Wat is een Mezoeza, symbool aan deurpost van Joods huis?

Een mezoeza is een perkamentrol aangebracht op de deurposten van een Joods huis of bedrijf met delen van de Shema. Het woord mezoeza betekent letterlijk 'deurpost'. Het kan zowel de post van een deur als van een poort zijn. Overdrachtelijk heeft het de betekenis van teken of symbool dat aan de deurpost van een Joods huis of aan de poort wordt gehecht. In het Jodendom wordt de overdrachtelijke betekenis bedoeld. De mezoeza vindt men aan de binnenkant van een deurpost van de voordeur en van andere deuren in het huis. Het is aan de rechterzijde op ooghoogte geplaatst. Veel Joden hebben de gewoonte om het object aan te raken en te kussen. Anno 2023 hebben nog veel Joden op de deurposten van hun huis een mezoeza geplaatst.

• Wat is een mezoeza?
• Wat vormt een kosher mezoeza?
• Mezoeza bij de voordeur en de andere deuren in huis
• Mezoeza meestal van metaal of hout
• Shema (Deuteronomium 6:4-9) + Deuteronomium 11:13-20
• De tekst van het Shema - Deuteronomium 6:4-9
• Deuteronomium 11:13-20
• Perkament van een rein dier
• Nieuw huis inwijden en heiligen
• Waar worden de mezoeza geplaatst?
• Het uitspreken van de zegening
• Bevestig de mezoeza
• Regelmatige controle van de mezoeza
• Mezoeza weghalen als het huis wordt overgenomen door niet-Jood
• Synagoge heeft geen mezoeza!
• Mag je een mezoeza aan een ketting dragen?
• Joodse mezoeza grap
• Voetnoten

Wat is een mezoeza?

Een mezoeza, een kleine perkamentrol waarop de Hebreeuwse woorden van de Shema met de hand worden geschreven door een schrijver, aan de rechterkant van de deurpost duidt het huis aan als Joods, wat de Joden herinnert aan G'd en het Joodse erfgoed. Het is ook een symbool van G'ds waakzame zorg over het huis. Het plaatsen van een mezoeza op de deuren van een huis of kantoor beschermt de inwoners - of ze nu binnen of buiten zijn.¹

Wat vormt een kosher mezoeza?

Wat belangrijk is, is de rol, waarop de eerste twee delen van de Shema met de hand geschreven zijn, te beginnen met de eeuwige woorden "Hoor o Israël, Adonai is onze G'd, Adonai is Eén" (Deuteronomium 6:4-9 en 11:13-21). Deze selecties zijn beide bevatten G'ds instructie om de mezoeza aan te brengen: "Je zult ze op de deurposten van je huis en aan je poorten schrijven." Deze woorden worden met de hand geschreven door een expert-schrijver die getraind is in de vele wetten die betrokken zijn bij het schrijven van een mezoeza, inclusief de vereiste dat het met speciale intentie geschreven moet worden en dat de woorden op volgorde moeten worden geschreven. Elke letter in de mezoeza moet op de juiste manier worden gevormd. Een enkele spleet in het perkament of een weglating kan de volledige mezoeza ongeldig maken. Een afgedrukte mezoeza is ongeldig. Om deze reden is het van vitaal belang dat het wordt gekocht bij een gerenommeerde schrijver of verkoper. Aan de andere kant van de rol schrijft de schrijver een van G'ds namen: Sha-dai. De drie letters van deze naam vormen een acroniem voor de Hebreeuwse woorden die 'bewaker van de deuropeningen van Israël' betekenen. Aangezien deze naam van G'd begint met de letter shin, worden de zaken van mezoeza vaak met die letter versierd.

Mezoeza bij de voordeur en de andere deuren in huis

De mezoeza vindt men aan de binnenkant van een deurpost van de voordeur en van andere kamers, maar alleen de deuren van de kamers die als woonvertrek dienen, zoals woonkamer, eetkamer of studeerkamer. Ook aan de binnenkant van een poort die toegang tot een wijk of stad verschaft, komt de mezoeza voor (bijvoorbeeld de Jaffapoort in Jeruzalem). Veel Joden hebben de gewoonte om het object aan te raken en te kussen.⁶

Mezoeza meestal van metaal of hout

Meestal is de mezoeza van metaal of hout gemaakt. In sommige gevallen is de mezoeza van zilverfiligrainwerk vervaardigd. Dit is dan een waardevol bezit. De mezoeza is dan ook een sieraad aan de deurpost.

