De rol van de Joodse vrouw binnen het traditionele Jodendom

Er bestaan anno 2023 nog heel wat misverstanden over de rol van de vrouw binnen het traditionele Jodendom. De buitenwacht denkt dat de traditionele Joodse vrouw een inferieure positie heeft en dat de Joodse man het voor het zeggen heeft. Dat komt omdat velen denken dat de rol van mannen en vrouwen wordt bepaald door wat voor positie ze hebben binnen de maatschappij. Ze kijken bijvoorbeeld naar een synagogedienst en zien dat die geleid wordt door Joodse mannen. Echter niet de synagoge is het belangrijkste binnen het traditionele Jodendom, maar het gezin. Daar heeft de Joodse vrouw het voor het zeggen en is de Joodse man ondergeschikt. Joodse wijzen zeggen zelfs dat het Joodse volk de vervolgingen niet kan overleven zonder de rol van de Joodse vrouw. Zij heeft er voor gezorgd dat het Joodse volk nog bestaat. Ook heeft de vrouw door het baren van kinderen hetzelfde scheppende vermogen als G'd. Traditionele gezinnen hebben veel kinderen. In de Komende Wereld overheerst de vrouwelijkheid.

• Vrouwen in de Joodse Bijbel
• Hoe kijkt het Jodendom aan tegen vrouwen en mannen?
• Plicht om voor kinderen te zorgen belangrijkste taak voor traditionele Joodse vrouwen
• Emancipatie van de vrouw binnen het traditionele Jodendom
• Bloeme Evers-Emden: orthodox Joods feministe in Nederland
• De Komende Wereld
• Voetnoot

Vrouwen in de Joodse Bijbel

Wie de Joodse Bijbel (Tenach) leest komt heel wat Joodse vrouwen tegen die een belangrijke rol hebben gespeeld binnen het Jodendom. Van de buitenkant lijken vrouwen in de Tenach een ondersteunende rol te spelen waarbij mannen domineren in oorlogen en wonderen. Maar aan de binnenkant ontwikkelt zich een verhaal van wijsheid schoonheid en licht waarbij mannen beïnvloed worden door vrouwen en gevoed worden door feministische waarden. Een verhaal dat de innerlijke kwaliteit van vrouwelijkheid laat zien die de gedachten van mannen overschrijdt. Koning Salomo wees al op de belangrijke rol van de vrouw: 'Een sterke vrouw is een krans voor haar man.' (Spreuken 12:4) Met andere woorden het innerlijke licht van de vrouwelijkheid is van essentiële kwaliteit, van een plek waar de geest niet kan raken.

Eva
Hoewel Eva formeel niet Joods is is het toch belangrijk haar te noemen. Zij is immers de eerste vrouw op aarde en met haar begint het leven van alle mensen. In Genesis 3:20 staat: “De mens noemde zijn vrouw Chava (Eva), zij is de moeder van alle levenden geworden.” Eva vormt de andere kant van het beeld van G'd. Zij is de Shechina, G'ds vrouwelijke aanwezigheid. Zij wil met het eten van de verboden vrucht ondergedompeld worden in het leven. Maar zij raakt gevangen en met haar de Shechina. Eva speelt vanwege haar zonde een secundaire rol – want haar man verovert en onderwerpt, terwijl zij, zegt men, alleen maar leven geeft en voedt. Zo is de gedachte van een onvolwassen wereld. Maar er komt een tijd, wanneer het geheim van het innerlijke licht zal worden geopenbaard. Dan zingt de Moeder van het Leven zonder begrensd geluid.

Sarah
In Genesis 21:12 verplicht G'd Abraham om naar Sarah te luisteren. De eerste die de wond van Eva heelt is Sarah, de eerste Jodin. Zij is de belichaming van de kosmische kracht van zuivering en genezing van zielen. Sarah daalt af naar de hol van de slang, naar het paleis van Farao. Ze weerstaat de verleidingen van Farao en stijgt op. Terwijl ze binnen leeft, blijft ze verbonden met Boven. Abraham kan dat zelf niet doen. Zonder vrouw is hij niet verbonden met de Shechina. En zonder man kan Sarah niet de Shechina zijn.

