mijn kijk op

Objectieve morele waarden en het morele argument

Objectieve morele waarden en het morele argument Ieder mensenkind, ongeacht of hij gelovig is of niet, kan morele waarden kennen en dus bijvoorbeeld de verkrachting van een kind objectief moreel verwerpelijk vinden. Dat is geen kwestie van smaak of slechts een willekeurige mening: een dergelijke daad is in objectieve zin slecht en moreel verwerpelijk. Objectieve morele waarden zijn morele waarheden die waar zullen blijven, ongeacht wat enig individu of sociale groep denkt of wenst. Objectieve morele waarden zijn waarden die geheel onafhankelijk van onze menselijke overtuigingen gelden. Waarden die afhankelijk zijn van meningen van mensen zijn 'subjectief' en niet 'objectief'. Het probleem is dat al wie ontkent dat God bestaat geen ontologische grond kan aanwijzen voor deze objectieve verwerpelijkheid, terwijl deze er vanwege de objectiviteit van de verwerpelijkheid wel moet zijn. Dit betoogt de filosoof Emanuel Rutten (1973).¹

Objectieve morele waarden

Objectieve morele waarden en plichten bestaan​​. Dat staat buiten kijf. De filosoof William Lane Craig (1949) drukt het als volgt uit:

  • “In moral experience we apprehend a realm of moral values and duties that impose themselves upon us. There’s no more reason to deny the objective reality of moral values than the objective reality of the physical world.”[2]

Er is een objectieve standaard voor goed en kwaad. Als je ontkent dat objectieve morele waarden bestaan, dan kun je geen onderscheid maken tussen verschillende morele posities, zoals die van Adolf Hitler en Nelson Mandela. Moreel relativisme is derhalve een onjuiste positie. Mensenkinderen bepalen niet wat goed kwaad is, maar ontdekken dit. Uitgaan van het bestaan ​​van objectieve morele waarden en plichten ligt vanuit de aard der zaak meer voor de hand dan welk argument dan ook voor moreel relativisme/scepticisme. Anders gezegd: wij weten intuïtief dat bepaalde zaken, zoals verkrachting, moord, holocaust, en al het andere kwaad, objectief moreel verwerpelijk en slecht zijn.

Waar baseert de naturalist zijn morele besef op?

De vraag is: waar baseert de naturalist – dat is iemand die gelooft dat alleen de natuur en het waarneembare tot de werkelijkheid behoren – zijn morele besef op? In een reactiekolom van een orthodox-christelijke website schreef iemand het volgende over de fundering van morele waarden:

  • 'Evolutie wordt gedreven door het voortbestaan van de soort. Iets wat goed is voor het voortbestaan van de groep of soort, noemen wij moreel goed (= definitie). En waarom is dat moreel goed? Omdat het goed is voor het voortbestaan van de groep. En waarom is het voortbestaan van de groep goed? Omdat dat de definitie van moreel is.'[3]

Dit is echter een cirkelredenering waarbij geen ontologische grond wordt geboden voor moraal. Want waarom zou het evolutionaire mechanisme, uitgaande van het naturalisme (waarbij fysische materie de enige realiteit is en de mens slechts 'matter in motion' is), intrinsiek waardevol zijn? Ook al is er een dergelijk mechanisme te detecteren, dan volgt daar nog niet uit dat we ook volgens dat mechanisme behóren te handelen. Nu kan daar tegenin gebracht worden dat wij op grond van dat mechanisme deze morele waarden onmiddellijk ervaren in onze morele ervaring. Maar wat zou dat? Je morele ervaringen bieden geen grondslag voor de objectiviteit van morele waarden. Het probleem is dat morele epistemologie in dat geval verward wordt met morele ontologie.[4]

Geen oplossing
"Het is geen oplossing om te zeggen dat datgene moreel goed is wat evolutionair voordelig is. Kwaad zou dan al datgene zijn wat de overleving en voortplanting van de menselijke soort in de weg staat. Hierbij wordt echter vergeten dat bedriegen, martelen en verkrachten evolutionair zeer voordelig kunnen zijn, terwijl normale mensen dit toch volstrekt immoreel gedrag vinden."[5]

Sein leidt niet tot sollen

Het vermengen van feitelijke vaststellingen met het normatieve leidt tot verwarring en misvattingen. Uit de 'vaststelling' (het gaat er hierbij niet om of deze vaststelling feitelijk juist is) dat 'evolutie wordt gedreven door het voortbestaan van de soort' kan nooit ofte nimmer worden afgeleid dat dit ook behóórt te gebeuren en dat de mens aldus behóórt te handelen. Een zijnsoordeel is geen waardeoordeel. Er is geen logische brug die leidt van datgene wat is tot datgene wat behoort te zijn. Vanuit de (atheïstische) evolutieleer kun je wel stellen dat een bepaalde situatie of gegevenheid (mogelijk) bijdraagt aan de overleving of (mogelijk) een nadeel is met betrekking tot de overleving, maar meer ook niet. Je kunt uit 'feiten' niet afleiden dat het ook zo behoort te zijn of dat je ook zo behoort te handelen. Uit het psychologische feit 'ik voel de instinctieve neiging of aandrang om x of y te doen' is met de grootste scherpzinnigheid geen praktische stelregel 'ik moet aan deze neiging toegeven' af te leiden.[6] Met andere woorden: wat is het criterium om te bepalen dat wat het voortbestaan van de soort bevordert moreel goed is?

