers or Knesset members, humbly profess in public that they are merely serving the party's rabbinical sage councils whom they consult for directions before making any decisions. None of the Haredi politicians of any one party accept direction from rabbinical councils of other Haredi parties. The councils' deliberations are kept secret; their decisions are not subject to any appeal since they are regarded as divinely inspired. The council members are not elected either by rabbis or lay people. If a council member dies, his successor is appointed by the remaining members. The rabbinical members of Haredi party councils, usually referred to by their followers as sages, make all decisions and view with suspicion the usual party structure, because it is viewed as innovative and modern. The modern political party structure, including membership, branches, internal elections and a host of other items that exist in the NRP, is totally absent in the Haredi parties.[24]

De Israëlische kiezer denkt in meerderheid dat de Haredi-gemeenschap de democratie geen warm hart toedraagt en deze in feite verwerpt. Dit blijkt uit een in begin 2010 gehouden representatieve opiniepeiling. De kiezers wilen niet langer dat de toekomst van Israël in handen van de Haredische partijen worden gelegd. Achtenvijftig procent van de geënquêteerden steunt de oprichting van een regering van nationale eenheid zonder de Haredische Shas en United Torah Judaism partijen.[25]

Niet-Joden zijn inferieur

Het zijn niet alleen vrouwen die als tweederangs wezens worden afgeschilderd. Rabbi Avraham HaCohen Kook (1865–1935) was een charedische rabbi van statuur. Van hem zijn de woorden:

The difference between a Jewish soul and souls of non-Jews - all of them in different levels - is greater and deeper than the difference between a human soul and the souls of cattle.[26]

De leer van rabbi Kook is gebaseerd op de Lurianic Kabbalah, welke de absolute superioriteit van het Joodse lichaam en de Joodse ziel over het niet-Joodse lichaam en de niet-Joodse ziel uitdraagt. Volgens deze leer is de wereld puur en uitsluitend gemaakt ten behoeve van de Joden. Het bestaan van niet-Joden is secundair.[27] Israel Shahak merkt fijntjes op:

If an influential Christian bishop or Islamic scholar argued that the difference between the superior souls of non-Jews and the inferior souls of Jews was greater than the difference between the human soul and souls of cattle, he would incur the wrath of all and be viewed as an anti-Semite by most Jewish scholars regardless of whatever less meaningful, positive statements he included.[28]

Een voorbeeld uit oktober 2010 laat zien dat dergelijke ideeën niet tot het verleden behoren. De geestelijk leider rabbijn Ovadia Yosef van Shas, een overwegend Sefardisch-charedische politieke partij in Israël en met 11 zetels de vierde partij van het land, zei in een preek over wat niet-Joden mogen doen op sabbat: "De Gojim [Joodse aanduiding voor niet-joden] zijn alleen geboren om ons te dienen. Zonder dat hebben ze geen plaats in de wereld - behalve het dienen van het volk van Israël."[29]

Theocratische aspiraties

De charediem koesteren theocratische, totalitaire aspiraties:

The Haredi demand to establish the Halacha as the law of the state of Israel has in recent years received increased support from the more pious members of the NRP [National Religious Party]. Briefly summarized, the specifics of this demand are:

• God's political authority must be formally and juridically recognized. Ordained rabbis, God's certified agents, must be the decision makers.
• Rabbis must oversee all social institutions, adjudicate all issues that arise, make final judgements about all social services and censor all printed, pictorial and sound matter.
• Sabbath, other religious laws, physical separation of women from men in public places and "modesty" in female conduct and dress must be enforced by law.
• Individuals must be obligated legally to report all noticed offenses of others to rabbinical authorities.

The theocratic, totalitarian nature of the Haredi demand for the Halacha to be the binding law of the State of Israel is obvious.[30])

In 2010 berichtte de Jerusalem Post dat op de 20e Internationale Conferentie over de wetten van de Tora, rabbijnse rechters hebben voorgesteld dat iedere nieuwe wet die de Knesset uitvaardigt, beoordeeld moet worden tegen het licht van de Halacha. Ook moet iedere uitspraak van het Hooggerechtshof in lijn zijn met de Halacha. Een van de rabbijnen zei: "We must make up our minds if this is the Jewish state or not".[31] Ze steken niet onder stoelen of banken dat ze een 'charedisering' van de samenleving voorstaan. Dat de charediem van Israël het liefste een halachastaat zouden maken, is voor seculiere Israëliërs maar ook voor talloze gematigd orthodoxe landgenoten een schrikbeeld.

