Geschiedenis Jodendom: de Tora

De Tora (onderricht) omvat zowel de geloofsleer, als ethische en praktische regels. Het heeft een tweevoudige betekenis: universeel en nationaal. De Tien Geboden geven de priesterlijke taak van Israël aan. De andere regels moet Israël nakomen om als natie een heilige leefwijze te volgen. Israël streeft naar heiligheid door het onthouden van alles wat in strijd is met de wil van God en door zich helemaal aan de godsdienst te wijden.

• Heiligheid
• Twee categorieën wetten: godsdienstige en ethische
• Heiligheid
• Goddelijke heiligheid
• Tora vormt de ultieme uniciteit van de godsdienst van Israël

Heiligheid

Voor de godsdienst betekent heiligheid afschuw van afgoderij (mensenoffers, tempelprostitutie, waarzeggerij en magie) en aanvaarding van rituelen die een verheffende invloed hebben. Hiervoor is het belangrijk de natuurlijke drift tot zelfzucht te weerstaan en de onderwerping aan een moraal die de dienst aan anderen in het middelpunt plaatst.

Twee categorieën wetten: godsdienstige en ethische

Heiligheid vormt het gemeenschappelijke motief tussen beide categorieën (godsdienstig en ethisch). Daardoor zijn ze met elkaar verbonden. Ze kennen twee klassen: positief en negatief.

• positieve wetten: voor de bevordering van deugden
• negatieve wetten: om de kwade neigingen te onderdrukken die tegen het streven van de mens naar heiligheid ingaan.

godsdienstige wetten

De godsdienstige wetten bezitten een morele kracht die de enkeling verandert, en door de enkeling ook de maatschappij. Een godsdienstige overtreding is een maatschappelijke overtreding.

positieve godsdienstige wetten

De bevordering van de deugden wordt gewaarborgd door symbolen ('tekens' en 'gedachtenis'). Voorbeelden daarvan zijn de tefillien (gebedsriemen) en de tzietziet (franje aan de hoeken van het gebedskleed). In de Tora staat: "Zodat jullie je al Mijn geboden weer zullen herinneren en die zullen volbrengen en jullie gewijd zullen blijven aan jullie God" (Numeri 15:40)

negatieve godsdienstige wetten

Deze hebben evenals de positieve godsdienstige wetten een opvoedend doel. Een belangrijk gebod hierbij is het verbod om bepaalde dieren niet te eten. Het wordt in verband gebracht met het heiligheidsideaal. Een noodzakelijk stap tot zelfbeheersing.

ethische wetten

Hetzelfde geldt voor de offerwetten die geladen zijn met een ethische inhoud. Deze zijn ter verzoening van rituele of godsdienstige overtredingen die bij wijze van dwaling zijn begaan. Opzettelijke overtredingen gelden niet als verzoening. De offers zijn bestemd voor de noden van de mens. Hun wezenlijke bedoeling is levensheiliging ter voorkoming van vervreemding tussen de mens en God en tussen de mensen onderling.

Heiligheid

Heiligheid is ook de grondtoon van de hoogtijdagen van de Tora: de sjabbat, de oogstfeesten, het nieuwjaarsfeest en Grote Verzoendag. Het is de wortel van ethiek: "Weest heilig, want Ik ben heilig" (Leviticus 19). Rechtvaardigheid is het negatieve aspect van heiligheid en gerechtigheid het positieve aspect.

rechtvaardigheid

De erkenning van zes fundamentele rechten:

• recht om te leven
• recht op bezit
• recht op werk
• recht op kleding
• recht op onderdak
• recht van het individu (vrije tijd, vrijheid en verbod om zich te wreken)

gerechtigheid

• aanvaarding van de plichten (zorg voor armen, zwakken en hulpelozen)
• aardse goederen zijn goddelijk pand (o.a. lening verstrekken zonder rente); economie dient om de medemens te helpen (Houd zoveel van je naaste als van jezelf, Leviticus 19:18)
• humane behandeling van de dieren (Deuteronomium 22:4/ 25:4 en 22:10)

burgerlijke wet

De bedoeling is de leer van de heiligheid te praktiseren waarbij rechtvaardigheid en gerechtigheid regulerende principes zijn. Het motief is de bescherming van de persoon. Aan de machtigen worden beperkingen opgelegd. Werkgever mag werknemer niet uitbuiten. Zelfs de slaven hebben rechten. Iedereen is gelijk en bezit dezelfde soevereine mensenrechten. Tenslotte moet heiligheid tot uitdrukking komen in zedelijk gedrag.

Goddelijke heiligheid

Deze heiligheid heeft eveneens negatieve en positieve aspecten.

• Negatief wil zeggen dat God ontheven is van alle natuurlijke en fysieke beperkingen. God is onafhankelijk.
• Positief wil zeggen Zijn vrije en onbelemmerde activiteit, overeenkomstig Zijn ethisch karakter.

13 attributen die Gods heiligheid vormen

De 13 attributen van Gods heiligheid (zoals barmhartig, lankmoedig, rijk aan genade en trouw, etc.) hebben geen betrekking op Gods wezen. Ze kunnen worden onderverdeeld in: rechtvaardigheid en gerechtigheid.

• Rechtvaardigheid wordt uitgedrukt dat God geen kwaad tolereert en de zonde bestraft. De Tora bevat een systeem van straffen overeenkomstig de ernst van het vergrijp. Er zijn ook beloften voor beloning. Het gaat bij beloning en straf niet om de vraag of dit na de dood gebeurt. De Bijbel versluiert dit om mensen van de afgodische dodencultus af te houden.
• Gerechtigheid uit zich in de eigenschap van barmhartigheid: beoordelen verzacht door genade en bestraffing opschorten in afwachting van berouw.

Gods liefde

Dit is een voorbeeld voor de menselijke liefde: "God schenkt de vreemdeling zijn liefde. Houden jullie dus ook van de vreemdeling want jullie zijn zelf vreemdeling geweest in Egypte." (Deuteronomium 10:18-19)

Steeds wordt de oproep om God lief te hebben gevolgd door het bevel om zijn geboden na te komen en Zijn gerechtigheid te zoeken door middel van een leven van dienen en plichtsbetrachting (Exodus 20:6 en Deuteronomium 6:4-8).

Tora vormt de ultieme uniciteit van de godsdienst van Israël

De Tora benadert problemen van het menselijk gedrag via het hart. De Tora wendt zich ogenschijnlijk tot de geest en de plichten van de mens, maar richt zich eigenlijk op de slechte neigingen van het menselijke hart en spoort tegelijkertijd met idealen aan tot bereidwillige plichtsvervulling. De Tora bestrijkt het hele leven. Zo wordt de Tora een middel om de suprematie van de heilige wil te versterken als de maat van alle strevingen van het menselijke hart, en om alle bijzonderheden van het leven te betrekken op de dienst aan God.