Zes posities waarop de naturalist zich kan beroepen

In het artikel ‘Wat zijn morele waarden?’ betoogt Emanuel Rutten op overtuigende wijze dat er weinig lijkt te zijn waarop de naturalist zich kan beroepen om de vraag naar de ontologische status van morele waarden adequaat te beantwoorden, zonder daarmee te vervallen in een radicaal nihilisme of een alles eroderend relativisme.[7/8] Hij beschrijft en analyseert zes mogelijkheden waar de naturalist zich op kan beroepen. De zes mogelijkheden en hun weerlegging zijn de volgende:

Fundering van morele waarden:Weerlegging:
Ontkennen: er bestaan geen morele waarden, er bestaan alleen maar fysische natuurprocessen.Dit leidt tot een radicale vorm van nihilisme, waarbij zelfs de ergste gruweldaden beschouwt moeten worden als zijnde louter fysische natuurprocessen, zonder morele inhoud. Derhalve kunnen ze op geen enkele manier veroordeeld worden.
Morele waarden bestaan als een soort abstracte platoonse objecten.Er zal bijna geen enkele naturalist bereid zijn om een vorm van platonisme te accepteren. Een tweede bezwaar is dat uit het bestaan van een abstract platoons object van bijvoorbeeld 'rechtvaardigheid', niet volgt dat wij als mens ook rechtvaardig zouden moeten handelen.
Morele waarden zijn eenvoudigweg conventies ofwel afspraken binnen een bepaalde gemeenschap, maatschappij of cultuur.Conventionalisme ontaardt in een radicale vorm van relativisme, waarbij er slechts een situatie van 'jouw moraal én mijn moraal' is. Dit biedt geen basis om bepaalde gruweldaden te veroordelen.
Morele waarden bestaan als onvervreemdbaar deel van onze algemene menselijke natuur.Waarom zou de menselijke natuur, uitgaande van het naturalisme, iets intrinsieks waardevols zijn? Rutten verwoordt het aldus: "Uitgaande van het naturalisme is de mens immers niets meer dan een willekeurig fysisch-organisch product van doelloze ongerichte evolutie. Er is geen enkele reden om dit product als meer of minder waardevol te bestempelen dan allerlei andere evolutionaire producten, zoals vissen, katten of koeien. Wie of wat is er, uitgaande van het naturalisme, de grond voor dat mensen, in tegenstelling tot bijvoorbeeld vleermuizen, intrinsiek waardevol zijn en als zodanig behept met allerlei onvervreemdbare waarden? Onder het naturalisme is de mens immers niets meer dan een complexe fysisch geëvolueerde genen-replicator."[9]
'Moral sense' benadering: iets is eenvoudigweg moreel verwerpelijk omdat wij dat als mens nu eenmaal zo voelen en ook niet anders dan zo kunnen voelen.Het probleem met dit antwoord is dat niet iedereen hetzelfde morele gevoel heeft. Bovendien, waarom zouden wij, uitgaande van het naturalisme, naar zoiets als onze 'innerlijke morele stem' moeten luisteren? Is, onder het naturalisme, deze 'moral sense' niet slechts het willekeurige onbedoelde bijproduct van fysisch-evolutionaire processen? Wie of wat is er, uitgaande van het naturalisme, de grond voor om onze innerlijke moral sense als maatgevend te beschouwen?
De naturalist maakt een keuze voor één van de wijsgerig uitgewerkte normatief-ethische systemen.Al deze normatief-ethische systemen zijn echter geen meta-ethische posities en doen dus geen meta-uitspraak over de ontologische status van morele waarden. Ze proberen slechts de normatief-ethische vraag te beantwoorden welke morele waarden we als mens zouden moeten nastreven. Rutten stelt dan ook: "De keus voor één specifiek normatief- ethisch systeem stelt de naturalist daarom nog steeds voor de lastige vraag waarom juist dit normatieve systeem en niet één van de andere normatieve systemen gekozen zou moeten worden."

Naturalisten hebben een moreel besef en kunnen geloven in objectief goed en kwaad, desalniettemin beschikken ze niet over een rechtvaardiging voor een dergelijk geloof. Ze beschikken niet over een reële basis om zijn besef in te funderen. Het naturalisme kan niet onderbouwd stellen waarom iets goed of kwaad is. De filosoof komt dan ook tot de volgende slotsom:

  • “Onder een strikt naturalisme is er geen enkele reden om allerlei gebeurtenissen in onze wereld aan te merken als moreel verwerpelijk. De claim dat er in onze wereld moreel verwerpelijke gebeurtenissen plaatsvinden is, wanneer uitgesproken door een naturalist, onmiddellijk 'self-defeating'. Niet omdat een naturalist geen moreel besef zou hebben (het hebben van een moreel besef heeft natuurlijk niets te maken met het al dan niet naturalist zijn), maar precies omdat de naturalistische wereldbeschouwing geen ontologische grond biedt voor moraal. De naturalist heeft niets om zijn besef in te funderen, behalve dan een vlucht in een alles eroderend relativisme.”[10]

No Moral Absolutes
"Atheists knowing that there is no absolute moral basis for atheists to stand. Based on their belief in Darwin Evolution, atheists believe that they are merely stating a chemical reaction randomly occurring in their brain when atheists state their opinion; thus, an atheist’s opinion is purely meaningless especially when it comes to moral judgments. The evolutionist [atheist] has no basis for moral judgments. If man is just the result of millions of years of evolution, our behavior is based on random chemical reactions. There is no ultimate moral code. All morality is relative."[11]

De consequenties van het naturalistische wereldbeeld

De bekende atheïst Richard Dawkins lijkt (als één van de weinigen) de consequenties van zijn naturalistische wereldbeeld te erkennen:

  • “In a universe of blind physical forces and genetic replication, some people are going to get hurt, other people are going to get lucky, and you won't find any rhyme or reason in it, nor any justice. The universe we observe has precisely the properties we should expect if there is, at bottom, no design, no purpose, no evil and no good, nothing but blind, pitiless indifference.”[12]

Hoewel Dawkins het bestaan van absoluut goed en absoluut kwaad ontkent, maakt hij in zijn boek ‘God als misvatting’ toch één uitzondering: religie is absoluut slecht, want de wortel van veel kwaad. Je kan echter niet het objectieve kwaad ontkennen en tegelijk religie als kwaad aanwijzen. Dat is logisch tegenstrijdig.