Ze staan bekend vanwege hun compromisloze opstelling inzake hun geloof en principes. In 2010 maakte Moshe Gafni van de ultra-ortodoxe partij Degel HaTorah bekend dat zij geen gerechtelijke uitspraken zullen gehoorzamen die tegen de Halacha ingaan.[32] Deze opmerking maakte hij naar aanleiding van de uitspraak van het Hooggerechtshof over charedische ouders die uit religieuze redenen weigerden hun dochters naar een bepaalde school te sturen en daarom naar de gevangenis moesten.

Werk, armoede en dienstplicht

Grote gezinnen en veel armoede

Charediem zijn arm in vergelijking met andere Israëlische Joden: 60% van de charedische mannen hebben geen vaste baan en wijden zich liever aan religieuze studie. Veel haredische mannen zijn talmidei hachamim, dat wil zeggen volgelingen van de geleerden en wijzen. Zij werpen zich fulltime op studie en religieuze dienst, terwijl hun vrouwen de kinderen opvoeden en het huishouden doen. Meer dan 50% van hen leeft onder de armoedegrens en ontvangt staatssteun in vergelijking met 15% van de rest van de bevolking. Hun aparte onderwijsinstellingen worden zwaar gesubsidieerd. De meeste charedische jongens brengen de hele dag door met religieuze studie op speciale onderwijsinstellingen. Ze krijgen geen les in de gebruikelijke vakken zoals wiskunde, natuurkunde en Engels. Charediem krijgen veel kinderen, de gezinnen tellen gemiddeld zeven tot acht kinderen.[33] De kinderen worden zo veel mogelijk afgeschermd van de buitenwereld.

Vrouwen die de kost verdienen

Doordat veel charedisch mannen niet werken, zorgen veel chardische vrouwen ervoor dat er brood op de plank komt door werkzaamheden te verrichten die zijn geoorloofd volgens hun religieus-normatieve kaders. Een mooi voorbeeld treffen we aan in het boek 'The Israelis' van Donna Rosenthal, waar een charedische vrouw genaamd Sarah sheitels (Jiddisch voor pruiken) verkoopt.[34] Doch de meeste charediem leven in de eerste plaats van allerlei belastingvrijstellingen, overheidssubsidies en liefdadigheid van rijke religieuze Joden of charitatieve instellingen. Het gebeurt bijvoorbeeld vaak dat goede doelen elke donderdag laat in de avond, een voedselpakket op de drempel van behoeftige charedische gezinnen neerzetten, zodat zij voldoende eten hebben om de vele (kinder)monden op Sabbat te voeden.

Zegen van God afdwingen

De charediem benadrukken het belang van hun religieuze studie. Zij zijn van mening dat zij met hun religieuze praktijken de zegen van God afdwingen, waardoor zij niet in hun eigen onderhoud hoeven te voorzien, allerlei privileges genieten en niet in het Israëlische leger hoeven te dienen. Want door hun religieuze activiteiten is ook het succes van het Israëlische leger gewaarborgd. Zonder hun onophoudelijke religieuze arbeid en Talmoedische studie was Israël al lang onder de voet gelopen door de Arabische landen, zo luidt het standpunt van de charediem.

Evan R. Goldstein schrijft hierover:

Voluntary unemployment has become the dominant lifestyle choice for [Charedi] men. And even if there was a desire to work, [Charedi] schools leave students unprepared to function in a modern economy.[35]

Dit zet steeds meer kwaad bloed bij de Israëlische belastingbetaler, vooral omdat de meerderheid van de charediem niet in het leger dient. In Israel moeten vrouwen twee jaar dienst doen en mannen drie jaar.

