De oorzaak van beelddenken ligt in de hersenen

Ongeveer 5 tot 10% van de Nederlanders denkt in beelden. Een zin uit een gesprek: “wat een prachtig paard”, laat bij een beelddenker onmiddellijk het beeld boven komen, van een paard dat ooit al eens gezien is. Bij een woorddenker komt het geschreven woord “paard” op het netvlies te staan. Een van de verschillen in beeld- of woorddenken. Waar komt het beelddenken vandaan? Is het een stoornis in de ontwikkeling?

• Hersenhelften
• Waar komt beelddenken vandaan
• Het opmerken van de beelddenker
• Een erfelijke gave
• Onderwijs

Hersenhelften

Alle mensen worden geboren met een linker- en een rechterhersenhelft, als het goed is. Bij de geboorte is de rechterhersenhelft dominant bij ieder mens (je). Al naar gelang de ontwikkeling van de mens zal de balans tussen de rechter- en linkerhersenhelft een geïntegreerd geheel gaan vormen en functioneren beide hersenhelften optimaal. De verschillende functies gezeteld in de hersenhelften:

Ook wel gezegd: de rechter hersenhelft 'weet', terwijl de linker hersenhelft 'denkt' en theoretiseert.
De verbinding tussen de twee hersenhelften (de hersenbalk) zorgt dat de linker en rechter hersenhelft samenwerken. De balans tussen de rechter- en linkerhersenhelft verschuift doorlopend, maar wanneer ze een geïntegreerd geheel vormen, functioneert het 'weten' en 'denken' als één geheel. Robert S. Feldman, hoogleraar psychologie, zegt hierover in zijn boek ontwikkelingspsychologie: ”bijna bij alle rechtshandige en de meeste linkshandige mensen, concentreert de linkerhersenhelft zich op taken waarvoor verbale competentie nodig is, zoals praten, lezen, denken en redeneren. De rechterhersenhelft ontwikkelt zijn eigen sterke kanten, met name op non-verbale gebieden, zoals ruimtelijk inzicht, herkenning van patronen en tekeningen, muziek en emotionele uitingen". Een wetenschappelijk gegeven is echter dat de meeste mensen hoofdzakelijk maar één deel van hun hersenen gebruiken, de linker hersenhelft. Een automatische aanpassing aan de zakelijke en cognitieve maatschappij.

Waar komt beelddenken vandaan

Als baby heeft de linkerhersenhelft nog geen doel. Baby's maken geen gebruik van taal maar van het primaire denkproces. Een baby verkent de ruimte met armen en benen. Het maakt klanken wanneer het iets wil. Er is geen verbinding met taal. Het primaire denkproces wordt geregeld vanuit de rechterhersenhelft. Langzaam komen de eerste woordjes en gaat de taal overheersen. Kinderen gaan de wereld verkennen en benoemen. In het derde/vierde levensjaar gaat een kind in woorden denken. Het secundaire denkproces en automatisch maakt het de overstap naar de taal, naar het woorddenken.

Een kleine groep

Een kleine groep kinderen (5% tot 10 %) maakt deze overstap niet. Ze blijven in beelden denken. De rechterhersenhelft blijft dominant. Kinderen die primair in beelden denken en alle cognitieve vaardigheden ontwikkelen scoren vaak hoog bij een IQ test. Men spreekt dan van meervoudige intelligentie of hoogbegaafdheid. De keuze van de voorkeur bepaalt hoe de rest van het leven wat betreft informatie verwerven en verwerken, er uit zal zien. Hoe de basisschool doorlopen wordt en de ontwikkeling tot volwassenen. In het onderwijs spreken we van twee systemen:

• het visuele leersysteem (beelddenken) of
• het verbale leersysteem (woorddenken)

Het opmerken van de beelddenker

Het begrip beelddenken is in 1951 geïntroduceerd door de Haagse logopediste Maria J. Krabbe. Zij werkte met kinderen met leerproblemen zoals, dyslexie, stotteren en schrijfproblemen. Deze kinderen bleken volgens haar te denken in beelden en zij noemde hen beelddenkers. M.J Krabbe omschreef beelddenkers en het verwerken van informatie, als volgt:

• ze bekijken, trekken uit elkaar en ordenen (de verbanden zoeken vanuit verschillende gezichtspunten).
• beelddenkers ontdoen zich van overtolligheden.
• beelddenkers vereenvoudigen. Zoeken de essentie (willen weten waarom) en laten al het gecompliceerde weg.
• beelddenkers verkleinen en verscherpen. Zijn concreet en handelend bezig.