Shema (Deuteronomium 6:4-9) + Deuteronomium 11:13-20

In het kokertje dat de mezoeza vormt, wordt een beschreven rolletje perkament gestopt. Op dit perkament staat de tekst van het Shema en van Deuteronomium 11:13-20

De tekst van het Shema - Deuteronomium 6:4-9

Hoor Israël, Adonai, onze God, Adonai is Eén.
En gij zult Adonai uw God liefhebben met geheel uw hart en geheel uw ziel en geheel uw vermogen.
En deze woorden, die Ik u heden gebied zullen op uw hart zijn.
En gij zult ze uw kinderen inprenten en erover spreken, wanneer u in uw huis zit en wanneer u op de weg gaat en bij uw te ruste gaan en bij uw opstaan.
En gij zult ze als een teken op uw hand binden en zij zullen tot voorhoofdstekenen tussen uw ogen zijn.
En gij zult ze op de deurposten van uw huis en op uw poorten schrijven.

Deuteronomium 11:13-20

En het zal geschieden, zo gij naarstiglijk zult horen naar Mijn geboden, die Ik u heden gebiede, om Adonai, uw God, lief te hebben, en Hem te dienen, met uw ganse hart en met uw ganse ziel;
Zo zal Ik den regen uws lands geven te zijner tijd, vroegen regen en spaden regen, opdat gij uw koren, en uw most, en uw olie inzamelt.
En Ik zal kruid geven op uw veld voor uw beesten; en gij zult eten en verzadigd worden.
Wacht uzelven, dat ulieder hart niet verleid worde, dat gij afwijkt, en andere goden dient, en u voor die buigt;
Dat de toorn van Adonai tegen ulieden ontsteke, en Hij den hemel toesluite, dat er geen regen zij, en het aardrijk zijn gewas niet geve; en gij haastelijk omkomt van het goede land, dat u Adonai geeft.
Legt dan deze mijn woorden in uw hart, en in uw ziel, en bindt ze tot een teken op uw hand, dat zij tot voorhoofdspanselen zijn tussen uw ogen;
En leert die uw kinderen, sprekende daarvan, als gij in uw huis zit, en als gij op den weg gaat, en als gij nederligt, en als gij opstaat;
En schrijft ze op de posten van uw huis, en aan uw poorten.

Perkament van een rein dier

Het perkament waarop de tekst van het Shema en Deuteronomium 11:13-20 wordt geschreven, moet aan dezelfde eisen voldoen als het perkament² dat gebruikt wordt voor het schrijven van een Tora-rol. Dit houdt in dat het perkament moet zijn dat afkomstig is van dieren die volgens de Wet rein zijn. Het perkament wordt van links naar rechts opgerold. Dit rolletje stopt men in het kokertje van de mezoeza.

Nieuw huis inwijden en heiligen

Als men een nieuw huis betrekt, is het plaatsen van de mezoeza een godsdienstige en feestelijke aangelegenheid. Deze handeling gaat met het uitspreken van de bijbehorende zegening gepaard. De mezoeza heeft als doel het huis te wijden en te heiligen. Veel Joden hebben de gewoonte de mezoeza bij het binnentreden en verlaten van het huis te kussen. Meestal doet men dit door de hand te kussen en deze op de mezoeza te drukken.

Waar worden de mezoeza geplaatst?

Aan de rechter deurpost wordt een mezoeza bevestigd, ongeveer aan de onderkant van het bovenste derde deel van de deurpost. Voor de voordeur is de rechter deurpost de deurpost rechts van de persoon die de straat opkomt. In binnendeuren is het de deurpost rechts van een persoon die de richting ingaat waarnaar de deur zich opent. Als er geen deur is, denk dan aan belang en functie: de eetkamer is belangrijker in de hiërarchie van het huis (het wordt formeler gebruikt) dan de keuken, dus in een deuropening tussen de eetkamer en de keuken moet de mezoeza zijn rechts van de persoon die de eetkamer betreedt. Om de juiste hoogte te bepalen waarop de mezoeza moet worden bevestigd, gebruik je een meetlint om de totale hoogte van de deurpost te bepalen. Verdeel het in drie, en meet dat bedrag vanaf de bovenkant van je deurpost. Gebruik een potlood om de plek te markeren. Je mezoeza moet precies bovenop dat merkteken zitten.

Het uitspreken van de zegening

De zegening wordt één keer gereciteerd³, voordat de mezoeza's worden opgeplaatst. Je legt de eerste mezoeza op één van de belangrijkste deuren in je huis, zoals je slaapkamer. Zorg dat de mezoeza en het gereedschap in de hand zijn. Terwijl je de zegen reciteert, onthoud dan dat het van toepassing is op alle mezoeza's die je op dit moment in je huis zult aanbrengen. Reciteer de zegening. Als je het originele Hebreeuws kunt lezen en begrijpen, zeg het dan in het Hebreeuws. Anders kan je het in elke taal die je begrijpt zeggen.

Hier is de Hebreeuwse tekst:
בָּרוּך אַתָּה אַדָנָ-י אֶלוֹהֵ-ינוּ מֶלֶך הָעוֹלָם אַשֶר קְדִשָנוּ בְּמִצְווֹתָיו וְצִיווָנוּ לִקְבּוֹעַ מְזוּזָה

Hier is hoe het klinkt:
Baruch Atah A-do-nai Elo-heinu Melech haolam asher kideshanu bemitzvotav vetzivanu likboa mezoeza.