Forse bevolkingsgroei

De forse bevolkingsgroei van de charediem baart menig Israëli zorgen:

Currently, 25% of all Jewish primary school-age children are enrolled in haredi institutions – double the proportion of 10 years ago. If this trend is maintained, 20 years from now, 40% of Jewish children will attend haredi schools, many of which do not celebrate Independence Day, recognize the flag, permit the singing of 'Hatikva' and discourage their students from serving in the IDF.[38]

Het is een doemscenario voor Israël; een steeds groter wordende niet werkende onderklasse, zonder startkwalificatie voor de arbeidsmarkt:

The ultra-Orthodox Jewish man is in his last year of high school. He knows a great deal about the Torah, but when it comes to mathematics, science, geography and economics, he knows about as much as a child finishing primary school. As for languages, he knows only Yiddish and colloquial Hebrew. All of which makes his job prospects in Israel’s flourishing high-tech economy less than dazzling. Lucky for him, he won’t have to worry. The state will support him for life. The bleak reality facing policymakers is that without urgent structural reform, by 2040 this will be the profile of a majority of Israeli high school graduates.[39]

Groeiende onvrede in de Israëlische samenleving

Sociale conflicten

Er is de Israëlische samenleving steeds meer onvrede merkbaar over de charediem. De directeur van de Israëlische bank, Stanley Fischer, waarschuwde in 2010 dat het groeiende aantal inactieve charedische mannen zwaar op de economie drukt en op den duur sociale conflicten kan veroorzaken. 'Trek lessen uit de Bijbel en ga aan het werk', zo hield hij de ultra-orthodoxe gemeenschap voor. God Zelf werkte zes dagen lang en rustte op de zevende dag uit van het werk dat Hij gedaan had. Doet ook gij evenzo.[40] Moshe Gafni van de ultra-orthodoxe United Torah Judaism party wijt de lage arbeidsgraad echter aan discriminatie van werkgevers op de arbeidsmarkt:

Not a day goes by that I don't get a call from a haredi man asking me to help him find a job. What can I do? When a haredi man applies to a high-tech company he is the last one to be hired. I can understand the employers, too. After the media paints haredim as flag-burning rioters who have to take maternity leaves all the time, why would they hire them? We are not parasites. We want to work and contribute to the gross national product, but 80 percent of those looking for work can't find it.[41]

De Israëlische legeraanvoerder Gabi Ashkenazi wil vanwege veranderende demografische omstandigheden (meer) Arabieren en charediem aantrekken voor militaire dienst.[42] "A reality in which fewer and fewer young people share the burden cannot continue forever," aldus Ashkenazi.[43]

Wezenlijke veranderingen blijven tot dusverre uit. Sinds de jaren '70 zorgen charedische partijen voor een machtsbalans in het Israëlische parlement. Shahar Ilan, vicepresident van een speciale niet-gouvernementele organisatie die zich inzet voor de scheiding tussen 'synagoge en staat', is weinig hoopvol:

Almost every government since then has been dependent on the support of Haredi parties, making it extremely difficult to change the status quo. They have little interest in the issues that affect other Israelis, such as security and the peace process. All they are interested in is preserving their system of education and way of life.[44]

Rabbi Chaim Amsellem gooit de knuppel in het hoenderhok

Maar ook vanuit ultra-orthodoxe hoek klinken kritische geluiden. Rabbi Chaim Amsellem, een lid van de Knesset - de Israëlische Tweede Kamer - voor Shas, een politieke partij van ultraorthodoxe signatuur, heeft zich eind 2010 de woede van zijn partijgenoten op zijn hals gehaald door te verklaren dat 'ultrareligieuze' mannen niet langer betaald zouden moeten worden om de Tora te bestuderen, maar moeten gaan werken. Hij benadrukt dat er niets belangrijker is dan de Tora, maar hij maakt zich zorgen over de grote groep charedische mannen die niet werken. Hij vraagt zich af hoe een gezin met zes of zeven kinderen zich kan veroorloven dat anderen de kost voor hen verdienen. Fulltime door de overheid gefinancierde studie van de Tora, zou wat hem betreft slechts voorbehouden moeten zijn aan een kleine groep 'knappe koppen' die rabbijnen of religieuze rechters worden.[45]

