Waarom dragen Joodse vrouwen een pruik, hoed of sjaal?

Na het huwelijk dragen orthodoxe Joodse vrouwen een hoed, sjaal of pruik. Deze worden sjeitels genoemd en dekken allemaal verschillende haarlengtes af. Niet alle vrouwen dragen constant hoofdbedekking. Velen doen het alleen bij binnenkomst van een synagoge of als ze er gaan bidden. Wat is de achterliggende gedachte om anno 2023 nog sjeitels te dragen? De oorsprong van de traditie ligt in het Sotah-ritueel, een ceremonie beschreven in de Bijbel die de trouw test van een vrouw die beschuldigd wordt van overspel. Volgens de Tora onthult of onttrekt de priester het haar van de beschuldigde vrouw als onderdeel van de vernedering die aan de ceremonie voorafgaat (Numeri 5:18). Hieruit concludeert de Talmoed (Ketuboth 72) dat onder normale omstandigheden hoofdbedekking een Bijbelse vereiste is voor vrouwen. De Mishnah in Ketuboth (7: 6) impliceert echter dat hoofdbedekking geen verplichting is van Bijbelse oorsprong. Het gaat meer om seksueel bescheiden gedrag.

• Wat zijn hoofdbedekkingen voor vrouwen?
• Wat is de Kabbalistische mystieke betekenis van het vrouwelijk haar?
• Haar heeft spirituele kwaliteiten
• Het nabootsen van partzoefiem
• Nukva: vrouwelijke dimensie van de sefirotische persoonlijkheid van de Schepper
• Tien sefirot naar analogie van mensachtige vorm
• Oordeelkwaliteit
• Intomen van macht; macht niet elimineren
• De 'Andere Kant' c.q. het Kwaad
• Historie van hoofdbedekking bij Joodse vrouwen
• Vroege periode en Middeleeuwen
• Moderne tijd
• Chabad beweging: visie van de Rebbe
• Eigen initiatief van Joodse vrouwen
• Joodse vrouwen willen pruiken
• Joodse vrouwen bedekken uit eigen initiatief haar omdat ze zich bezighouden met Torastudie
• Hoeveel kost een pruik?

Wat zijn hoofdbedekkingen voor vrouwen?

Veel vrouwen dragen hoofdbedekkingen omdat ze dat leuk of praktisch vinden of uit (verplichte) religieuze overwegingen. Het meest bekende hoofddeksel is de hoed. Je ziet deze vaak als bescherming tegen weersomstandigheden, als versiering (denk aan de koningin, prinsessen, feestgangers, etc.), tegen een kaal hoofd bijvoorbeeld bij chemotherapie, als groepsidentiteit, bij de kerkgang van zware christelijke gemeenten, bij orthodox Joodse vrouwen, etc. Andere vormen van hoofddeksels zijn baret, muts, sjaal, pruik, etc.

Wat is de Kabbalistische mystieke betekenis van het vrouwelijk haar?

Haar heeft spirituele kwaliteiten

Volgens de Kabbala (Joodse mystiek) heeft haar naast fysieke kwaliteiten en psychologische betekenis ook spirituele kwaliteiten. Er is verschil tussen mannelijk (Zeir Anpin) en vrouwelijk (Nukva) haar en haar van een nazariet (Arich Anpin – maar deze geldt niet meer voor de huidige Joden). Hieronder gaan we alleen in op het vrouwelijk haar (Nukva).

Het nabootsen van partzoefiem

Ten eerste moet gezegd worden dat Kabbala een complex maar uiteindelijk eenvoudig begrip van G'd heeft. Dienovereenkomstig roept het ons op om partzoefim na te bootsen om zo een groter bereik van G'ddelijke persona's te belichamen. Met andere woorden, in de Tora (Rambam, Sefer Mitzvot, Mitzvah 8) worden Joden geboden om G'd te na te bootsen in termen van specifieke karaktereigenschappen, die allemaal hun specifieke parallellen hebben in de sefirot (Tomer Devorah). Ook hier zijn Joden geroepen om een subtielere dimensie aan te nemen van de manifestatie van G'd door Zichzelf in de schepping en onze psyche.

Nukva: vrouwelijke dimensie van de sefirotische persoonlijkheid van de Schepper

'Nukva' is Aramees voor 'vrouwelijk', en staat ook bekend als de Shechina (inwonende G'ddelijke Aanwezigheid). Het is een vrouwelijke/receptieve dimensie van de sefirotische persoonlijkheid van de Schepper. Nukva komt overeen met de sefira van malchoet (koninkrijk). Kabbala ziet de monarchie als afhankelijk van een koninkrijk, iets dat alleen op een gewenste manier aan de Koning kan worden gegeven door de gewillige ontvangst van een volk van het koninkrijk. Er wordt dus gezegd over Nukva/Malchoet: "Er is geen koning zonder een natie". Nukva wordt ook aangeduid als 'dochter' of 'de gemeenschap van Israël' en vertegenwoordigt de collectieve ziel van het Joodse volk. Hoewel Nukva ontvankelijk/vrouwelijk is voor de G'ddelijk dimensies hierboven, is het actief/mannelijk in relatie tot degenen eronder.