Rebekka
In Genesis 24:17-18 staat: “De knecht snelde haar tegemoet en vroeg haar: “Mag ik alsjeblieft wat water drinken uit je kruik.” “Ga uw gang, heer,” antwoordde ze, en dadelijk liet ze de kruik op haar hand glijden en gaf hem te drinken. Met deze woorden begint de relatie van Rebekka met Izaäk wat leidde tot de geboorte van Jakob en Ezau die aan de wieg staan van twee grote naties. Rebekka wil graag met vreugde goed doen. Het huwelijk van Izaäk en Rebekka staat als prototype voor alle Joodse huwelijken waarbij hemel en aarde verenigd worden.

Rachel en Lea
Rachel is de belichaming van de Shechina als zij neerdaalt om voor haar kinderen te zorgen, zelfs om tijdens hun ballingschap met hen mee te reizen. En zo zorgt ze ervoor dat ze terugkomen. (Jeremia 31:15)

Haar zus, Lea, is ook de moeder van de Joden, de Shechina. Toch is zij de transcendente, verborgen wereld; die verborgen dingen van de g'ddelijke geest die te diep zijn voor mannen om te begrijpen. Zij is in de sfeer van royalty, zij stijgt naar boven om in stilte meditatie te ontvangen.

Serach
Serach is de dochter van Asher, de zoon van Jakob. Zij componeert een ballade over Jozef en diens reizen. Zij toont Mozes het graf van Jozef. Zij redt de stad Abel ten tijde van Koning David. Zij is één van de weinigen die levend het Paradijs binnentreedt.

Mirjam
Haar naam betekent 'bitter'. Maar ze weet de duisternis te verdrijven. Door haar verdienste worden Joden verlost van slavernij. En in de verdienste van de vrouw van het geloof vandaag, zal de hele wereld verlost worden van haar duisternis.

Debora
De profetes Deborah ziet geen grootheid om de kwaliteiten van de mensheid te na te streven in vechten en winnen en overwinnen – maar als een moeder in Israël, als geverifieerde van het leven, verzorgt ze haar mensen met vriendelijkheid en met geloof.

Ruth
Zij staat aan de basis van de zielen die terugkeren naar het Jodendom. Ook is zij de overgrootmoeder van David, de verlosser van Israël. Via haar komt vele millennia later de Messias.

Batsheva
Via het huwelijk van Batsheva en David, een huwelijk dat door schandaal en schande wordt gekenmerkt, wordt een zoon, Salomo, geboren om de Tempel te bouwen, een portaal in Jeruzalem voor het Oneindige Licht. Soms is dit de enige manier waarop verheven zielen in onze strak gebonden wereld kunnen worden geperst, waar de krachten der duisternis zo overheersen.

Esther
Esther, een vrouw van geheimen en mysterie, omvat de laatste verlossing. Zij ontdekt onbegrensde licht in een wolk van duisternis.

Hoe kijkt het Jodendom aan tegen vrouwen en mannen?

Volgens de Tora bezit G'd zowel mannelijke (agressieve) als vrouwelijke (subtiele) kwaliteiten. Omdat er geen onzijdige woorden zijn in het Hebreeuws wordt G'd voor het gemak omschreven als een man. Maar aangezien G'd niet gedefinieerd kan worden is Hij geen man. In Genesis 1:27 staat dat G'd de mens naar zijn evenbeeld heeft geschapen. Aanvankelijk was de mens tweeslachtig. Later schiep G'd Eva uit de zijde van Adam en waren er twee schepsels. Volgens de Talmoed, Sotah 17a zijn man en vrouw als twee vuren. Als G'd tussen hen in is, worden zij één; is dat niet zo dan verteren zij elkaar.

Man en vrouw zijn aan elkaar gelijk maar hebben ieder hun eigen rol
Zoals de Joodse wijzen zeggen: “G'd heeft niets tevergeefs geschapen.” (Talmoed, Sabbath 77b). Dit houdt in dat man en vrouw aan elkaar gelijk zijn, maar dat zij ieder een eigen rol hebben om het gezamenlijke doel in de Schepping te bereiken. Dat doel is om lichaam en ziel met elkaar te laten versmelten zodat zijzelf en de wereld een heiligere plaats worden. Er is geen verschil tussen man en vrouw wat betreft dienstbaarheid aan G'd. Alleen de wijze waarop deze zich manifesteert, verschilt van elkaar. De spirituele verplichtingen en de verantwoordelijkheden van de vrouw verschillen van die van de man vanwege fysiologische, emotionele en psychologische verschillen.

