Herstellen van een narcistische opvoeding

Narcisme is een ernstige aandoening die wordt gekenmerkt door een gebrek aan empathisch vermogen en een onvervulbare behoefte aan aandacht en bevestiging. Een narcistische ouder functioneert op aandacht en bevestiging en kan hier in feiten niet zonder. Hierdoor zal een narcistische ouder alles ten dienste stellen om in zijn behoefte aan aandacht en bevestiging te voorzien, ook wanneer dit ten kosten gaat van zijn naasten. Opgroeien bij een narcistische ouder betekent voor een kind dat er geen ruimte is voor de eigen kindbehoeftes, de eigen grenzen en de eigen wensen van het kind. Alles draait om het in de behoeftes voorzien van de narcistische ouder, wat ernstige psychische schade veroorzaakt bij het kind. Op volwassen leeftijd is het een flinke klus om hiervan te herstellen.

Opgroeien bij een narcistische ouder

Wanneer een kind is opgegroeid in een gezin waarin een narcistische ouder de scepter zwaaide, heeft het kind geleerd dat het er alleen toe doet wanneer het voldoet aan de verwachtingen van anderen, met name aan de verwachtingen van de narcistische ouder. Het kind leerde zich continu af te stemmen op de wensen en behoeften van de narcistische ouder en wist dat wanneer hij daar niet aan voldeed, er gevaar dreigde. Dit gevaar kon tot uiting komen in de vorm van onthouding van liefde, gestraft worden, psychische of soms ook lichamelijke mishandeling. Het kind heeft geleerd continu op zijn hoede te moeten zijn. Daardoor was er geen ruimte om een eigen identiteit te ontwikkelen, los van de narcistische ouder. Alles draaide om het tevreden houden van de narcistische ouder: een ouder bij wie het ontbrak aan oprechte liefde, empathie en zelfreflectie. En die puur en alleen gericht was op het voorzien in de eigen behoefte aan narcistische voeding (aandacht en bevestiging).

Stappen richting herstel

Vaak beseft een kind dat is opgegroeid bij een narcistische ouder pas op volwassen leeftijd wat er met hem is gebeurd. Er zijn dan een aantal stappen die het volwassen kind kan nemen om zijn eigen leven in te gaan richten naar zijn eigen wensen, grenzen, behoeftes en gevoelens en een eigen authentieke identiteit te ontwikkelen los van de identiteit die het kind heeft aangenomen binnen het gezin van herkomst. Deze stappen zijn:

1. Informatie opdoen over narcisme en narcistisch ouderschap;
2. Accepteren dat de ouders niet zullen veranderen;
3. Patronen binnen het gezin van herkomst herkennen en erkennen;
4. Leren voelen van de eigen gevoelens;
5. Grenzen leren stellen;
6. Uitoefenen van zelfliefde;
7. Bewustzijn over het human magnet syndroom en aantrekkingskracht;
8. Gevoelens ten opzichte van de ouders verdragen en laten zijn zonder oordeel

1. Informatie opdoen over narcisme en narcistisch ouderschap

Wanneer een volwassen kind van een narcistische ouder zich net bewust is van het feit dat hij is opgegroeid bij een narcistische ouder, is het zaak dat hij zichzelf gaat informeren over narcisme. Kennis is macht, zeker wanneer het narcisme betreft. Hierbij is het wel aan te raden om gebruik te maken van goede en betrouwbare informatiebronnen om een zo eerlijk mogelijk beeld te krijgen van wat narcisme is, hoe het zich uit en wat de consequenties kunnen zijn. Informatiebronnen kunnen bestaan uit artikelen, maar ook boeken of filmpjes op Youtube.

2. Accepteren dat de ouders niet zullen veranderen

Een van de grootste uitdagingen van een kind dat is opgegroeid bij een narcistische ouder is het leren accepteren dat een narcistische ouder niet zal veranderen in de ouder waar het volwassen kind zo naar verlangt. Veel mensen die lijden aan een narcistische persoonlijkheidsstoornis zullen door gebrek aan empathie en zelfreflectie niet geneigd zijn de noodzaak in te zien om zelf hulp te zoeken. Dit te leren accepteren is voor het volwassen kind in feite een enorm rouwproces om de ouder die hij niet heeft gehad, niet heeft en niet zal krijgen. Dat is heftig, zwaar, pijnlijk en confronterend.

3. Patronen binnen het gezin van herkomst herkennen en erkennen

Naast een narcistische ouder staat vaak een ouder die enablet. De enablende ouder praat het gedrag van de narcistische ouder goed, neemt het op voor de narcistische ouder en houdt de destructieve narcistische patronen in stand. Vaak kiest de enablende ouder openlijk de kant van zijn partner, ook als hij hierdoor zijn kinderen in de steek laat en ervoor kiest zijn kinderen niet te beschermen tegen narcistische mishandeling. Dit kan voor een kind dat is opgegroeid bij een narcistische ouder voelen als een enorm verraad. Feit is dat de enablende ouder ook vastzit en slachtoffer is van narcistische mishandeling door zijn partner.