Tien sefirot naar analogie van mensachtige vorm

Het is noodzakelijk het concept van haar uit te leggen, aangezien het betrekking heeft op de partsoefiem. Eerst moet echter gezegd worden dat elke partsoef bestaat uit tien sefirot, die zowel Mochin (bewustzijn) als middot (attributen) hebben. In naam zijn de Mochin: keter (kroon), chochma (wijsheid), bina (begrip) en de middot zijn: chesed (barmhartigheid), gevoera (macht), tiferet (schoonheid), netzach (overwinning), hod (pracht) en yesod (fundering). Malchoet (koninkrijk) is ontvankelijk.

Deze tien sefirot worden naar analogie van een mensachtige vorm afgebeeld. Haar is ook een deel van de mens en wordt beschouwd als een weerspiegeling van het G'ddelijke haar. Je zou kunnen kijken naar haar als een slechte analogie van het 'echte' G'ddelijke haar. Van het haar van de partsoef wordt gezegd dat het voortkomt uit de overmaat van de verwerking en ontvankelijkheid van het G'ddelijke licht van de Ein Sof door de Mochin.

Oordeelkwaliteit

Het haar van Nukva (vrouw) en van Zeir Anpin (man) hebben de oordeelkwaliteit (din). Toch is Nukva, geassocieerd met de vrouw, van minder ernstige oordeelkwaliteit en heeft het alleen bedekking nodig. Deze bedekking van het haar van de vrouw in de Joodse wet is van toepassing op getrouwde, gescheiden of weduwe vrouwen. Het haar is altijd bedekt behalve tijdens baden.

Intomen van macht; macht niet elimineren

Een vrouw, die de G'ddelijke persona van Nukva tot uitdrukking brengt, is dus verplicht haar hoofdhaar te bedekken, maar niet om zichzelf haarloos te maken. In werkelijkheid is het tegenovergestelde het geval. Ze wordt ontmoedigd om zichzelf haarloos te maken, gegeven de behoefte aan haar belichaming van een getemde oordeelkracht in deze wereld. Vrouwen zijn geworteld aan de linkerkant van de Levensboom en komen overeen met de gevoera (macht). Haar macht moet worden ingetoomd maar niet geëlimineerd. Een vrouw kan bij het aantrekken van haar haarbedekking haar oordelen verbergen en verzoeten. Ze kan ook nadenken over manieren waarop ze haar aangeboren eigenschap van gevoera op gepaste wijze kan manifesteren. Haar, als een duidelijk seksuele dimensie van haar bestaan, kan een meditatie suggereren die is gericht op de gedeeltelijke verzwijging van haar fysieke zelf, zodat haar spirituele zelf de schepping met grotere helderheid kan verlichten.

De 'Andere Kant' c.q. het Kwaad

Kabbala legt uit dat alles met een dominante oordeelkwaliteit, zoals het geval bij haar, inherent kwetsbaar is voor blootstelling en schade van de 'Andere Kant', d.w.z. het Kwaad. Dat er kwaad in de wereld is en dat de wereld in zo'n geestelijk ineengestorte staat van bestaan is, is een gevolg van de val van Adam en Eva (Derech Hasjem 1: 3: 8). Het is duidelijk dat Adam en Eva hun haar niet bedekten, omdat ze beiden naakt waren (Gen. 2:25), vrij van seksuele lust en ego.

Historie van hoofdbedekking bij Joodse vrouwen

Vroege periode en Middeleeuwen

De hoofdbedekking van Joodse vrouwen komt al in de periode van de Talmoed voor. In de Talmoed staan voorbeelden van extreme vroomheid en niet noodzakelijkerwijs religieuze verplichting met betrekking tot hoofdbedekking. Gedurende de Middeleeuwen versterkten de Joodse autoriteiten de praktijk om vrouwenhaar te bedekken, gebaseerd op de verplichting die voortvloeide uit het Sotah-verhaal (zie inleiding). De Joodse wijsgeer Maimonides stelde dat een vrouw die het huis verlaat zonder chador (hoofdbedekking) kan rekenen op een echtscheiding (Huwelijkswetten 24:12). De Sjoelchan Aroech vermeldt dat zowel gehuwde als ongehuwde vrouwen hun haar in het openbaar moeten bedekken, maar de Ashkenazische uitspraken benadrukken dat deze verplichting alleen betrekking heeft op gehuwde vrouwen. De Kabbalistische Zohar benadrukt de mystieke kant van haar (zie hierboven) en stelt dat geen haar van een vrouw onbedekt mag blijven.