Dit is wat het betekent:
Gezegend bent u, onze Heer, de Koning van het Universum, Die ons heeft heilig gemaakt met Zijn geboden en ons opdroeg een Mezoeza aan te brengen.

Bevestig de mezoeza

De mezoeza moet permanent aan de deurpost zijn bevestigd. Gebruik hamer en spijkers, lijm of een duurzame dubbelzijdige tape. Plaats de mezoeza boven het derde teken dat je hebt gemaakt. Het moet naar de buitenrand van de deurpost toe, op een helling met de bovenkant naar binnen gericht naar de kamer. Onmiddellijk na het reciteren van de zegen, bevestig de mezoeza. Sta geen onderbrekingen toe als je vervolgens doorgaat naar de overgebleven ruimtes in je huis. Vergeet niet om elke mezoeza aan te brengen volgens de eerdergenoemde specificaties.

Regelmatige controle van de mezoeza

Omdat de mezoeza een heilig voorwerp is wordt het minimaal twee keer in zeven jaar tijd gecontroleerd. De mezoeza wordt dan van de deurpost afgehaald. De schrijver onderzoekt de rollen om ervoor te zorgen dat er geen letters zijn gekraakt of gewist en dat de mezoeza nog steeds goed is.⁴

Mezoeza weghalen als het huis wordt overgenomen door niet-Jood

Men moet een mezoeza niet verkopen of achterlaten in een appartement waar een niet-Jood het roer overneemt, anders zullen ze het ontheiligen.⁵

Synagoge heeft geen mezoeza!

Het is opvallend dat de synagoge geen mezoeza bezit. De reden hiervan is dat de synagoge een gewijd Godshuis is en derhalve niet het heilige teken van de mezoeza behoeft.

Mag je een mezoeza aan een ketting dragen?

Er zijn Joden die een ketting dragen met als hangertje een mezoeza omdat ze denken dat het bescherming biedt. Volgens de Chabad website is het niet verboden om een mezoeza bij je te dragen ter bescherming maar liever niet als ketting. Tenzij het wordt bedekt door twee ondoorzichtige lagen, mag een mezoeza (of een ander heilige geschrift) niet in een badkamer of op een onreine plaats worden gebracht, of in een kamer aanwezig zijn tijdens intieme relaties. Dit betekent dat je steeds de ketting af moet doen als je op een onreine plaats komt. Dat is dus erg lastig. Beter is het om koshere mezoeza's in huis te plaatsen. Deze bieden voldoende bescherming.

Joodse mezoeza grap

Er is een traditie onder Asjkenazische Joden dat men nooit een mezoeza mag openen. Vandaar de grap van de man die het gewoon niet kon laten om in een van zijn mezoezot te kijken en een boekrol vond met niet het Shema, maar met de woorden "Help! Ik ben een gevangene in een mezoezafabriek”.

Voetnoten

¹ Waarom denken Joden dat een mezoeza hen beschermt? Dat heeft te malen met de Eenheid van G'd. Niets gebeurt buiten de wil van G'd om. De krachtige woorden van de tekst in de mezoeza vatten het mandaat van een Jood samen: om de wereld te doordringen van G'ds eenheid.

² Er zijn drie soorten perkament: g'vil, k'laf en duchsustos. Men kan schrijven op de huiden van [alle] koosjere dieren, wilde dieren en vogels. Dit geldt zelfs wanneer deze dieren stierven zonder ritueel te worden geslacht of door wilde dieren werden gedood. Er mag niet geschreven worden op de huid van een koosjer vis vanwege de vuile afscheidingen, omdat de verwerking van de huid niet zal veroorzaken dat de vuile afscheidingen ophouden.

³ De mezoeza kan alleen bevestigd worden. Er hoeven geen andere mensen aanwezig te zijn. Zowel de heer als vrouw des huizes kunnen de mezoeza bevestigen. Ook kinderen kunnen erin getraind worden.

⁴ Wanneer de mezoeza gecontroleerd wordt hoeft niet opnieuw de zegen gezegd worden bij het opnieuw bevestigen. De zegen moet wel gezegd worden als de mezoeza op de grond valt.

⁵ Er zijn niet-Joodse c.q. christelijke winkels in Nederland (en andere landen) die mezoeza's verkopen. Het is echter misleidend en waarschijnlijk frauduleuze koopwaar omdat een mezoeza veel Halachische vereisten heeft om kosher te zijn.

⁶ In verband met het coronavirus heeft de Israëlische Opperrabbijn David Lau op 4 maart 2020 het advies gegeven aan Joden om de mezoeza niet meer te kussen of aan te raken i.v.m de verspreiding van het virus. "Als we de ongelukkige verspreiding van een vreselijke ziekte zien, moet men zeker geen mezoeza's kussen of zelfs maar aanraken. Het volstaat te reflecteren op de verzen die in de boekrol zijn geschreven."