Het narcistisch slachtoffersyndroom

Het narcistisch slachtoffersyndroom, in het Engels Narcissistic Victim Syndrome (NSS) genoemd, is een ernstige psychische aandoening die voortkomt uit het jarenlang, stelselmatig worden mishandeld door een of meerdere mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. De aandoening wordt anno 2018 nog niet officieel erkend en staat derhalve nog niet vermeld in de DSM V. Echter zijn de gevolgen van narcistische mishandeling van zo'n ernstige aard, dat het iemand voor zijn leven tekent.

Diagnose

Het narcistisch slachtoffersyndroom, vanaf nu NSS genoemd, heeft veel overlap met andere psychische stoornissen, zoals de borderline persoonlijkheidsstoornis, de afhankelijke persoonlijkheidsstoornis en de posttraumatische stressstoornis. Vaak zullen mensen die lijden aan NSS de verkeerde diagnose krijgen omdat NSS (anno 2018) nog geen officiële diagnose is binnen de Nederlandse GGZ en omdat er zoveel overlap is. Echter is het voor de behandeling van NSS uitermate belangrijk dat de therapeut of psycholoog bekend is met narcistische mishandeling en de gevolgen daarvan, zodat vanuit het juiste perspectief hulp kan worden geboden. Wanneer de therapeut deze kennis niet heeft, kan het zijn dat er tijdens de behandeling wordt geadviseerd om te blijven omgaan met de narcisten die juist de oorzaak van de klachten van de cliënt zijn. Dit zal de cliënt eerder van de regen in de drup helpen dan verder op weg. Puur omdat er vanuit mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis geen wederkerigheid en inlevingsvermogen kan worden verwacht, is er vaak geen uitzicht op verbetering van de situatie.

Symptomen

De symptomen van NSS zijn heftig en dienen uitermate serieus genomen te worden. De meest voorkomende symptomen zijn:

• Kapot zelfvertrouwen;
• Twijfel aan jezelf en je eigen geestesgesteldheid;
• Schaamte;
• Slapeloosheid;
• Verdwenen realiteitsbesef;
• Gevoelens van hulpeloosheid en wanhoop;
• Overspoelende gevoelens van verlies en rouw;
• Gevoelens van onveiligheid;
• Onverklaarbare angstaanvallen en dromen;
• Afhankelijkheid;
• Wantrouwen;
• Depressie;
• Denken dat niemand anders dan de narcist van je kan houden;
• Jezelf niet meer begrijpen;
• Niet meer normaal kunnen functioneren.

Kapot (gemaakt) zelfvertrouwen

Wanneer je te maken hebt gehad met narcistische mishandeling ben je zo compleet kapot gemaakt door manipulatie, met name gaslighting dat je zelfvertrouwen enorm is aangetast. Dit is misschien wel het meest heftige symptoom van NVS. Een gezond zelfvertrouwen heeft zich zelfs nooit kunnen ontwikkelen wanneer je te maken hebt gehad met narcistische mishandeling door je ouders tijdens het opgroeien. Wanneer je te maken hebt gehad met ernstige narcistische mishandeling op latere leeftijd ben je het vertrouwen in jezelf kwijt geraakt en heb je je zelfvertrouwen vaak volledig overgeleverd aan de narcist(en) in je leven.

Twijfelen aan jezelf en je eigen geestesgesteldheid

Dit is tevens een gevolg van gaslighting. Continu heeft de narcist jouw eigen waarnemingen in twijfel getrokken, ze ondermijnd, ontkend en gebagatelliseerd. Omdat dit dagelijks gebeurt en met kleine stapjes, heb je het niet in de gaten gehad en ben je langzaam maar zeker gaan twijfelen aan je eigen waarnemingen en intuïtie. Als kind van narcistische ouders heb je echter nooit geleerd om op je eigen gevoelens of je eigen waarnemingen te vertrouwen. Op volwassen leeftijd is het vaak een enorme klus om weer langzaam op jezelf te gaan vertrouwen. Dit vereist enorm veel kracht en doorzettingsvermogen en vaak ook intensieve therapeutische begeleiding.

Schaamte

Wanneer je te maken hebt met narcistische mishandeling, is er continu ingespeeld op je gevoelens van schaamte. De narcist zal nooit verantwoordelijkheid nemen voor zijn eigen gedrag en gevoelens en weet het altijd zo te draaien dat het jouw schuld is, wat er ook gebeurt. Hierdoor ontwikkelt zich een toxisch gevoel van schaamte en niet goed genoeg te zijn om van te houden. Alles wat er misgaat, is immers jouw schuld. Ook nadat je uit de dynamiek met de narcist bent gekomen, is het een grote opgave om deze gevoelens van toxische schaamte uit te dagen en om te zetten. Ook hierbij is vaak ook intensieve therapeutische begeleiding nodig.