G'd heeft het mensdom als eenheid geschapen en haar toen in tweeën gedeeld: man en vrouw. Binnen het huwelijk wordt de eenheid tussen man en vrouw het meest intensief ervaren en vinden hij of zij haar werkelijke individualiteit. De verplichtingen en verantwoordelijkheden van man en vrouw zijn anders. Soms hebben mannen een belangrijke rol en soms vrouwen. Ze hoeven geen strijd met elkaar te voeren wie de sterkste, beste of slimste is. Het gaat immers om de nederige dienstbaarheid aan G'd. Man en vrouw moeten zich in nederigheid met elkaar verbinden waarbij eigen verlangens geen rol mogen spelen.

Welke rol vervullen de vrouw en de man?
Man en vrouw vertegenwoordigen twee vormen van G'ddelijke energie: agressievere en subtielere energie. De man is lichamelijk sterker dan de vrouw. Hij heeft meer daadkracht en is extrovert. De vrouw is meer introvert maar is wel standvastig en vastberaden. Mannelijke energie is wat je doet en vrouwelijke energie is wat je bent. De mens moet beide energieën met elkaar verenigen. De man zoekt naar G'ddelijkheid, terwijl de vrouw G'ddelijkheid in zich opneemt. De man brengt via zaad het leven voort, terwijl de vrouw het leven draagt. De man leert zijn kinderen hoe te leven, terwijl de vrouw het leven is. De man geeft liefde, terwijl de vrouw liefde is.

Kortom, mannen en vrouwen verschillen van elkaar en ze moeten niet proberen aan elkaar gelijk te worden. De man moet zichzelf proberen te begrijpen binnen de context van zijn mannelijkheid waarin zijn 'vrouwelijke ik' ligt opgesloten. En voor de vrouw geldt vice versa. Ze moeten elkaar respecteren wat betreft kleding, gedrag en onderlinge communicatie.

Plicht om voor kinderen te zorgen belangrijkste taak voor traditionele Joodse vrouwen

De Chabad Rebbe onderwees dat ten behoeve van Joodse vrouwen die kinderen in Egypte hadden, het Joodse volk bevrijd was uit Egypte. Het is niet genoeg om kinderen als een bijzaak of iets te hebben om "in ons leven te passen" als je carrière eenmaal stabiel is. Het hebben van kinderen heeft een diepe spirituele betekenis en vormt een centraal onderdeel van de rol van een vrouw, aangezien zij de continuïteit van de bevolking in het algemeen en van het Joodse volk in het bijzonder verzekert.

Bijna alle Joden zijn bekend met Koning Salomo's 'Vrouwen van moed'. De Rebbe geloofde stellig dat elke Joodse vrouw een vrouw van dapperheid is. Zelfs terwijl Joodse vrouwen op professionele wijze de wereld in gaan, lesgeven of zaken doen ('Ze zoekt wol en vlas en opgewekt doet het werk van haar handen "), het gaat niet ten koste van haar primaire plicht om voor haar kinderen te zorgen (" Ze staat op als het nog nacht is om voedsel te verstrekken aan haar huishouden").

Emancipatie van de vrouw binnen het traditionele Jodendom

De buitenwacht denkt vaak dat emancipatie alleen voorkomt bij moderne gelovigen en niet-gelovige mensen. Dit is echter een misverstand. Ook binnen het traditionele Jodendom is sprake van emancipatie. Wie in Israël komt en de Joods religieuze steden en buurten bezoekt kan zien dat Joodse vrouwen niet alleen bezig zijn met de opvoeding van hun kinderen. Velen van hen hebben ook buiten de deur nog een baan. Zij zijn vaak hoofdkostwinner van hun gezin omdat hun man fulltime bezig is met Torastudie. Ook kan gezien worden dat orthodoxe Joodse mannen vaak achter de kinderwagen lopen en meehelpen met de opvoeding van de kinderen.

Nog voordat in het Westen de feministische beweging actief wordt ontwikkelt de Lubavitcher Rebbe van de ultraorthodoxe Chabad-beweging al in de jaren 50 van de vorige eeuw een integrale visie op de verantwoordelijkheid van de moderne vrouw. Er worden cursussen opgezet, workshops gehouden, publicaties uitgegeven en sociale programma's uitgevoerd. De Rebbe moedigt vrouwen aan om een actieve rol te spelen bij opvoeding, scholing en het doorgeven van hogere waarden. Dit is niet alleen een recht voor de vrouw maar zelfs een plicht.