Hij verwijt de leiding van zijn partij dat ze van de rechte weg zijn afgedwaald. Het strengreligieuze optreden van zijn partijgenoten is naar zijn overtuiging een splijtzwam voor het volk. Zijn partijgenoten nemen hem zijn kritiek niet in dank af. Rabbi Amsellem werd in de ban gedaan en in een speciaal supplement van de partijkrant werd hij neergezet als 'Amalek', de Bijbelse belichaming van al het kwaad.[46] De rabbijn blijft er vrij nuchter onder. Tegen Israel Today zei hij:

Mijn theologie en die van Shas zijn zeer verschillend. Daar is niets persoonlijks bij, maar we kijken elkaar eenvoudigweg niet in de ogen.[47]

Bekende ultra-ortodoxe Joden

12 bekende Ultra-orthodoxe Joden:

1. Rabbi Moses Feinstein (1895-1986) - Eminent wetgeleerde en poseek uit Litouwse gemeenschap.
2. Rebbe Menachem Mendel Schneerson (1902-1994) - Leider van Chabad-Lubavitch-beweging, bevorderde joodse educatie.
3. Rabbi Ovadia Yosef (1920-2013) - Prominente sefardische rabbijn en politiek invloedrijk.
4. Rabbi Aharon Leib Shteinman (1913-2017) - Invloedrijke geleerde in Litouwse gemeenschap.
5. Rebbe Yoel Teitelbaum (1887-1979) - Stichter van Satmar Chassidische beweging.
6. Rabbi Yosef Shalom Elyashiv (1910-2012) - Gerespecteerde poseek in Haredi-gemeenschap.
7. Rebbe Elazar Shach (1898-2001) - Leider en geleerde in Litouwse Chassidische wereld.
8. Rabbi Chaim Kanievsky (1928-heden) - Vooraanstaande hedendaagse poseek en wetgeleerde.
9. Rebbe Yisrael Meir Kagan (Chofetz Chaim) (1838-1933) - Ethische en halachische geleerde.
10. Rabbi Yitzchok Hutner (1906-1980) - Theoloog en rosh yeshiva (hoofd van Talmoedschool).
11. Rebbe Yaakov Aryeh Alter (1939-heden) - Huidige leider van Ger Chassidische beweging.
12. Rabbi Shlomo Zalman Auerbach (1910-1995) - Autoriteit op het gebied van joodse wet en ethiek.

N.B.: Poseek is de benaming voor een "wettelijk beslisser" in de joodse wetgeving - een rabbijn die in de joodse wetgeving over het vonnis beslist wanneer vorige autoriteiten niet tot een beslissing zijn gekomen.[49]