Slapeloosheid

Doordat je als slachtoffer van narcistische mishandeling continu op je hoede moest zijn en je je continu onveilig hebt gevoeld, heeft dit vaak ook consequenties voor je slaap. Als je slaapt, ben je immers onbeschermd en heb je geen controle over wat er met je gaat gebeuren. Ook kom je als slachtoffer van narcistische mishandeling vaak moeilijk tot rust doordat er zoveel onveiligheid speelt in je leven.

Verdwenen realiteitsbesef

Doordat je als slachtoffer van narcistische mishandeling continu te maken hebt met manipulatie in de vorm van gaslighting, verlies je contact met de realiteit. Je weet niet meer wat echt is en wat niet. En wat je kunt geloven en wat niet. Je gevoelens en intuïtie zeggen andere dingen dan de narcist tegen je zegt en blijft zeggen. Je bent het contact met de realiteit kwijt. Ook wanneer je uit de dynamiek bent met de narcist, spelen deze gevoelens vaak nog op en kost het veel bewustzijn en kracht om contact te houden met de realiteit.

Gevoelens van hulpeloosheid en wanhoop

Omdat je als slachtoffer van narcistische mishandeling vaak niet meer in contact staat met de realiteit, kun je je volledig hulpeloos en wanhopig voelen, omdat je je bent overgeleverd aan de grillen van de narcist. Je hebt het gevoel dat je gevangen zit en ziet geen uitwegen uit het systeem van narcistische mishandeling. De narcist is de enige die de touwtjes in handen heeft. Ook wanneer je uit het systeem bent, kun je nog steeds last hebben van deze gevoelens, wanneer ze getriggerd worden door vergelijkbare situaties die je hebt meegemaakt toen je nog in het systeem met de narcist zat. Of wanneer de narcist weer opduikt in je leven.

Overspoelende gevoelens van verlies en rouw

Wanneer je te lijden hebt of te lijden hebt gehad van narcistische mishandeling, kun je soms totaal overspoeld worden door intense gevoelens van verlies en rouw. In het geval van een jeugd bij narcistische ouders, rouw je om zowel het feit dat de mishandeling gedurende je hele jeugd en vaak vele jaren daarna heeft plaatsgevonden, maar ook om het feit dat je nooit een normale jeugd hebt gehad waarin er in jouw eigen behoeftes is voorzien en dat dit ook nooit meer zal gebeuren.

Wanneer je te maken hebt gehad met narcistische mishandeling, zal je rouwen om de illusie van een relatie die er nooit is geweest en om het feit dat het zover heeft kunnen komen. Bij beide gevoelens van verlies en rouw speelt ook dat je rouwt om alle pijn en verdriet die je is aangedaan zonder dat je het gevoel hebt gehad daar invloed op te hebben gehad. Je werd als het ware mishandeld waar je bij stond.

Gevoelens van onveiligheid

Wanneer je slachtoffer bent van narcistische mishandeling kun je je heel vaak onveilig voelen. Met name in situaties die je herinneren aan situaties die plaats hebben gevonden tijdens de periode dat de narcist deel uitmaakte van je leven. Met je hoofd kun je heel goed begrijpen dat je nu, wanneer je uit de dynamiek bent met de narcist of narcisten, veilig bent. Echter heeft je lichaam veel tijd nodig om echt te leren vertrouwen dat het nu wel veilig is. Omdat je continu hebt geleefd in een onveilige situatie heeft je veiligheidsradar over uren gemaakt en heeft nu de tijd nodig om tot rust te komen. Hier kan echt veel tijd overheen gaan.

Onverklaarbare angstaanvallen

Als slachtoffer van narcistische mishandeling kun je overvallen worden door onverklaarbare angstaanvallen of paniekaanvallen. Vaak vindt er dan op onbewust niveau een trigger plaats, die linkt aan het verleden, waardoor het lichaam automatisch reageert. Het kan ook zijn dat je als slachtoffer van narcistische mishandeling nieuwe gedragingen leert en uitvoert om jezelf en jouw grenzen te beschermen. Dit zorgt in eerste instantie ook voor stress en paniek, omdat je gewend bent dat je hiervoor door de narcist gestraft zal worden, omdat deze jouw grenzen niet respecteerde.

Afhankelijkheid

Als slachtoffer van narcistische mishandeling is er vaak zo gespeeld met jouw gevoelens, intuïtie en waarnemingsvermogen, dat je totaal niet meer weet wat waar is, wat echt is en mis je het complete overzicht. Vaak heb je het vertrouwen in je eigen gevoelens, intuïtie en waarnemingsvermogen verloren en ben je gaan vertrouwen op de intuïtie en het waarnemingsvermogen van de narcist. Hierdoor ben je je afhankelijk gaan voelen en je afhankelijk gaan opstellen naar de narcist, wat de situatie eigenlijk alleen nog maar erger maakte. Je bent ervan overtuigd geraakt dat de narcistische ander beter weet wat goed voor jou is, dan jijzelf. Terwijl alleen jij je eigen grenzen, behoeftes en gevoelens kunt voelen.

