Betekenis van de vertrouwensregel & de motie van wantrouwen

De vertrouwensregel is een belangrijke regel van ongeschreven staatsrecht. De vertrouwensregel houdt in dat de bewindslieden van het kabinet het vertrouwen van het parlement dienen te hebben om aan te kunnen blijven. Dit vertrouwen hoeft bij het aantreden niet uitgesproken te worden, maar wordt verondersteld aanwezig te zijn door zowel het aangestelde kabinet als het parlement. De betekenis van de vertrouwensregel is dat het kabinet, een minister en/of een staatssecretaris dient op te stappen, indien een meerderheid in één van de Kamers geen vertrouwen meer in dit kabinet of een van haar bewindslieden heeft. In dit geval dient het parlement een zogeheten 'motie van wantrouwen' in wat kan leiden tot ontslagaanbieding aan de Koning of Kamerontbinding.

Betekenis van de vertrouwensregel & de motie van wantrouwen

• Wat is de betekenis van de vertrouwensregel?
• Negatieve vertrouwensregel
• Verschil vertrouwensregel & ministeriële verantwoordelijkheid
• Waarom is de vertrouwensregel belangrijk?
• Wanneer kan het parlement het vertrouwen in een bewindslied of het kabinet opzeggen?
• Minister besluit zelf om op te stappen
• Wat is een motie?
• Wat is een motie van wantrouwen?
• Procedure van een motie van wantrouwen
• Hoe is een motie van wantrouwen te herkennen?
• Gevolgen van een aangenomen motie van wantrouwen
• Ontslagaanbieding aan de Koning
• Kamerontbinding

Wat is de betekenis van de vertrouwensregel?

De betekenis van de vertrouwensregel is dat het kabinet en haar afzonderlijke leden het vertrouwen van het parlement oftewel de Staten-Generaal dienen te hebben om aan te kunnen blijven. Het kabinet, bestaande uit alle ministers en staatssecretarissen, of een minister en/of een staatssecretaris moet opstappen, als een meerderheid in één van de Kamers geen vertrouwen meer in dit kabinet of de betreffende minister of staatssecretaris heeft. De vertrouwensregel geldt dus tussen het kabinet en haar leden enerzijds, en de beide Kamers van de Staten-Generaal (het parlement) anderzijds. De vertrouwensregel behoort tot het ongeschreven recht, en meer specifiek tot het ongeschreven Nederlandse staatsrecht. Deze regel staat dus niet in de wet vastgelegd, maar wordt wel als zodanig gehanteerd. Net als de ministeriële verantwoordelijkheid, de informatieplicht en het ontbindingsrecht, weergeeft de vertrouwensregel de relatie tussen de verschillende Nederlandse staatsorganen.

Negatieve vertrouwensregel

Het vertrouwen dat het parlement in het kabinet heeft, wordt niet bij het aantreden van het kabinet uitgesproken. Het vertrouwen wordt daarentegen wél verondersteld aanwezig te zijn. Het kabinet mag dus uitgaan van het vertrouwen van het parlement zolang er geen wantrouwen door een meerderheid in een van de Kamers is uitgesproken. Hierom wordt de vertrouwensregel ook wel de negatieve vertrouwensregel genoemd:

Verschil vertrouwensregel & ministeriële verantwoordelijkheid

De vertrouwensregel is niet denkbaar zonder de ministeriële verantwoordelijkheid. De vertrouwensregel hangt nauw samen met het ter verantwoording roepen van ministers over het gevoerde beleid van het ministerie waarover zij de leiding hebben. Het vertrouwen in een minister kan worden opgezegd voor álle zaken die binnen de ministeriële verantwoordelijkheid vallen: hieruit blijkt het belang van de relatie tussen de vertrouwensregel en de (politieke) ministeriële verantwoordelijkheid. Eigenlijk kan de vertrouwensregel worden gezien als een tenuitvoerlegging van de ministeriële verantwoordelijkheid.

Waarom is de vertrouwensregel belangrijk?

De achterliggende gedachte dat het parlement een minister, staatssecretaris of het gehele kabinet middels de vertrouwensregel naar huis kan sturen, is dat Nederland een indirecte democratie is, wat betekent dat de Nederlandse bevolking de vertegenwoordigers kiest die in het parlement komen. Het parlement bezit over een indirecte democratische legitimatie; zolang de Kamers een minister, staatssecretaris of het gehele kabinet niet naar huis sturen, wordt er vanuit gegaan dat het kabinet en de ministers en staatssecretarissen handelen in overeenstemming met de standpunten en opvattingen van het parlement. Indien het parlement van mening is dat een minister, een staatssecretaris of het gehele kabinet niet volgens haar opvattingen of standpunten handelt, dan kan zij hierover een motie van wantrouwen indienen. Het mogelijke gevolg hiervan is de ontslagaanbieding door het bewindslied of het kabinet aan de Koning, of dat het kabinet probeert om een Kamerontbinding te realiseren.

Wanneer kan het parlement het vertrouwen in een bewindslied of het kabinet opzeggen?