Noten

1. Jean-Paul Carvalhoa and Mark Koyama. Jewish emancipation and schism: Economic development and religious change. Journal of Comparative Economics. Volume 44, Issue 3, August 2016, Pages 562-584
2. Wikipedia. Haredi Judaism. https://en.wikipedia.org/wiki/Haredi_Judaism (ingezien op 21-6-2020)
3. Manchester.ac.uk. 'Majority of Jews will be Ultra-Orthodox by 2050'. https://www.manchester.ac.uk/discover/news/majority-of-jews-will-be-ultra-orthodox-by-2050/ (ingezien op 15-6-2020)
4. The Telegraph. Britains Jewish population on the rise. https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1994642/Britains-Jewish-population-on-the-rise.html (ingezien op 15-6-2020)
5. Kerknieuws: Ultra-orthodoxe joden verwerpen vrijheid van godsdienst; http://www.kerknieuws.nl/nieuws.asp?oId=16449; 12-10-2009. / JTA. Most Israelis want Orthodox parties out of government, survey says. https://www.jta.org/2019/09/26/israel/most-israelis-want-orthodox-parties-out-of-government-survey-says (ingezien op 15-11-2020)
6. Haaretz. Haredim Are Leaving the Fold, but the Community Is Growing. https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-haredim-are-leaving-the-fold-but-the-community-is-growing-1.8121764 (ingezien op 27-9-2020)
7. Shahak, Israel & Norton Mezvinsky: Jewish fundamentalism in Israel (new edition), Pluto Press, London, 2004.
8. Rayner, John D.,: Halacha - De Joodse Wet - Een progressief Joods perspectief; Stichting Sja'ar, Amsterdam, 2003, p.5.
9. Farber, Rabbi Jack (Yaacov): Biblical vs Rabbinical Judaism; http://www.cmy.on.ca/newletters/july2004.htm (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010)
10. Ynetnews: Haredi volunteers to operate mobiles with teeth; 06-09-2009; http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3727872,00.html (voor de laatste keer geraadpleegd op 923-12-2010)
11. Jeffay, Nathan: Invoking Rosa Parks, Haredi Women Move to Back of the Bus; http://www.forward.com/articles/13821/ (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010)
12. De Pers: 'Zondige' bussen met keien belaagd; 25-02-2009; http://www.depers.nl/buitenland/288112/Zondige-bussen-met-keien-belaagd.html (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010)
13. Shahak, Israel & Norton Mezvinsky, p.10.
14. Ibid, p.24.
15. Nederlands Verbond Voor Progressief Jodendom: Wat is de Talmoed?; http://www.verbond.eu (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010)
16. Voor veel christenen is duidelijk geworden dat man en vrouw allebei zijn geschapen naar Gods beeld (Genesis 1:27). Dit veronderstelt: Gelijkheid van mens-zijn; Gelijkheid van waardigheid; Wederzijds respect; Harmonie; Elkaar aanvullen; Eenzelfde bestemming. Zie: Piper, John: Recovering Biblical Manhood and Womanhood: A Response to Evangelical Feminism; Crossway Books, Wheaton, Illinois, 2 edition, 1991.
17. Shahak, Israel & Norton Mezvinsky, p.37-38.
18. Ibid, p.38.
19. Ibid, p.38. Een wat mildere vertaling van Shabbat 152a luidt: "Though a woman be as a pitcher full of filth and her mouth be full of blood, yet all speed after her." En deze frase is niet te vergelijken met Jesaja 4:4, zoals sommige talmoed-apologeten doen.
20. Feldman, Louis H. & Reinhold, Meyer: Jewish life and thought among Greeks and Romans: primary readings; Augsburg Fortress, Minneapolis, 1996, p.201.
21. Haaretz: Shas becomes first ultra-Orthodox party to join WZO; http://www.haaretz.com/print-edition/news/shas-becomes-first-ultra-orthodox-party-to-join-wzo-1.261666 (voor de laatste keer geraadpleegd op 13-03-2011)
22. Forward - The Jewish Daily: Shas Breaks Old Taboo, Joins Zionists; http://www.forward.com/articles/126325/ (voor de laatste keer geraadpleegd op 13-03-2011)
23. Ibid.
24. Shahak, Israel & Norton Mezvinsky, p.16.
25. Jerusalem Post: 'Likud, Israel Beiteinu voters want haredim out of gov’t'; 07-02-2010; http://www.jpost.com/Israel/Article.aspx?id=180210 (voor de laatste keer geraadpleegd op 23-12-2010)
26. Shahak, Israel & Norton Mezvinsky, p.xix
27. Ibid, p.xix
28. Ibid, p.xix