Wantrouwen

Vaak voel je als slachtoffer van narcistische mishandeling dat er iets niet helemaal in de haak is. Dat maakt je alert. Je gevoel geeft aan dat de situatie niet te vertrouwen is, maar de narcist weerlegt je gevoelens, waardoor je niet meer weet hoe het nou echt zit. Wanneer je uit de situatie met de narcist bent, zal je nog veel wantrouwen voelen. Welke mensen zijn er wel te vertrouwen? Welke niet? Daarnaast is er een enorme angst om weer in een destructieve relatie met een narcist terecht te komen, omdat het je de eerste keer ook is overkomen zonder dat je het doorhad. Echter als het je ouders betreft, is het helemaal moeilijk om veilige mensen van onveilige mensen te onderscheiden. Je bent de onveiligheid immers gewend en het voelt op een bepaalde manier vertrouwd.

Depressie

Wanneer je jaren in een dynamiek van narcistische mishandeling zit of hebt gezeten, heb je het gevoel dat je vast zit. Je zit gevangen in een systeem en bent voor je gevoel aan je lot overgelaten. Voor jezelf opkomen heeft geen zin. Je grenzen aangeven heeft geen zin. Je behoeftes aangeven heeft geen zin. In ieder geval niet in combinatie met een narcist. De narcist zal door zijn gebrek aan empathie continu over jouw grenzen heen gaan en geen oog hebben voor jouw behoeftes. Hierdoor kun je erg depressief raken. Omdat je voor je gevoel alle regie kwijt bent over jezelf en de situatie. Ook nadat je uit het systeem bent gekomen kun je overvallen worden door gevoelens van depressie. Je moet immers weer leren dat je veilig op jezelf kunt vertrouwen en dat je jouw grenzen en behoeftes aan mag geven aan andere mensen en dat deze er op een respectvolle manier mee om zullen gaan.

Denken dat niemand anders dan de narcist van je kan houden

In relatie met een narcist, of het nou je partner is of (één van) je ouders, zal je zo worden beïnvloed dat je het gevoel krijgt dat de narcist de enige persoon is die van jou kan houden. Puur omdat de narcist continu inspeelt op jouw gevoelens van schuld en schaamte. Hierdoor krijg je als slachtoffer het gevoel dat je een moeilijk persoon bent, dat houden van jou erg moeilijk is voor anderen en dat je dankbaar moet zijn dat de narcist van jou houdt. Ook wanneer je uit de situatie met de narcist bent, kun je nog een tijd het gevoel hebben dat de narcist de enige persoon is die van jou kan houden en niemand anders. Vaak gaan slachtoffers van narcistisch misbruik om deze reden nogal eens terug naar de narcist.

Jezelf niet meer begrijpen

Doordat je als slachtoffer van narcistisch misbruik vaak niet meer in contact staat met de realiteit, kun je het gevoel krijgen dat je jezelf niet meer begrijpt. Dit heeft te maken met dat de narcist je een andere realiteit voorspiegelt dan dat de werkelijkheid is en dat jouw eigen werkelijkheid steeds onderuit wordt gehaald. Je kunt de signalen van jouw lichaam en intuïtie dan niet meer plaatsen en uitleggen. Ook nadat je uit de dynamiek met een narcist bent gestapt, zal het veel tijd, moeite en doorzettingsvermogen kosten om weer contact met jezelf te krijgen en op jezelf te durven en leren vertrouwen.

Niet meer normaal kunnen functioneren

Wanneer je slachtoffer bent van narcistisch misbruik, zal je door alle stress en onveiligheid die je ervaart in je relatie met de narcist (ouders en/of partner) op een bepaald moment niet meer normaal kunnen functioneren. Je hele zelfperceptie en realiteitsbesef is verdwenen en je kunt niet van je zelf meer op aan. Het vertrouwen in jezelf is compleet verdwenen en je draagkracht is op. Vaak komt dit tot uiting in een burn-out of overspannenheid.

Wanneer je jezelf herkent in bovenstaande symptomen is het verstandig om hulp te zoeken en los te komen uit de destructieve dynamiek met de narcist. Je verdient liefde, geborgenheid, veiligheid en respect om te kunnen zijn wie je bent. Mensen die jou niet kunnen laten zijn wie jij bent, verdienen geen plekje in jouw leven.

Lees verder

• Codependentie en narcisme
• Codependentie en narcistische ouders
• De verwerkingsfases van een jeugd bij narcistische ouders
• Narcisme en gaslighting: twijfel zaaien door manipulatie
• Codependentie en afweermechanismen