Objectieve morele wetten vragen om een objectieve morele Wetgever

Het probleem waar een naturalist tegenaan loopt, zo zal een theïst – iemand die geloof in een bovennatuurlijke, persoonlijke God – benadrukken, is dat hij weliswaar een moreel besef heeft, maar dat zijn naturalistische wereldbeschouwing geen enkele basis biedt om zijn besef in te funderen. Waarom is dit volgens een theïst het geval? Welnu, voordat iemand iets ‘slecht’ kan noemen, moet een persoon weten wat ‘goed’ is. Doch voordat iemand iets ‘goed’ kan noemen, moet hij een moreel kader hebben om onderscheid te kunnen maken tussen goed en slecht. Doch voordat iemand over een moreel kader beschikt op basis waarvan hij onderscheid kan maken tussen goed en slecht, moet hij uitgaan van objectieve morele waarden wat als fundament dient. Objectieve waarden komen echter niet uit het niets tevoorschijn, maar moeten gefundeerd kunnen worden in de werkelijkheid. Objectieve morele wetten vragen om een absolute morele Wetgever en de enige absolute morele Wetgever die bestaat, is God. Aldus de theïst.

Volgens de theïstische visie vinden morele waarden hun uiteindelijke realiteitsgrond in een bron buiten de mens, een morele Wetgever, die 'God' genoemd wordt. Gods ethische orde is volgens deze visie de enige ware bron van moraliteit en dit is tegelijk ook de enige mogelijke moraliteit. Een theïst die christen is, gelooft dat God de (objectieve) standaard voor goed en kwaad in het 'hart' van de mens heeft geschreven.

Het morele argument in vogelvlucht

Geisler en Turek bespreken in hun boek 'Ik heb te weinig geloof om een atheïst te zijn' onder andere het morele argument voor het bestaan van God.[13] Dit is een algemeen argument voor het bestaan van God, in de vorm van een zogenaamd 'syllogisme', bestaande uit twee premissen en een conclusie. De conclusie is waar als de premissen waar zijn. Anders gezegd: als de eerste en tweede premisse juist zijn, dan is de conclusie hiervan het noodzakelijke resultaat.

Het morele argument voor het bestaan ​​van God volgt:
  • Premisse 1: Elke wet heeft een wetgever
  • Premisse 2: Er bestaat een morele wet
  • Conclusie: Dus bestaat er een morele Wetgever

Premisse 2 stelt dat er een morele wet bestaat. Ofschoon er over het algemeen vaak gedacht wordt dat alle moraliteit relatief is, bestaan objectieve morele waarden en plichten wel degelijk. Goed en Kwaad zijn absoluut en niet afhankelijk van de meningen van verschillende mensen in verschillende tijden. Ze gelden overal, altijd en voor iedereen. Deze objectieve standaard voor goed en kwaad, is in het hart van alle mensen geschreven. Mensen kunnen deze standaard ontkennen, onderdrukken en er met hun daden dwars tegenin gaan, doch aan hun reacties kun je aflezen dat ze zich van deze standaard bewust zijn. Ieder mensenkind ervaart moraliteit op een objectieve manier. Vrijwel geen mens ter wereld zou zeggen dat het martelen van baby's een moreel neutrale daad is en dat dit zijnde goed of kwaad slechts een persoonlijk mening is, een kwestie van smaak of slechts onderdeel uitmaakt van de regels van een specifieke cultuur in een bepaalde tijd. Wij weten namelijk intuïtief dat het martelen van baby's ronduit verwerpelijk en in- en inslecht is op grond van de werking van ons geweten, dat een manifestatie is van de morele wet. Relativisme is derhalve onjuist. Mensen bepalen niet wat goed en kwaad is, maar ontdekken het. Objectieve moraliteit houdt in dat bepaalde daden van mensen hoe dan ook slecht zijn, wat mensen er ook van mogen denken. Dus als je vindt dat het martelen van een baby objectief kwaadaardig is en niet slechts een mening, dan ga je uit van een objectieve moraal.

Premisse 1 is gebaseerd op het causaliteitsprincipe, dat wil zeggen dat elk gevolg een oorzaak heeft. Net zoals elk recept een bedenker kent, elk schilderij een schilder, elk kantoorgebouw een architect, elke sculptuur een beeldhouwer en elk stuk wetgeving een wetgever, heeft elke morele wet een morele Wetgever. Voorschriften worden altijd door iemand voorgeschreven, ze komen niet uit het niets tevoorschijn. Objectieve morele wetten vragen om een bron buiten (boven) onszelf, anders kom je immers niet verder dan een subjectieve (en op z'n hoogst intersubjectieve) moraal, waarbij alle moraliteit relatief is. Wat goed en kwaad is, zijn dan in de loop van de geschiedenis door mensen ontwikkelde regels die subjectief en afhankelijk van plaats, tijd en cultuur zijn. Er zijn in dat geval slechts menselijke meningen en voorkeuren en niet meer dan dat. We spreken dan niet meer over een 'morele wet', terwijl we hierboven hebben beargumenteerd dat er wel degelijk een morele wet, een objectieve standaard voor gerechtigheid, bestaat.

Er is kortom een objectieve standaard voor goed en kwaad; er bestaat een objectieve morele wet (premisse 2). Voorschriften komen niet uit het niets tevoorschijn, maar ze worden altijd door iemand voorgeschreven (premisse 1). Daaruit volgt dat er een absolute morele Wetgever bestaat. De enige absolute morele Wetgever die bestaat, is God.