Wie de Chabad-website bezoekt ziet dat er een speciale site is die zich geheel richt tot vrouwen. Joodse vrouwen geven lezingen over het Jodendom aan andere Joodse vrouwen. Er is een speciaal onderdeel waarbij de nadruk ligt op vrouwen in de Tora. Er worden adviezen gegeven op het gebied van relatie, huwelijk, geboorte en ouderschap. Er is een speciale rubriek waarbij de gezondheid van vrouwen aan de orde komt, zowel fysiek als geestelijk. Kwetsbare onderwerpen zoals misbruik van vrouwen worden eveneens openlijk besproken. Op de algemene website van Chabad spelen vrouwen ook een rol. Het zijn niet alleen rabbijnen die lezingen houden en artikelen schrijven. Ook vrouwen dragen hun steentje bij.

Het is dus zeker niet zo dat vrouwen binnen het traditionele Jodendom ondergeschikt zijn aan mannen. Alleen wordt wel sterk rekening gehouden met de fysiologische, emotionele en psychologische verschillen tussen man en vrouw.¹

Bloeme Evers-Emden: orthodox Joods feministe in Nederland

Ook in Nederland zijn er orthodox Joodse vrouwen die opkomen voor de belangen van vrouwen. Bij de Joodse vrouwenorganisatie Deborah hielp Bloeme Evers-Emden (overleden in 2016) voor elkaar te krijgen dat vrouwen zelfstandig lid konden worden van de Joodse Gemeente Amsterdam en in het bestuur en de raad konden worden gekozen.

De Komende Wereld

De meest verheven en verlichte mannelijke zielen hebben vrouwen die groter zijn dan zijzelf en hun dochters zijn groter dan hun zonen. Dit geldt voor Abraham, Izaäk en Jakob, Rabbi Akiva en Rabbi Meir en ook voor veel grote meesters van de Kabbala. Dit komt omdat deze grote mannen, in hun eigen leven, al de smaak proeven van de wereld die komen zal. In die tijd zal de kwaliteit van de vrouwelijkheid overheersen. Er staat ook opgemerkt dat Moshiach (Messias), een man, in de verdienste van de rechtvaardige vrouwen kan komen. Als zodanig is de oorzaak groter dan het effect.

Voetnoot

¹ Wie het nieuws uit Israël een beetje volgt leest weleens berichten over ultraorthodoxe Joodse mannen die weigeren om naar het gezang van een vrouw te luisteren. Zo zijn er situaties binnen het Israëlische leger dat als zangeressen optreden ultraorthodoxe soldaten weigeren te luisteren. Er is een Halachisch verbod om te luisteren naar een vrouw die zingt. Een gewoon gesprek tussen man en vrouw is hierbij niet inbegrepen. Aan de andere kant kent lust geen grenzen en kan het elk moment zijn kop opsteken. Als een Joodse man worstelt met lust, is het zijn keuze en zijn discretie om te luisteren of niet.

Ook komt het regelmatig voor dat orthodoxe Joodse mannen niet naast vreemde vrouwen in de bus of het vliegtuig willen zitten. De Tora leert dat een persoon zijn hart en ogen niet zou moeten volgen. De Joodse wijzen leren dat de ogen de makelaars van de zonde zijn, dus moet men hun ogen beschermen tegen welke vorm van lust dan ook. De verplichting rust op de man. Vrouwen dienen zich bescheiden te kleden en te handelen om geen zonde te veroorzaken voor een andere persoon. In Israël, waar een meerderheid religieus (traditioneel of orthodox) is, is er altijd een afspraak tussen de geslachten geweest om gescheiden te blijven. In de loop der tijd met de opkomst van Joden die op een seculiere manier willen handelen en hun mede-Joden lastig vallen met hun bereidheid door toe te geven aan hun lusten, is het een hele ideologieoorlog geworden en prikkelt het mensen die hun leven willen leiden in heiligheid. Bovendien is de bereidheid om op een bescheiden manier te handelen in feite beter voor iedereen, omdat de vrouwen op die manier geen mannelijke lustobject meer worden en een grote druk wegneemt die vrouwen ervaren als ze aangestaard worden door mannen. Het helpt ook mannen door niet in de verleiding te komen om te kijken.