Joodse denkers: Rasji - Bijbelcommentaar in Joodse traditie

Voordat we beginnen met het Bijbelcommentaar van Rasji gaan we eerst in op het interpreteren van de Bijbel binnen de Joodse traditie. De eerste Joodse leraren waren priesters (zie Maleachi 2:7). Na de Joodse ballingschap in Babylonië was de schriftgeleerde Ezra. Verder waren priesters en Levieten actief in het lezen en interpreteren van de Bijbel (zie Nehemia 8:7-8). Na het canoniseren van de Bijbel werden de rabbijnen degenen die de Bijbel gingen interpreteren. Dit deden zij aan de hand van regels. Bekend zijn de regels van Hillel en een eeuw later van Rabbi Isjmaël (dertien regels) en van Rabbi Eliëzer ben Yose (tweeëndertig regels).

Meerdere interpretaties

De letterlijke betekenis werd uitgebreid a.g.v. de meervoudige interpretatie. Zo werd de homiletische methode gebruikt. Een voorbeeld is Jesaja 54:13 waarin gesproken wordt over vrede van uw zonen. Zonen in het Hebreeuws is 'baniem'. De Rabbijnen maakten hier een woordspel van : 'boniem' (bouwers). Kinderen zijn de toekomstige bouwers van de gemeenschap. Ervaren exegeten moesten er voor zorgen dat interpretaties binnen de perken werden gehouden. De bedoeling van secundaire interpretaties was om iets te leren, zolang het niet in strijd was met de letterlijke betekenis. Toch zeiden de rabbijnen dat de Tora op 70 verschillende manieren geïnterpreteerd kan worden. Als bewijs hiervoor wordt Jeremia 23:29 aangehaald:
Is niet Mijn woord als een vuur, zegt de Eeuwige.... als een hamer die een steenrots in [70] stukken slaat.

Pardes – 4 belangrijkste wijzen van Bijbelinterpretatie

Pardes is het Hebreeuwse woord voor 'boomgaard'. De Hebreeuwse letters van het woord PRDS. De P staat voor pesjat = letterlijke betekenis. De R staat voor remez = onderwijzing. De D staat voor dersaj = homiletische of ethische onderwijzing. De S staat voor sod = mystieke les.

We kunnen bijvoorbeeld Genesis 18:5 op deze vier manieren interpreteren. Abraham zegt dat hij brood wil gaan halen voor zijn gasten zodat hun hart versterkt.

1. De letterlijke betekenis is dat Abraham voedsel geeft aan zijn gasten.
2. De onderwijzing is dat Abraham de correcte procedure uitvoert die hij als gastheer volgt.
3. De homiletische verklaring is dat Abraham slechts een klein stuk belooft maar toch een heel banket presenteert. Hij probeert meer te doen dan hij belooft en dit kenmerkt Abrahams goedheid.
4. De mystieke verklaring is dat het brood in feite Tora onderricht is – het levensbrood.

Remez, Derasj en Sod worden over het algemeen als Derasj (niet letterlijke betekenis) weergegeven. Het oeuvre staat bekend als de Midrasj.

Midrasj

Midrasj komt van het werkwoord darasj (onderzoeken/uiteenzetten). De Midrasj is gedurende duizend jaar geschreven in verschillende landen. Het geeft een verklaring van de Bijbel. Het merendeel is niet-Halachisch en wordt aggadisch genoemd. De oorsprong ligt in het volksgeloof met engelen, demonen, onderwereld, leven na dit leven en andere bovennatuurlijke zaken. De rest bestaat uit morele lessen (fabels, anekdotes, parabels) en lessen in Rabbijnse theologie.

Bij Rasji's Bijbeluitleg staan de aggada en Midrasj centraal.

Christelijke kerk – niet-letterlijke interpretaties

In dit verband is het goed te melden dat de Christelijke kerk vanaf het begin gebruik maakte van de niet-letterlijke betekenis van de Bijbeltekst in het bijzonder de mystieke betekenis. Zo proberen christenen de profeten de Psalmen zo te interpreteren alsof er verwijzingen staan naar J.C. (de christelijke messias). Rasji was op de hoogte van de Hieronymus interpretatie (4de eeuw) van de 'lijdende Godsknecht' die zou verwijzen naar J.C.. Rasji komt met een andere verklaring die dichter bij de letterlijke betekenis ligt.

Juiste evenwicht tussen pesjat en derasj (letterlijk en niet-letterlijk)

De masoreten zorgden ervoor dat het evenwicht tussen de letterlijke en niet-letterlijke interpretatie gehandhaafd bleef. Zij zorgden dat er geen fouten slopen in de met de handgeschreven kopieën van de Bijbel. De soferiem telden zelfs de letters van de hele Tenach ter controle.

Daarnaast bestond er de polemiek met de Karaïeten die er voor zorgde dat de letterlijke betekenis gehandhaafd bleef. De Karaïeten erkenden de Talmoed en de Joodse rabbijnen niet. De polemiek leidde er wel toe dat de Bijbeltekst nog grondiger bestudeerd werd. Prominent leider bij de rabbijnen was Saäda Gaon (882-942). Hij verdedigde het Jodendom tegen de Karaïeten d.m.v. Bijbeluitleg. Zijn commentaar (Tafsir) was voornamelijk letterlijk (pesjat) en is rationeel.