Noten
  1. Emanuel Rutten: Wat zijn morele waarden? http://filosofieblog.nl/blog/emanuel-rutten/2825/wat-zijn-morele-waarden
  2. William Lane Craig: Moral Argument - Objections to the Moral Argument, http://www.reasonablefaith.org/moral-argument
  3. http://www.habakuk.nu/columns/item/3583-de-hel-een-aansporing
  4. Emanuel Rutten: Over de redelijkheid van theïsme, http://filosofie.be/blog/emanuel-rutten/3386/over-de-redelijkheid-van-theisme (zie 'reactieblok')
  5. Prof. dr. J. Hoek. Zonder geloof is moraal niet uit te leggen. http://www.refdag.nl/opinie/zonder_geloof_is_moraal_niet_uit_te_leggen_1_786268
  6. C.S. Lewis, De afschaffing van de mens, Uitgeverij Kok, 2002 (1943), p.43-44. Lewis merkt verder op dat het de moeite waard zou zijn om eens na te gaan of een instinct tot zorg voor het nageslacht of tot instandhouding van de soort wel bestaat. Hij schrijft: "Bij mijzelf neem ik het niet waar; toch ben ik iemand die geneigd is nogal eens over de verre toekomst na te denken; ik lees Olaf Stapledon [een Brits filosoof en auteur van science fiction boeken] met veel genoegen." (p46)
  7. Emanuel Rutten: Wat zijn morele waarden?
  8. Naturalisme (ook wel bekend als 'materialisme'), is een filosofisch paradigma waarin alles verklaard kan worden in termen van natuurlijke oorzaken. Fysische materie is de enige realiteit -- alles kan worden uitgelegd in termen van materie en fysische fenomenen. Naturalisme sluit per definitie elke Bovennatuurlijke Actor of activiteit uit. Daarom is naturalisme atheïsme. (http://www.allaboutphilosophy.org/dutch/naturalisme.htm)
  9. Emanuel Rutten: Wat zijn morele waarden?
  10. Ibid
  11. Why do Atheists Insult Christians? http://findingtruthtoday.typepad.com
  12. Richard Dawkins. River out of Eden - A Darwinian view of life. 1995. p132.
  13. Norman L. Geisler & Frank Turek. Ik heb te weinig geloof om een atheïst te zijn. Ark Media, Amsterdam, 2009. p211.

Lees verder

© 2013 - 2024 Tartuffel, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Wat zijn Deugden?Wat zijn deugden? Naast waarden en normen kennen we nog een moreel uitgangspunt namelijk 'deugden'. De bekendste omschri…
Wat is beginselenethiek?Beginselenethiek ook wel 'deontologie' genoemd, is een handeling moreel juist als deze overeenstemt met een in zichzelf…
Moreel relativisme: argumenten tegen ethisch relativismeMoreel relativisme: argumenten tegen ethisch relativismeMoreel relativisme of ethisch relativisme is het standpunt dat moraliteit niet gebaseerd is op enige absolute standaard…
Morele Problemen oplossen met de ethische cyclusHet oplossen van morele problemen heeft als doel het meest wenselijke morele mogelijkheden te bepalen. Hierbij is de Eth…

De aartsengelen – beschermers van de scheppingDe aartsengelen – beschermers van de scheppingVolgens veel mystiek-religieuze stromingen bestaat de schepping – door velen evolutie genoemd – uit creatieve energiepat…
Boeddha (beeltenis) in huisBoeddha (beeltenis) in huisOp een of andere manier is Boeddha, in slanke of bolle vorm de figuur die in steeds meer huiskamers én tuinen te vinden…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Michelangelo, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • C.S. Lewis, De afschaffing van de mens, Uitgeverij Kok, 2002 (1943).
  • De kennis van goed en kwaad, gedachtewisseling tusschen prof.dr. G. Heymans, ds. F.J. de Holl en prof. Mr. R. Kranenburg, 1928.
  • Emanuel Rutten: Over de redelijkheid van theïsme, http://filosofie.be/blog/emanuel-rutten/3386/over-de-redelijkheid-van-theisme
  • Emanuel Rutten: Wat zijn morele waarden? http://filosofieblog.nl/blog/emanuel-rutten/2825/wat-zijn-morele-waarden
  • Goden en mensen. Geloven in naturalisme of theïsme? https://godenenmensen.com/2018/06/04/geloven-in-naturalisme-of-theisme/ (ingezien op 5-8-2020)
  • http://www.allaboutphilosophy.org/dutch/naturalisme.htm
  • http://www.habakuk.nu/columns/item/3583-de-hel-een-aansporing
  • Norman L. Geisler & Frank Turek. Ik heb te weinig geloof om een atheïst te zijn. Ark Media, Amsterdam, 2009.
  • Prof. dr. J. Hoek. Zonder geloof is moraal niet uit te leggen. http://www.refdag.nl/opinie/zonder_geloof_is_moraal_niet_uit_te_leggen_1_786268
  • Richard Dawkins. River out of Eden - A Darwinian view of life. 1995.
  • Toon Kasdorp. Sein und Sollen. https://akasdorp.wordpress.com/2016/07/10/sein-und-sollen/ (ingezien op 5-6-2021)
  • Why do Atheists Insult Christians? http://findingtruthtoday.typepad.com
  • William Lane Craig: Moral Argument - Objections to the Moral Argument, http://www.reasonablefaith.org/moral-argument
Reacties

Peter, 17-05-2015
Het valt vaak niet mee om een mening of een begrip juist te verwoorden. Ik zie dat ik alle daden schreef in mijn uitleg van het morele besef, dit moet vele daden zijn. Natuurlijk zullen niet alle daden die gedaan worden, direkt of indirekt, als moreel goed of moreel slecht erkent worden. Het hangt van de situatie af en hoe erg iets ervaren wordt. Het voorbeeld is scheiden.

Als èèn van de partners wil scheiden, hoeven we dit niet als niet moreel te ervaren. Zolang het betreft dat de ene niet meer van de ander houdt kan dit voor de ander verdriet geven, maar de ander kan zich zeker voorstellen dat hij /zij ook degene geweest zou kunnen zijn die niet meer van de ene houdt. Het scheiden hoeft dan niet als niet moreel beschouwd te worden door de ander.
Anders wordt het wanneer degene die scheiden wil ontrouw is geweest en de ander al lange tijd voorgelogen heeft. Als de ander zich niet kan voorstellen dit ooit te kunnen doen, zal de ander waarschijnlijk voelen dat de ene die ontrouw is geweest en gelogen heeft moreel niet juist heeft gehandeld.