Moderne tijd

In de moderne tijd zie je dat bij de conservatieve en liberale Joden de vrouwen hun haar niet bedekken, alhoewel dat in sommige synagogen wel gebeurt. Ook staat men vrouwen toe of bemoedigt men vrouwen om het hoofd te bedekken tijdens gebed en het bestuderen van de Tora. Het gaat er de liberale en conservatieve Joden om de rituele praktijk, die duidt op respect en bewustzijn van G'd hierboven, en niet om seksuele bescheidenheid. Bij de orthodoxe Joden geldt nog steeds een verplichting dat alle gehuwde vrouwen hun haar bedekken. Zo mag bij sommige orthodoxe stromingen een man niet in het bijzijn van zijn vrouw bidden als niet al haar haren bedekt zijn. Andere orthodoxe stromingen zijn milder omdat ze van mening zijn dat tegenwoordig zoveel vrouwen hun haar in het openbaar tonen dat het geen seksuele betekenis meer heeft. Vrouwen mogen bij hen een handbreedte van hun haar tonen.

Rabbi Yitzhak Yosef, de Sefardische Opperrabbijn van Israël, hekelt zelfs de gewoonte van getrouwde vrouwen die pruiken dragen, en zei tijdens zijn wekelijkse lezing in 2020 dat het dragen van pruiken 'afgoderij' in het huis van de drager brengt. Sefardisch Joodse vrouwen dragen daarom vooral sjaals.

Chabad beweging: visie van de Rebbe

Bij de Chassidische Chabadbeweging heeft de Rebbe er voor gezorgd dat de meeste getrouwde orthodoxe Joodse vrouwen in de VS hun haar gingen bedekken. Hij zei dat dit volgens de Joodse wet is en niet één of andere obscure gewoonte dat hoort bij een bepaalde periode. Hij wilde de wijdverspreide afkeer van het verschijnen van anders en 'te Joods' met een sterk identiteits- en trotsgevoel verdringen; toch was hij gevoelig voor de bezorgdheid van een vrouw om haar uiterlijk. Om deze reden, bepleitte de Rebbe het dragen van pruiken in tegenstelling tot sjaals, die hij erkende als een onaantrekkelijke, zelfs onhoudbare optie voor de meeste Joodse jonge vrouwen in Amerika.

Eigen initiatief van Joodse vrouwen

Joodse vrouwen willen pruiken

Joodse vrouwen hebben niet zonder slag of stoot de hoofdbedekking geaccepteerd. In de jaren 1600 wilden ze pruiken dragen omdat dat populair was in Frankrijk. Aanvankelijk waren de Rabbijnen tegen omdat pruiken geassocieerd werden met een niet-Joodse levensstijl. Maar later werd het juist zeer populair onder traditionele Joden en tegenwoordig kom je het veel tegen bij (ultra)orthodoxe Joodse vrouwen. In sommige orthodoxe gemeenschappen dragen de vrouwen wel nog een extra hoofdbedekking zodat de pruik niet aangezien wordt voor echt haar. Veel vrouwen die hun haar blijven bedekken doen dit niet om de traditionele reden van bescheidenheid. Zo dragen ze thuis geen hoofdbedekking of bedekken het haar slechts voor een klein gedeelte.

Joodse vrouwen bedekken uit eigen initiatief haar omdat ze zich bezighouden met Torastudie

Tegenwoordig is er een nieuwe trend onder Joodse vrouwen waarneembaar om uit eigen initiatief het haar geheel af te dekken omdat ze zich bezighouden met Torastudie. Bescheidenheid, als een Joodse waarde, wordt voortdurend verfijnd en opnieuw gedefinieerd door Joodse vrouwen en hun gemeenschappen. Net zoals sommige vrouwen de nadruk leggen op het bedekken van haar als een teken van bescheidenheid, kunnen vrouwen in andere gemeenschappen ervoor kiezen om het te omarmen en een meer traditionele gemeenschappelijke norm te ontwikkelen en te versterken. Aangezien bescheidenheid subjectief is gedefinieerd, kan de gemeenschap waartoe men wenst te behoren een grote rol spelen bij het bepalen van de praktijk. De beslissing om je haar te bedekken ligt op het kruispunt tussen wet en gewoonte, persoonlijke keuze en identificatie van de gemeenschap.

Hoeveel kost een pruik?

De pruikenmarkt is gigantisch. Omdat er in het Jodendom zoveel vrouwen pruiken dragen, heb je voor elk budget wat. Een goedkope pruik, van synthetisch en kort haar, kost nog altijd een paar honderd euro. Een duurdere, van echt haar, kan oplopen tot duizenden euro's.