In een gezin met een narcistische ouder is er vaak sprake van een gouden kind en een zondebok. De narcistische ouder is een ster in het uitspelen van de andere gezinsleden tegen zichzelf en elkaar. Hierdoor kun je als kind van een narcistische ouder het gevoel hebben er alleen voor te staan. Het is goed je te beseffen dat zowel de enablende ouder als de broer(s) en/of zus(sen) binnen het gezin allemaal slachtoffer zijn van het manipulatieve gedrag van de narcistische ouder. Het kan een helende werking hebben om met de enablende ouder, de broer(s) en/of zus(sen) een front te vormen tegen de narcistische ouder, elkaar te steunen en begrijpen. Echter wanneer de andere gezinsleden zich niet bewust zijn of zich niet bewust willen zijn van het narcisme binnen het gezin, is het voor het volwassen kind belangrijk de eigen grenzen te bewaken en afstand te houden van de destructieve gezinssituatie. Hoe pijnlijk ook.

4. Leren voelen van de eigen gevoelens

Een opgroeiend kind van een narcistische ouder heeft geleerd de eigen gevoelens te onderdrukken, er bang voor te zijn of de gevoelens te veroordelen. Er was tijdens het opgroeien immers geen ruimte voor de eigen gevoelens. Vaak werd het kind gestraft voor het hebben van negatieve gevoelens, zoals boosheid, verdriet, pijn, teleurstelling, omdat het kind hiermee de narcistische ouder tot last was. De narcistische ouder werd dan namelijk niet voorzien in zijn behoefte aan aandacht en bevestiging, omdat het kind op dat moment aandacht en bevestiging nodig had. Een narcistische ouder kan heftig reageren op de voor hem negatieve gevoelens van het kind door het kind te beschamen, te veroordelen, te kleineren, te negeren of boos te worden. Op volwassen leeftijd zal een kind dat is opgegroeid bij een narcistische ouder geneigd zijn zelf ook een hard oordeel te hebben over zijn gevoelens, omdat in feite de narcistische ouder is geïnternaliseerd.

Wanneer een volwassen kind van een narcistische ouder aan de slag gaat met het proces van zichzelf leren kennen en ontwikkelen, is het belangrijk om in contact te leren komen met zijn authentieke gevoelens. Voelen wat er gevoeld wordt en proberen de gevoelens er zonder oordeel te laten zijn. Dit kan een flinke opgave zijn omdat er zoveel lading zat en dreiging uitging van het mogen voelen en uiten van de authentieke gevoelens.

Een goed begin in het leren voelen is om drie keer per dag de ruimte te nemen voor wat er gevoeld wordt en hier naar te luisteren zonder oordeel. Is dat blijdschap, verdriet, teleurstelling, boosheid, tevredenheid, frustratie, rust? Stap voor stap kun je als kind van een narcistische ouder leren te voelen wat je gevoelens je proberen te zeggen over wie je bent, waar je behoeftes liggen en wat jouw wensen en grenzen zijn.

5. Grenzen leren stellen

Als opgroeiend kind bij een narcistische ouder worden je grenzen continu overschreden. Narcisten kunnen zich niet voorstellen dat hun kinderen grenzen hebben of andere behoeftes dan zij. Dit komt door hun gebrek aan empatisch vermogen en omdat zij hun kind zien als een verlengstuk van zichzelf en niet als een opzichzelfstaand individu. De taak van het gouden kind is om te zijn wie de narcistische ouder wenst dat hij is. De taak van de zondebok is om alle schuld op zich te nemen van de problemen die zich voordoen. Hierbij leren beide kinderen zich niet te ontwikkelen tot de mens die zij van binnen zijn en worden de kinderen gedwongen de realiteit van de narcistische ouder aan te nemen als de waarheid. Dit is enorm schadelijk en een vorm van ernstige psychische mishandeling.

Als kind van een narcistische ouder is het enorm belangrijk om gezonde grenzen te leren gaan stellen binnen relaties: vriendschappen, familiaire banden, werkrelaties, etc. Dit zal in eerste instantie bij het volwassen kind van een narcistische ouder enorm veel weerstand, angst en frustratie van binnen oproepen. Juist omdat grenzen stellen onveilig was tijdens de jeugd. Daarbij zal het tijd, bewustzijn, kracht en doorzettingsvermogen kosten om zich goed te leren voelen bij het stellen van grenzen. Ieder mens heeft het recht zichzelf te zijn. Uiteindelijk zal het de investering waard zijn.