Het vertrouwen in het kabinet, een minister of staatssecretaris kan worden opgezegd om een grote verscheidenheid aan redenen. De reden kan bijvoorbeeld betrekking hebben op het privéleven van een minister, om een fout die de minister heeft gemaakt, of een foutieve handeling van iemand onder de verantwoordelijkheid van de minister. Een minister hoeft over een zaak geen verantwoording aan het parlement af te leggen als hij of zij opstapt alvorens het parlement haar wantrouwen over deze zaak in een motie kenbaar heeft gemaakt. Overigens kan het parlement het vertrouwen in een staatssecretaris opzeggen zonder het vertrouwen in de betrokken minister op te zeggen, waardoor de betreffende staatssecretaris dient op te stappen zonder dat de betrokken minister ook opstapt. Andersom, wanneer een minister dient op te stappen wegens het schenden van het vertrouwen van het parlement, dan dient de betrokken staatssecretaris altijd ook op te stappen.

Minister besluit zelf om op te stappen

Bovendien kan een minister zélf bepalen om af te treden indien hij of zij van mening is dat er geen sprake meer is van vertrouwen van het parlement in zijn/haar beroepswerkzaamheden. Een minister kan dus aftreden zonder dat het parlement tegen de minister een motie (van wantrouwen) heeft ingediend.

Wat is een motie?

Met een motie geeft de Kamer aan welk standpunt deze inneemt ten aanzien van bijvoorbeeld een beleidsonderwerp, bewindslied, ontwikkeling, of een handeling. Er zijn verschillende soorten moties te onderscheiden:

• motie van treurnis
• motie van afkeuring
• motie van wantrouwen

Wat is een motie van wantrouwen?

De motie van wantrouwen geeft blijk van het verloren vertrouwen van het parlement in het gehele kabinet, een staatssecretaris en/of een minister.

Procedure van een motie van wantrouwen

De motie van wantrouwen wordt ingediend door een Kamerlid dat daarbij de steun nodig heeft van minimaal 5 andere Kamerleden. Vervolgens wordt in de Kamer gestemd met een 'gewone meerderheid' van stemmen: indien één meer dan de helft van de Kamerleden vóór de motie stemt, dan is de motie van wantrouwen 'aangenomen'.

Hoe is een motie van wantrouwen te herkennen?

Meestal blijkt uit de tekst van de ingediende motie (van wantrouwen) al dat het om een motie van wantrouwen gaat. In een zeldzaam geval kan het onduidelijk zijn of een ingediende motie ook daadwerkelijk een motie van wantrouwen betreft. Wanneer een bewindslied of het gehele kabinet een motie interpreteert als een motie van wantrouwen, dient het betrokken bewindslied of kabinet op te stappen. De wijze waarop een bewindslied of kabinet een motie interpreteert bepaalt of er sprake is van een motie van wantrouwen. Ook een motie van treurnis of een motie van afkeuring kan door een minister, een staatssecretaris of het kabinet, worden geïnterpreteerd als een motie van wantrouwen, waardoor het kabinet of een bewindslied kan besluiten om zijn of haar ontslag aan te bieden aan de Koning.

Gevolgen van een aangenomen motie van wantrouwen

Er bestaan 2 mogelijke gevolgen van een aangenomen motie van wantrouwen:

• Het leidt tot ontslagaanbieding van de betrokken minister, staatssecretaris of het kabinet aan de Koning.
• Het kabinet maakt gebruik van haar grondwettelijk recht om een Kamerontbinding te realiseren.

Ontslagaanbieding aan de Koning

Het kabinet en haar bewindslieden dienen het vertrouwen te hebben van een meerderheid in beide Kamers van de Staten-Generaal om aan te blijven; dit is de betekenis van de vertrouwensregel. Een aangenomen motie van wantrouwen betekent dat een meerderheid in een van de Kamers niet meer het vertrouwen heeft dat het kabinet, een minister en/of een staatssecretaris zijn/haar functie naar wens kan uitoefenen. Indien de motie van wantrouwen door een meerderheid in een van de Kamers is aangenomen, dient het kabinet of het betrokken bewindslied hierop zijn/haar ontslag aan te bieden aan de Koning. Een aangenomen motie van wantrouwen kan dus leiden tot ontslagaanbieding aan de Koning door een minister, een staatssecretaris, of het gehele kabinet.

Kamerontbinding

Indien het conflict zich niet afspeelt tussen het parlement en een bewindslied, maar tussen het parlement en het gehele kabinet, dan heeft het kabinet naast ontslagaanbieding tevens de mogelijkheid om een Kamerontbinding teweeg te brengen. Wanneer het kabinet kiest voor een Kamerontbinding, worden er binnen 40 dagen verkiezingen gehouden om de mening van het volk te raadplegen; Nederland is een parlementaire democratie. De Tweede Kamer is in de praktijk meestal de Kamer die wordt ontbonden, ook al bestaat de mogelijkheid om de Eerste Kamer te ontbinden.

Lees verder

• Ministeriële verantwoordelijkheid: betekenis & omvang
• Democratie: de verschillende vormen en opvattingen
• Wat zijn de kenmerken van een rechtsstaat?
• Waarom bestaat de Nederlandse wet?
• Regeringsvormen: (semi)presidentieel en parlementair stelsel