Een ander voorbeeld is het doden van iemand. Iemand zomaar zonder reden neer schieten wordt gestraft en is niet moreel te aanvaarden. Wat als iemand jouw of je familie wil vermoorden? Je grijpt in, er ontstaat een gevecht, maar de degene die wilde schieten is toch wel erg sterk. Met bijna je laatste krachten lukt het je om het wapen te bemachtingen, en voordat degene die wilde schieten weer de overmacht neemt, schiet je deze persoon dood. Een filmscenario zou je zeggen, nietwaar? Toch houdt het gerecht hier wel degelijk rekening mee. Ook zullen velen mensen in dit geval het doden niet als niet moreel juist erkennen. Morele wetten bestaan niet, een moreel besef wel. Reactie infoteur, 10-06-2015
Het valt inderdaad niet altijd mee om een begrip juist te omschrijven of een mening duidelijk te formuleren, zeker niet op het gebied van filosofie. Reden dat ik vaak mijn (concept)reactie even aan de kant leg, een dag later herlees en waar nodig corrigeer. En zo heb ik ook naar aanleiding van uw eerste reactie mijn artikel aangepast en aangescherpt. Nogmaals, bedankt door de discussie en wellicht tot schrijfs bij een artikel over slavernij en de Bijbel (die in de pen zit) of een ander artikel.

Peter, 16-05-2015
Ik schreef foutief dat er drie premissen waren, met premisse 3 bedoelde ik eigenlijk de conclusie. Ik dacht dat er premisse 3 stond, maar las wel fout.

Ongeacht; Elke wet heeft een wetgever ( premisse 1 ) Laten we voor de duidelijkheid wel stellen dat het hier aardse wetten betreft, want geestelijke wetten zijn nooit bewezen. Als in het morele argument premisse 2 niet voort hoeft te komen uit premisse 1, waar is dan de conclusie dat er een morele wet zou bestaan, en waarom wordt premisse 1 gebruikt? Er is hier een heel gat tussen premisse 1 en premisse 2. Dat is geen gezonde filosofische redenering. Wat is syllogisme in dit geval waard als er geen verklaring volgt? Het morele argument toont niet aan dat premisse 2 juist is. Het bestaan van een morele wet komt uit het niets, en is in het morele argument niet meer dan een niet onderbouwde aanname.
Ik zie dat het bestaan van een morele wet verzocht is te verklaren in het artikel, maar er is geen enkele noodzaak waarom dit een wet genoemd zou moeten worden en door god gegeven, als het eigenlijk als een moreel besef vanuit evolutie verklaart kan worden. Moraal ontologisch verklaren is daarom geheel onnodig, en heeft niet eens mening zoals hier onder verklaart.

Het ontologische argument komt in meerdere vormen. Even zo vaak is het gecritiseerd door filosofen vanwege de oncritische wijze waarop er van de stelling, er kan iets bestaan, tot het moet bestaan gefilosofeerd wordt. Ontologie is geen bewijs, het is een filosofische stelling waarna er niet meer groter gedacht kan worden. Voor Anselm of Canterbury was het aller grootste wat kon bestaan god. Er is geen enkele reden om iets ontologisch aan te duiden als het bestaan van een god, waar de oorspronkelijke ontologische stelling van Anselm van uit ging, niet eens bewezen kan worden? Ook vanwege het ontbreken van bewijs voor het bestaan van god is de ontologische stelling gecritiseerd. Ontologie in de zin van het bestaan van god is een stokpaardje wat steeds weer gebruikt wordt door gelovigen, zelfs als iets op een andere manier te verklaren is en goed genoeg verklaart is.

Mijn zin, Elke reactie die het welzijn van onze kinderen en van ons bedreigd zal als niet moreel worden ervaren, was een reactie op uw uitleg van het morele argument in uw artikel dat over het martelen van kinderen ging. Ik schreef er wel een zin van betekenis voor, namelijk; Een sterke band tussen ouders en kinderen is geheel noodzakelijk om het bestaan van een soort te handhaven en verklaarde uw uitleg daarmee op een andere manier. Daarom het argument dat zelfs dieren deze band hebben.

Ik en velen gaan uit van een moreel besef dat zo goed als ieder mens heeft en dat tijdens duizenden jaren van evolutie als waarheid voor mensen geldt. Hoe komt dat? Mensen willen dat het leven zo goed als mogelijk beleefd kan worden. Dit is een natuurlijk gegeven, want wie wil nu het tegenovergestelde? Mensen willen zich daarom goed voelen en alle daden die gedaan worden, direkt of indirekt, en ons goed doen voelen zullen als moreel goed erkent worden. Omgekeerd willen mensen geen pijn en verdriet voelen, en alle daden die gedaan worden, direkt of indirekt, en die pijn en verdriet geven zullen als niet moreel erkent worden. We zullen dit ook erkennen als het andere mensen betreft, want we kunnen ons voorstellen hoe het goede, zoals vreugde en liefde voelt, en omgekeerd pijn en verdriet. Het gevolg is dat mensen moreel besef hebben en morele daden of niet morele daden zullen herkennen.

Het morele besef kan varieren in sterkte van mens tot mens en geval tot geval. Zo kan bijvoorbeeld het morele besef onderdrukt worden als er sterke religieuse of persoonlijke belangen met een niet morele daad zijn gemoeid, of juist overdadig zijn als het het goede betreft. Lang niet alle morele waarden staan vast en waarden die minder betekenen wijzigen zich ook over tijd, zoals geschreven in mijn eerste reactie.

De auteur is duidelijk op de hoogte van de inhoud in de bijbel. Als dan moraal gebruikt wordt om het bestaan van een god te verklaren, kan de auteur verwachten op het vermijden van het onderwerp slavernij te worden gewezen als er in het artikel aanwijzigingen zijn dat het god van de bijbel betreft. Die niet morele teksten in het oude testament aangaande de slavernij zal ik hier niet weergeven omdat er wordt aangeduid dat het artikel toch niet de god van de bijbel betreft. Ik vraag me wel af welke god het dan wel betreft, omdat de auteur in het artikel naar Frank Turek verwijst, een kristen debateur. Onderaan het artikel onder noten wordt ook verwezen naar William Lane Graig, ook een kristen debateur en verwijst naar een artikel, Why do atheist insult christians. Ook verwijst de auteur onderaan zijn/haar eerste reactie naar de misverstanden die er zijn in de bijbel aangaande teksten met betrekking tot slavernij. Reactie infoteur, 10-06-2015
Wanneer het 'aardse wetten' zouden betreffen, dan lijkt u niet uit te gaan van een objectieve moraal. Ik ga daarentegen wel uit van een objectieve moraal, wat inhoudt dat je kunt zeggen dat de Holocaust kwaadaardig was, zelfs als de Duisters de Tweede Wereldoorlog zouden hebben gewonnen en de meeste mensen ervan overtuigd waren dat de Holocaust goed was.