6. Uitoefenen van zelfliefde

Een opgroeiend kind dat overal de schuld van kreeg, ook van dingen waar hij niets aan kon doen, niets mee te maken had of totaal geen invloed op had, voelt zich op volwassen leeftijd automatisch schuldig en verantwoordelijk voor dingen die mis gaan in zijn leven. Het volwassen kind van een narcistische ouder is geneigd zichzelf de schuld te geven van zaken die buiten zijn controle en verantwoordelijkheid liggen. Vaak reageert een narcistische ouder met enorme woede wanneer zijn kind voor zichzelf opkomt. En geeft het kind vervolgens de schuld van deze woede of ander beschadigend gedrag. De narcistische ouder is tijdens het opgroeien vaak geïnternaliseerd als Alien Self. Een eerste stap in het uitoefenen van zelfliefde is stoppen met zichzelf de schuld te geven van zaken die niet zijn fout waren.

Bij het uitoefenen van zelfliefde hoort ook het stoppen met destructief gedrag naar jezelf. Veel kinderen die opgegroeid zijn met een narcistische ouder hebben met hun gevoelens van onwaardigheid leren omgaan door destructief gedrag toe te passen. Dit uit zich vooral in de vorm van verslavingen aan drugs, alcohol, seks, relaties, werk. Door verlichting te zoeken in destructief gedrag, houdt de narcistische ouder macht over zijn volwassen kind en loopt het volwassen kind het risico om de jeugdtrauma's te herhalen in het heden. Zelf-destructieve patronen zijn extreem moeilijk om te doorbreken. Het is geen overbodige luxe om steun te zoeken bij mensen die begrijpen wat narcistische mishandeling inhoudt.

Het uitoefenen van zelfliefde kan beginnen met goed en liefdevol voor zichzelf zorgen in de vorm van gezond gedrag. Hierbij valt te denken aan contact zoeken met 'veilige' anderen, een hobby uitoefenen, jezelf trakteren, rust nemen, schrijven in een dagboek.

7. Bewustzijn over het human magnet syndroom en aantrekkingskracht

Veel kinderen van een narcistische ouder zijn extra vatbaar en aantrekkelijk voor relaties met andere narcisten. Dit kan in de vorm van liefdesrelaties zijn, maar ook in de vorm van vriendschappen of werkrelaties. Vaak voelt een narcist aan als vertrouwd, omdat het volwassen kind hiermee ook vertrouwd is. Echter kan de omgang met een narcist hertraumatisering veroorzaken en levert het vaak enorme schaamte op bij het volwassen kind. Door zichzelf te informeren over narcisme en het geleerde in de praktijk toe te passen, in de vorm van duidelijke grenzen stellen kan schade in de toekomst worden voorkomen. Een belangrijke graadmeter is hierbij dat je als kind van een narcistische ouder vaak kunt vertrouwen op je intuïtie. Wanneer het zo vertrouwd en bekend voelt als het vroeger thuis was, is het belangrijk te onderzoeken of de relatie waar je je in bevindt een schadelijke of destructieve relatie betreft. Wanneer dit het geval is, is het belangrijk daar zelfbeschermende stappen in te ondernemen.

8. Gevoelens ten opzichte van de ouders verdragen en laten zijn zonder oordeel

Van nature houden mensen van hun ouders en hebben mensen behoefte aan bevestiging en liefde van hun ouders. Wanneer je als kind bent opgegroeid bij een narcistische ouder is er op een voorwaardelijke manier van je gehouden en heb je niet gekregen waar ieder opgroeiend kind zoveel behoefte aan heeft: liefde, bevestiging, stabiliteit, structuur, veiligheid en vertrouwen. Dit kan voor veel tegenstrijdige gevoelens zorgen bij het volwassen kind. Zo kan het volwassen kind tegelijkertijd van zijn narcistische ouder houden, boos zijn, verdrietig zijn en ontzettende behoefte hebben om alsnog de liefde en bevestiging te krijgen waarnaar zo kan worden verlangd. Het is belangrijk voor een kind van een narcistische ouder zichzelf niet op deze gevoelens te veroordelen. De tegenstrijdige gevoelens zijn normaal gezien de abnormale situatie waarin het volwassen kind van een narcistische ouder is opgegroeid. Een stap in herstel is proberen een manier te ontdekken die ondersteunend en passend is in de omgang met het gezin van herkomst. Dit kan variëren van helemaal geen contact hebben en geen omgang met de ouders, broer(s) of zus(sen) of een manier met strakke grenzen en lage verwachtingen. Het gaat erom wat het beste past bij het volwassen kind van een narcistische ouder en wat het minste schade berokkent.

Lees verder

• Narcisme en gaslighting: twijfel zaaien door manipulatie
• Het narcistisch slachtoffersyndroom
• De verwerkingsfases van een jeugd bij narcistische ouders
• Narcistische mishandeling en hersenschade
• De 'alien self' - de vijandige innerlijke criticus