Gods ontzagwekkend plan met Jakob

De Midrasj stelt dat het hele verhaal van Jozef en zijn broers (de jaloezie van zijn broers, de verkoop, de gevangenschap en het bereiken van macht en hun uiteindelijke confrontatie en toenadering), een ontzagwekkend plot van God was om Jakob en zijn familie naar Egypte brengen. De visie van rebbe Menachem Mendel Schneerson.

De diepte van het Goddelijk plan

Toen Jakob Jozef naar zijn broers stuurden -een missie waarvan Jozef niet terugkeerde en zijn vader de daarop volgende 22 jaar niet terugzag- beschrijft de Tora als volgt: "En hij zond hem van de vallei (letterlijk, de diepte) van Hebron en hij kwam naar Sichem." Waar is de "vallei van Hebron"? vragen onze wijzen zich af. Hebron ligt in een heuvelgebied! De betekenis van deze zin zo leggen ze uit is allegorisch: Jozef werd gezonden op zijn weg vanuit de 'diepte van Hebron' -vanuit de diepte van het Goddelijk plan dat was toevertrouwd aan Abraham, de aartsvader begraven in de Spelonk van Machpela in Hebron.

Ballingschap of hel?

Bij het 'Verbond tussen de delen' kreeg Abraham de keus van God: Zullen je kinderen lijden in de galoet (ballingschap) of gehena (hel)? Abraham koos voor ballingschap, dus zond Hij Jozef op weg naar Egypte om door de rest van de familie gevolgd te worden, zodat de Kinderen van Israël vier eeuwen van ballingschap en slavernij zouden ervaren voor de Berg Sinaï te benaderen om hun mandaat te ontvangen van Gods Uitverkoren Volk.

Waarom zo gecompliceerd?

Maar waarom moest het zo gecompliceerd gaan? Was er geen andere manier om Israël en zijn familie naar Egypte te krijgen? De Midrasj geeft de volgende verklaring:
Dit is vergelijkbaar met een koe waarvan verlangd werd een juk te dragen, maar de koe hield zijn nek van het juk af. Wat deden ze? Zij namen het kalf van haar en trokken hem naar de plaats waar zij wilden dat hij ploegde en de kalf loeide. Toen de koe hoorde dat haar kalf loeide ging zij er naartoe. Op dezelfde manier wilde God het decreet vervullen.
Jakob moest misschien in ketenen naar Egypte worden gebracht maar dan verklaarde God: "Hij is mijn eerste geboren zoon; zal ik hem in diskrediet brengen?" Nu, als ik de Farao uitdaag (met de intentie hem neer te halen), zal ik hem niet neerhalen met gepaste eer. Daarvoor zal ik zijn zoon voor hem trekken zodat hij zelf zal volgen.

Deze verklaring lijkt echter meer vragen op te werpen dan antwoorden. Was de manier niet pijnlijk? Kon het niet op een prettiger manier? Had God niet tegen Jakob kunnen zeggen: "Jakob neem je hele familie mee naar Egypte. Het maakt allemaal deel uit van mijn grote plan voor het Volk Israël." Jakob zou dan toch niet geklaagd hebben?

Twee tegengestelde doelen

Volgens Chassidische bronnen moesten er twee tegengestelde doelen bereikt worden. Aan de ene kant moest Jakob gedwongen worden naar Egypte te gaan -een vrijwillige emigratie zou geen ballingschap zijn geweest! Galoet betekent per definitie een plaats waar men niet wil zijn, een plaats dat tegengesteld is aan iemands intrinsieke ego en wil. Aan de ander kant, het feit dat Jakob in Egypte arriveerde in eer, glorie en in een positie van macht als de vader van de heerser van het land, in plaats van een gevangene in ketenen, betekent dat hij en zijn nakomelingen nooit werkelijk onderworpen zullen zijn aan het gastland. Dus de sleutel van Israëls bevrijding werd al geprogrammeerd in de omstandigheden waaronder hun galoet begon.

Ontzagwekkend plan

Dit was Gods ontzagwekkend plan met Jakob: Jakob verplichten naar Egypte te gaan, maar op zo'n manier dat hij macht had over Egypte. Wat Jakob naar Egypte bracht was het feit dat zijn zoon de heerser van het land was; maar de gebeurtenissen die dit teweeg brachten moesten ontwikkelen zonder zijn kennis en tegen zijn wil.

Lees verder

• Jodendom: Startpagina - Jodendom: achtergrondartikelen (special)