Er is geen gat tussen premisse 1 en 2. Je hebt premisse 1 en premisse 2. Indien beide (!) waar zijn, dan volgt daaruit dat de conclusie waar is. De onderbouwing vindt u terug in de paragraaf 'Het morele argument in vogelvlucht'. Met het evolutionair 'verklaren' van de moraal bent u er niet. Moraliteit is dan een soort afspraak tussen mensen die het resultaat is van biologische en sociale evolutie. Goed en Kwaad zijn dus volledig relatief als moraliteit subjectief is. Of zoals de filosoof William Lane Craig het uitdrukt:

"If there is no God, then any ground for regarding the herd morality evolved by homo sapiens as objectively true seems to have been removed. After all, what is so special about human beings? They are just accidental by-products of nature which have evolved relatively recently on an infinitesimal speck of dust lost somewhere in a hostile and mindless universe and which are doomed to perish individually and collectively in a relatively short time. Some action, say, incest, may not be biologically or socially advantageous and so in the course of human evolution has become taboo; but there is on the atheistic view nothing really wrong about committing incest. If, as Kurtz states, 'The moral principles that govern our behavior are rooted in habit and custom, feeling and fashion' [Paul Kurtz, Forbidden Fruit (Buffalo, N.Y.: Prometheus Books, 1988) p. 73.], then the non-conformist who chooses to flout the herd morality is doing nothing more serious than acting unfashionably." (http://goo.gl/zAEJ9j)

U refereert aan het wereldberoemde 'ontologische Godsbewijs' van Anselmus van Canterbury, waar ik ook een artikel over heb geschreven (http://goo.gl/e4BlWd). Het 'morele argument' staat hier echter los van. Beide zijn weliswaar 'godsbewijzen', maar ze haken niet op elkaar in. (Overigens moet Anselmus niet verkeerd begrepen worden. Zijn argument was niet bedoeld om een sluitend bewijs te leveren voor ongelovigen voor het bestaan van God, zoals u kunt lezen in het artikel wat ik daarover heb geschreven.)

Ik mag dan wel zeer bekend zijn met de inhoud van de Bijbel, het onderhavige artikel gaat echter nièt over de God van de Bijbel, maar komt met een 'algemeen' argument voor het bestaan van God. Het Bijbelse standpunt inzake slavernij valt daarom buiten het bestek van dit artikel.

Op de 'infoteurpagina' (tartuffel.infoteur.nl), staat dat we ons in discussies (tegenwoordig) beperken tot maximaal drie reacties. Dit is daarom mijn laatste reactie in dit lijntje. Het was prettig om met u van gedachten gewisseld te hebben.

Peter, 03-05-2015
Premisse 1 is geheel juist. Elke wet heeft een morele wetgever, wie kan het daar niet mee eens zijn? Dan geheel los staande van premisse 1 duikt premisse 2 en 3 op. Plotseling zou er een morele wet bestaan. Waar is de link tussen tussen premisse 1, en premisse 2 en 3?
Premisse 1 wordt gebruikt om premisse 2 en 3 aannemelijk te maken, maar is totaal onbeduidend voor premisse 2 en 3. Het morele argument kan beginnen met premisse 2, maar ja, wat blijft er dan nog over?

De uitleg van het morele argument klopt met wat ik schreef in mijn eerste reactie, alleen is de conclusie anders. Waar u schrijft dat het in het hart van mensen is geschreven, schreef ik in mijn eerste reactie dat het vanuit evolutie te verklaren is.
Mensen verzorgen en beschermen hun kinderen. Een sterke band tussen ouders en kinderen is geheel noodzakelijk om het bestaan van een soort te handhaven. Elke reactie die het welzijn van onze kinderen en van ons bedreigd zal als niet moreel worden ervaren. Zelfs dieren zullen er alles aan doen om hun kroost te verzorgen en te beschermen voor zover ze daar toe tot in staat zijn. Is moraal ook in het hart van dieren geschreven?

Is het niet verwonderlijk dat het onderwerp slavernij vermeden wordt omdat god als schepper, en god als goed, rechtvaardig en liefdevol dezelfde god is in velen geschriften? Alleen als het begrip god als een schepper en niet als meer gezien wordt, en het begrip bijbelse god als een andere god wordt ervaren is uw reactie met betrekking tot slavernij relevant. Reactie infoteur, 16-05-2015
Het betreffende morele argument voor het bestaan van God is in de vorm van een zogenaamd 'syllogisme', bestaande uit twee (zelfstandige) premissen en een conclusie, dus niet drie premissen (want waar is dan de conclusie?) en ook hoeft premisse 2 niet voort te komen uit premisse 1. Voor een syllogisme geldt dat de conclusie waar is, als de premissen waar zijn. Anders gezegd: als de eerste en tweede premisse juist zijn, dan is de conclusie hiervan het noodzakelijke resultaat.