Nel Ojeman

Haar werk werd in 1955 voortgezet door Nel Ojeman. Zij heeft beelddenken in 1987 nader beschreven als "een vorm van denken die iedereen zolang men jong is gebruikt". Zij zag een verband tussen beelddenken en bepaalde leerproblemen en vond een onderzoeksinstrument uit ‘het wereldspel’, waarmee beelddenkende kinderen gesignaleerd konden/kunnen worden. Begin 21ste eeuw worden in Nederland verschillende methodes gebruikt om beelddenkende leerlingen te helpen de leerstof ‘de baas’ te worden. Om leerlingen te laten begrijpen hoe de talige informatie past bij de beelddenker. Bijvoorbeeld:

• de ‘Beeld en Brein-methode’ van Anneke Bezem;
• de ‘Ik leer anders-methode’ van Agnes Oosterveen.

Een erfelijke gave

Beelddenken lijkt voor 40% erfelijk en is aangeboren. In 2010 is een onderzoek afgerond naar het verbale en visuele leersysteem bij mensen. Het onderzoek “Rise and decline of Verbal and Visuo-spatial Memory” is gedaan door hoogleraar theoretische neurologie Dr. Jaap Murre in samenwerking met de Vrije Universiteit van Amsterdam en Duke University. Aan dit onderzoek hebben 28.000 mensen in de leeftijd van 11 tot 80 jaar aan deelgenomen. Uit dit wetenschappelijk onderzoek komt naar voren:

• dat vanaf het vierde levensjaar bepaald wordt welke richting de voorkeur krijgt en blijft houden; het visuele leersysteem (Visuospatiel Memory) óf het verbale leersysteem (Verbal Memory) en dat de onbewuste ‘keus’ voor beelddenken of woorddenken, dominant is in het korte en lange termijngeheugen. Het onderzoek sluit niet uit dat er ook een groep mensen is, waarbij beide leersystemen (zowel het woordenken én het beeldenken) dominant zijn.
• dat deze ‘voorkeur’ voor meer dan 40% erfelijk is.

Onderwijs

Dr. J. Murre zegt over het eindresultaat: “Het onderwijs is in de afgelopen honderd jaar nauwelijks veranderd. We leren kinderen van alles, behalve hóe ze iets moeten leren”. Elk mens wordt dus geboren als beelddenker en een kleine groep blijft in beelden denken, levenslang. Van wieg tot graf. Na je vierde jaar een beelddenker, dan blíjf je een beelddenker. Beelddenken is niet af te leren en gaat niet over. Moeilijk voor een beelddenker om de informatie van leerkrachten in het basisonderwijs (vanaf groep 3 vooral) op te nemen wanneer hier geen rekening mee gehouden wordt. De lesstof op basisscholen is gericht op het woorddenkende kind (talig onderwijs). Een aantal beelddenkers kan dan ook niet meekomen terwijl zichtbaar is dat ‘er meer in zit dan dat eruit komt’.

Stempeltje

Deze kinderen krijgen vaak het stempeltje van dyslexie, dyscalculie, ADHD’er of dyspraxie ( vroeger werd dit MBD genoemd-minimal brain damage). In gezinnen zien we ook vaak meer kinderen met dezelfde manier van denken. Omdat de leerkrachten van de basisschool hier alert op zijn en de leerlingen kunnen herkennen als beelddenker. Vaak blijkt dan dat een van de ouders ook denkt in beelden. De erfelijke factor. Beelddenken is een verworvenheid en geen stoornis of afwijking. Beelddenken is een gave.