Sterven IX: troosten van de achterblijvers - Joodse visie

Een heilige verplichting opgelegd aan iedere Jood is om de rouwenden te troosten, of hij familie is of niet, en of hij een vriend is of een verre kennis. In het Jodendom is het uitoefenen van medelijden door condoleantie een plicht. In de Bijbel staat dat God Izaak bezocht nadat Abraham was overleden. God zelf troostte de bedroefde Izaak.

God imiteren

Het is de taak van de mens God te imiteren: als God de bedroefde troost, moet de mens hetzelfde doen. Troosten wordt beschouwd als een Goddelijke handeling die alle kinderen van Israël moeten uitvoeren, Toen, na de vernietiging van Jeruzalem en de decimering van het Joodse Volk, Jesaja's Gods boodschap verkondigde: "Ga mijn volk troosten, ga het troosten", was dat een plicht voor de profeet om zijn volk te troosten.

Verlichten eenzaamheid

Het fundamentele doel van het troosten gedurende de shiva is om de rouwende te verlichten van de ondraaglijke last van intense eenzaamheid. Op geen andere tijdstip heeft een mens zo'n kameraadschap nodig. Aveloet betekent terugtrekking, de persoonlijke en fysieke terugtocht van sociale handel en de zorg voor anderen. Het is het verlies dat hij alleen heeft geleden. Alle tradities van rouw drukken deze bezorgde eenzaamheid uit op diverse manieren, zoals haar laten groeien en geen feesten bijwonen.

De bezoeker toont empathie en verzacht de eenzaamheid, de wanhoop en de bevestiging dat de wereld niet alleen een plaats is van haat en boosheid maar warm en vriendelijk is. Het troosten van de rouwenden is gemillat chasadim, een echte vriendelijkheid naar zowel de dode als de levende.

Geen tijd voor discussie maar stilte

De tijd van rouw is geen tijd van discussie. Het is niet juist de rouwende te confronteren met de onvermijdelijkheid van de dood. Ook is het onjuist te zeggen dat anderen dezelfde tragedies hebben geleden of nog erger. "Het kon nog erger", is een kille opmerking. Dit is een tijd voor subjectiviteit, voor een intense persoonlijke evaluatie van het leven.

De strategie van ware medeleven is aanwezigheid en stilte. Woorden helpen niet, hoe mooi ze ook zijn. Men moet volgens de Joodse wet de rouwende het eerste laten spreken. De klassieke rouwende Bijbelse figuur Job kreeg drie vrienden op bezoek die 7 dagen bij hem zaten en niet spraken. In tijd van rouw vlucht de Tora in stilte. De Talmoed zegt: "Ware beloning komt tot iemand die stil is in het huis van de rouwende en spraakzaam in de trouwzaal!"

Het is waar dat het moeilijk is met warmte en hoop te troosten wanneer men relatief stil is. Misschien is dat de reden voor het uitspreken van de zin: "Mag God je troosten onder de andere rouwenden van Zion en Jeruzalem." Want alleen God kan waarlijk troosten, zoals Izaak, de rouwenden van Zion na de vernietiging van de oude Tempel, de ballingen en deze die leden in pogroms en kruistochten.

Als de bezoeker zich oncomfortabel voelt in de spanning van de stilte, mag hij natuurlijk converseren met de rouwende. Maar wel weinig en wijs.

Lees verder

• Sterven: Startpagina - Joodse visie op sterven/leven na de dood (special)