U hebt niet de vraag beantwoord wat het criterium is om te bepalen dat wat het voortbestaan van de soort bevordert, moreel goed is. U beweert dat 'elke reactie die het welzijn van onze kinderen en van ons bedreigd als niet moreel zal worden ervaren', waarmee u lijkt uit te gaan van een 'moral sense' benadering. Probleem hierbij is echter dat niet iedereen hetzelfde morele gevoel heeft. (Kijk bijvoorbeeld maar eens naar deze documentaire van de Tene-Bimbo Gypsy clan: http://goo.gl/22EsXp. Het is oké om mensen op te lichten door met ze te trouwen en ze daarna als een citroen uit te knijpen, want de 'slachtoffers' stinken er zelf in. Alles wat de Tene-Bimbo Gypsy clan ten goede komt, is goed.) Bovendien, wie of wat is er, uitgaande van het naturalisme, de grond voor om onze innerlijke moral sense als maatgevend te beschouwen? Met andere woorden: de vraag naar de ontologische grondslag van de moraal, is nog onbeantwoord. Het kan ook zijn dat u niet gelooft in een objectieve moraal (want dat is mij nog steeds niet helemaal helder), maar dan heeft u ook niets in te brengen tegen mensen die bijvoorbeeld voor de lol kinderen martelen. Als er geen objectief goed en kwaad is, wie bent u dan om te zeggen dat het martelen van kinderen slecht is? Er is immers geen objectieve maatstaf waarmee je kunt bepalen wie er gelijk heeft.

Dieren hebben geen moreel besef. Daarom noemen we dieren ook geen 'moordenaars' als ze andere dieren doden en opeten. Ook noemen we dieren geen moordenaars als ze hun eigen jong doden (en opeten): "Mother bears, felines, canids, primates, and many species of rodents—from rats to prairie dogs—have all been seen killing and eating their young. Insects, fish, amphibians, reptiles, and birds also have been implicated in killing, and sometimes devouring, the young of their own kind." (http://goo.gl/4eBC6G) Dus nee, de inhoud van de wet staat niet in hun hart geschreven. Maar goed, die vraag van u kwam dan ook niet voort uit een bewering die ik maakte.

Nogmaals, dit artikel gaat niet over de God van de bijbel, maar komt met een 'algemeen' argument voor het bestaan van God. Dus nee, het is niet verwonderlijk dat ik het thema slavernij en de Bijbel als off topic beschouw. Ik kan mij overigens wel voorstellen dat ik mogelijk wat verwarring heb gezaaid door wel nadrukkelijk een frase te gebruiken uit Romeinen 2, ofschoon door de secularisatie de kans groot is dat 9 op de 10 lezers (en mogelijk zelfs meer) dat niet eens herkent. Ik ben overigens voornemens om -bij leven en welzijn- ergens in de komende jaren een artikel te schrijven over slavernij en de Bijbel, vooral ook omdat hier veel misverstanden over bestaan. Naar aanleiding van dat artikel kunt u dan desgewenst een discussie starten over dat onderwerp.

Peter, 14-01-2015
Het viel mij op dat de stelling van ateist Daan verwezen wordt als een cirkelredenering pur sang. Als Geisler en Turek in hun boek hetzelfde doen wordt dit niet gecritiseerd door de auteur. Mischien een foutje, gewoon niet gezien, og niet willen zien?

Moraal kan best op een andre manier dan god verklaart worden. Ieder mens die van andere mensen houd zal een gevoelsmatige, vaak sterke band met deze mensen hebben, spesiaal geldt dat voor je kinderen. Het doet pijn als iemand van wie je houd iets aangedaan wordt. Elk zinnig mens begrijpt dat dit ook voor andere mensen geldt. Je kunt ook zelf iets worden aangedaan. Het logische gevolg is dat moord en andre gewelddadige daden dan als niet moreel worden beschouwd.
Hetzelfde geldt voor stelen. Als iets van jouw is waar je behoorlijk je best voor hebt gedaan om het te krijgen of te kopen, en het wordt gestolen, dan voelt dat onrechtvaardig. Iemand begrijpt dat andere mensen dit ook zullen vinden, en het moraal tegen stelen is verklaard.
Er hoeft geen god aan te pas te komen, en kan vanuit evolutie theorie verklaart worden. Dat sommige mensen toch moorden of stelen is een andere individuele zaak. Als het god was die met morele wetten was gekomen, luisteren die mensen ook niet naar god, net zoals ze zouden doen met een verklaring van moraal volgens de evolutie.

Zaken als doden en stelen zullen zich niet zo gemakkelijk veranderen, maar moraal wijzigd zich ook over tijd. Zaken die minder betekenen kunnen zich nogal wijzigen en passen zich aan de tijd aan. Vroeger werdt het slaan van kinderen door ouders, binnen aanvaardbare grenzen als een deel van de opvoeding beschouwd. Seks voor het huwelijk was niet moreel juist. Homofilie werdt door meerdere mensen dan nu als niet moreel beschouwd. Zaken waar nu nogal eens anders over wordt gedacht. Degene die dit leest zal met meerdere voorbeelden kunnen komen.

Slavernij, hoewel niet gecritiseerd in de bijbel, is afgeschaft en is niet meer als moreel aanvaardbaar te beschouwen. Sommige mensen verkochten zich als slaaf in de tijd van Jezus, de verwachting was het beter te kunnen krijgen dan pure armoede. Het kan goed zijn dat christenen veel betekent hebben voor de afschaffing van de slavernij, dit kan niet onkent worden. Het neemt niet weg dat als god de morele wetgever zou zijn geweest, het houden van mensen als bezit tegen hun vrije wil, en aftuigen van je slaaf als niet morele daden in de bijbel behoorden te zijn beschreven. God als al wetende moet toch begrepen hebben hoe slavernij zich anders zou kunnen ontwikkelen, en zoals ook gebeurt is. Reactie infoteur, 02-05-2015
Geisler en Turek brengen in hun boek 'Ik heb te weinig geloof om een atheïst te zijn' onder meer het morele argument voor het bestaan van God naar voren. Dit is een algemeen argument voor het bestaan van God, in de vorm van een zogenaamd 'syllogisme', bestaande uit twee premissen en een conclusie. De conclusie is waar als de premissen waar zijn. Het morele argument is geen cirkelredenering. Ter verduidelijking heb ik het onderhavige artikel op dit punt aangepast en uitgebreid.