29. Haaretz: ADL slams Shas spiritual leader for saying non-Jews 'were born to serve Jews'; 20-10-2010; http://www.haaretz.com/jewish-world/adl-slams-shas-spiritual-leader-for-saying-non-jews-were-born-to-serve-jews-1.320235 (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010). In augustus 2010 zei Rabbi Ovadia Yosef tijdens een preek op sjabbat dat de Palestijnse leider Abbas en alle slechte mensen van de aardbodem moeten verdwijnen. God moet hen en de Palestijnen straffen met een plaag. Hij deed zijn uitspraak naar aanleiding van de komende directe besprekingen tussen Israël en de Palestijnen in Washington. In 2001 sprak hij ook al van het uitroeien van Arabieren. Later had hij spijt van zijn boodschap en zond hij een verzoenende boodschap aan de Palestijnen. Haaretz: Ovadia Yosef atones to Mubarak after declaring Palestinians should die; 16-09-2010; http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/ovadia-yosef-atones-to-mubarak-after-declaring-palestinians-should-die-1.314243 (voor de laatste keer geraadpleegd op 23-12-2010)
30. Shahak, Israel & Norton Mezvinsky, p.43.
31. Jerusalem Post: Rabbis to propose Jewish law be considered in Knesset; 13-12-2010; http://www.jpost.com/JewishWorld/JewishNews/Article.aspx?id=199163 (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010)
32. Jerusalem Post: MK Gafni: Haredim won't obey rulings that oppose halacha; 16-06-2010; http://www.jpost.com/Headlines/Article.aspx?id=178624 (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010)
33. Guardian: Haredim Jews: Poor, devout and isolated; 24-07-2009; http://www.guardian.co.uk/world/2009/jul/24/haredim-jews-devout-lifestyle (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010)
34. Rosenthal, Donna: The Israelis - Ordinary people in an extraordinary land; Free Press, 2003.
35. Prager, Dennis: Ultra-Orthodox Yeshivas and secular universities; 01-12-2012; http://www.jewishjournal.com/dennis_prager/article/ultra-orthodox_yeshivas_and_secular_universities_20101201/ (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010)
36. True Torah Jews, http://www.jewsagainstzionism.com/news/currentarticle.cfm?id=42 (voor de laatste keer geraadpleegd op 13-03-2011). True Torah Jews is een non-profit organisatie die is opgericht door een groep orthodoxe joden die het Amerikaanse publiek en politici in het bijzonder, willen informeren dat de ideologie van het zionisme in strijd is met de leer van het traditionele Jodendom.
37. Ibid.
38. Jerusalem Post: The impending haredi implosion; 04-02-2010; http://www.jpost.com/Opinion/Columnists/Article.aspx?id=167763 (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010)
39. Vos Iz Neias: Haredi Jews a Growing Burden on the State of Israel; 15-08-2010; http://www.vosizneias.com/62167/2010/08/15/jerusalem-haredi-jews-a-growing-burden-on-the-state-of-israel-2/; (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010)
40. Kalman, Matthew: Israel Bank Chief Warns Ultra-Orthodox: Get a Job; 21-07-2010; http://www.aolnews.com/2010/07/21/israel-bank-chief-warns-ultra-orthodox-get-a-job/ (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010)
41. Ibid.
42. Haaretz: IDF chief wants to enlist Arabs, Haredim in national service; 12-02-2009; http://www.haaretz.com/print-edition/news/idf-chief-wants-to-enlist-arabs-haredim-in-national-service-1.3018 (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010)
43. Ynetnews: Ashkenazi: Integrate haredim in army; 19-12-2010; http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4001532,00.html (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010)
44. Vos Iz Neias: Haredi Jews a Growing Burden on the State of Israel; 15-08-2010; http://www.vosizneias.com/62167/2010/08/15/jerusalem-haredi-jews-a-growing-burden-on-the-state-of-israel-2/; (voor de laatste keer geraadpleegd op 22-12-2010)
45. Haaretz: Shas' enfant terrible is a voice of Haredi sanity; 19-11-2010; http://www.haaretz.com/print-edition/opinion/shas-enfant-terrible-is-a-voice-of-haredi-sanity-1.325490 (voor de laatste keer geraadpleegd op 13-03- 2011)
46. The Marker, Haaretz: The first Hebrew Amalekite; 3-12-2010; http://english.themarker.com/the-first-hebrew-amalekite-1.328502 voor de laatste keer geraadpleegd op 13-03-2011)
47. Israel Today in gesprek met rabbijn Haim Amasalem, Israel Today, maart 2011, p.35.
48. Laura Klompenhouwer. Dienstplicht voor ultra-orthodoxe joden Israël 'verandert weinig'. 12-03-2014, http://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/12/ultra-orthodoxe-joden-in-israel-voortaan-dienstplichtig (voor de laatste keer geraadpleegd op 13-10-2015)
49. Wikimedia. Poseek. https://nl.wikipedia.org/wiki/Poseek (ingezien op 14-8-2023)

Lees verder

• Messiaanse psalmen wijzen op persoon/ambt Messias (Jezus)
• Messiaanse teksten: Doel, beroep, belang Messiaanse profetie
• Messiaanse profetie: 'Messiaanse Psalmen' van Norbert Lieth
• Messias (Masjiach) zowel God als Mens in Oude Testament (OT)