U biedt geen ontologische grond voor een objectieve en absolute moraal. Een uitgebreid citaat om dit te verduidelijken:

"[H]et lijkt erop dat bijna niemand erg ver doordenkt over waar zijn morele standpunten nu eigenlijk op gebaseerd zijn. Als ze dat wel zouden doen, zouden de meesten ontdekken dat hun hele stelsel van standpunten in feite een luchtkasteel is, zonder enig fundament anders dan hun eigen smaak.

Als dit gegeven nieuw is voor de lezer, laat hij zichzelf dan de volgende vraag stellen: ‘is iemand in koelen bloede vermoorden slecht?’ Als het antwoord ‘nee’ is, ben je een immorele schurk (en zeker geen humanist). Als het ‘ja’ is, laat hij zichzelf dan vragen ‘waarom?’ Tja, en nu beginnen voor de meeste mensen de problemen al. De meesten van ons is simpelweg geleerd dat moorden (net als liegen en stelen) slecht is, zonder dat hier een onderbouwing voor werd gegeven. Naar een onderbouwing gevraagd, zullen velen het nog niet opgeven. We horen antwoorden als ‘omdat het tegen de wil van het slachtoffer is’ of ‘omdat het gemeen is’ of ‘zou jij het leuk vinden als iemand jou zou vermoorden?’ De volgende vraag is dan natuurlijk ‘en waarom zou de wil van het slachtoffer er toe doen?’ of ‘en wat is er mis met gemeen zijn?’ Het antwoord is over het algemeen zoiets als ‘de rechten van de één eindigen waar de rechten van de ander beginnen’ of ‘mijn geweten vertelt me dat dit slecht is’. Met rasse schreden naderen we de singulariteit van de moraal: het punt waar we geen antwoorden meer kunnen geven op ‘waarom’-vragen. Want dieper dan dit kunnen we niet gaan: niemand weet waarom de rechten van de één zouden moeten eindigen waar die van de ander beginnen en waarom ons geweten maatgevend zou moeten zijn.

Sommige mensen dalen nog één trede dieper af, en beredeneren dat als we allemaal als moordmachines door het leven zouden gaan, de maatschappij een chaos zou worden, en het dus voor iedereen gunstig is om bepaalde regels te hanteren. Maar waarom zou ‘het algemeen goed’ nagestreefd moeten worden? Omdat het algemeen goed iets intrinsiek waardevols is? Nee, het is slechts de som van een groot aantal individuele belangen. Volgens deze redenering zouden een heleboel individuele spelers zich aan een set regels moeten houden die het algemeen goed bevorderen, omdat dit algemeen goed in hun eigen voordeel is. Maar ‘eigenbelang’ is een instabiele, zelfondermijnende basis voor ethiek. Want wat weerhoudt een individuele speler ervan de code eventjes naast zich neer te leggen als dat in zijn voordeel is en hij er mee weg kan komen? In principe zou niets hem daarvan hoeven te weerhouden. Uiteindelijk levert ‘het algemeen goed’ slechts een pragmatische motivatie om je aan bepaalde regels te houden, maar geen basis om te zeggen dat iets echt slecht is." (Bron: http://goo.gl/znxMVh)

U lijkt uit te gaan van moreel relativisme (maar ik kan het mis hebben). U spreekt immers van een 'wijziging van de moraal mettertijd'. Mensen denken nu bijvoorbeeld anders over (homo)seksualiteit en seks voor het huwelijk dan vroeger of elders op de wereld. Echter: " If disagreement justified relativism then there could never be any objective right or wrong." Men leze: http://goo.gl/Gk7rzH Zoals ik reeds in de inleiding schreef: "Objectieve morele waarden zijn morele waarheden die waar zullen blijven, ongeacht wat enig individu of sociale groep denkt of wenst. Objectieve morele waarden zijn waarden die geheel onafhankelijk van onze menselijke overtuigingen gelden." Relativisten maken vaak niet het juiste onderscheid tussen vertoond gedrag (wat mensen doen) en onderliggende waarden (wat mensen behoren te doen). Datgene wat mensen doen is aan verandering onderhevig, maar dat geldt niet voor datgene wat wij behoren te doen. In veel landen wordt volop aan vrouwenbesnijdenis gedaan. In Mali bijvoorbeeld is 88,5 procent van de vrouwen tussen de 15 en 49 jaar oud besneden. Maar het menselijke gedrag is toch niet bepalend voor wat goed en fout is? De situatie rondom vrouwenbesnijdenis in Mali toont aan dat mensen daar massaal de morele wet overtreden door meisjes en vrouwen ernstig te verminken. Om Geisler en Turek te citeren: "Iedereen maakt rekenfouten, maar daarmee is niet gezegd dat er geen onveranderlijke rekenkundige regels bestaan."

Dit artikel gaat niet over de God van de bijbel, maar komt met een algemeen argument voor het bestaan van God. Het Bijbelse standpunt inzake slavernij valt derhalve buiten het bestek van het artikel. Het volgende artikel gaat nader in op het onderwerp slavernij en de bijbel: http://goo.gl/WEJ5Du

Fons Tel, 20-11-2013
"De naturalist heeft niets om zijn besef in te funderen… " (E. Rutten) Wanneer deze zin als volgt geschreven wordt, blijkt dat de naturalist wel 'iets' heeft waarop zijn moreel besef gefundeerd kan worden: De naturalist heeft het niets om zijn (moreel) besef in te funderen. Het niets van de dood is het grote kwaad voor de mens, en wie weet heeft van het kwaad, heeft weet van het goed. Het morele besef van de mens is kortom gebaseerd op het doodsbesef. Hoe leger de dood, des te groter kwaad ze is en des te groter goed het leven. Reactie infoteur, 27-12-2013
Het besef dat je vroeg of laat doodgaat (hoe je dit verder ook waardeert), betekent nog niet dat je je op een bepaalde manier behoort te gedragen. De dood biedt geen ontologische grond voor moraal.

Tartuffel (2.972 artikelen)
Laatste update: 24-04-2023
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Religie
Bronnen en referenties: 14
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Artikelen met het label 'Mijn kijk op…' bevatten naast objectieve informatie ook een persoonlijke mening en/of ervaring.