De positie van de werkloze oudere

Als actief deelnemer aan de maatschappij met een leeftijd boven de 55 jaar, heb je een aanmerkelijk kleinere kans om werk te vinden zodra je werkloos wordt. De pensioneringsleeftijd schuift op naar een hogere leeftijd. De werkloosheidsuitkering wordt korter van duur. Werkgevers zijn nog steeds niet bereid oudere werknemers aan te nemen. De tegenstelling tussen deze feiten veroorzaakt een schrijnende discrepantie van mensen boven de 55 die graag willen werken en geen baan kunnen vinden. Het probleem lijkt enerzijds onderkend, anderzijds is er onvoldoende politieke aandacht voor. De gevolgen lijken ernstig genoeg om deze aandacht te rechtvaardigen.

Het probleem

Uit statistieken van het SCP blijkt dat ca 30% van de ouderen 45-65 langer dan 2 jaar werkloos zijn voor zij een baan vinden. In 2012 (zie CBS 2012) is dit niet verbeterd. Het SCP toont in het onderzoek "Vraag naar arbeid - 2013" vergelijkbare conclusies. Voor mensen boven de 55 is het bijzonder moeilijk om na ontslag weer een baan te vinden en dus wordt het steeds moeilijker om zichzelf te onderhouden. Met de verkorting van de WW-uiterkings periode naar maximaal 2 jaar is het probleem urgenter geworden. Zoals het SCP in haar rapporten ook zegt kan het voornemen om de oudere langer te laten werken en langer zelfstandig te laten zijn, alleen werken als zij ook werk kunnen vinden. Uit de praktijk blijkt een baan vinden voor een 55-plusser een hele moeilijke zaak.

De oorzaken

Werkgevers

Werkgevers gaan langzaam maar zeker het ouderenbeleid aanpassen in de richting van langer werken, door "ontzie"-regelingen en vroegpensioen op te heffen en langer werken van hun ouderen indienst niet tegen te werken. Daar staat tegenover, dat werkgevers nog net zo negatief oordeel hebben over de productiviteit van ouderen en -- terwijl zij goed zorgen voor de ouderen die al in dienst zijn -- zijn zij niet geneigd om ouderen nieuw in dienst te nemen.

Uit het rapport van Sociaal Plan Buro van 2013 blijkt, dat de meeste werkgevers het idee hebben dat ouderen (boven de 55) meer kosten dan zij opbrengen. Deze houding is onveranderd ten opzichte van eerdere onderzoeken. Verder blijkt uit dit rapport, dat de groep ouderen in de instroom van nieuw personeel sterk ondervertegenwoordigd is: slechts 8 procent van de instroom betreft oudere medewerkers (50-plussers). Je kunt er op rekenen dat de statistieken slechter zijn naarmate de leeftijd hoger is.

AOW leeftijd

Een tweede oorzaak is de verschuiving van de pensioen leeftijd naar 67 jaar. De opzet van onze AOW is zodanig dat de werkenden betalen voor het pensioen van de mensen die tegelijkertijd gepensioneerd zijn. Door de babyboomperiode van na de Tweede Wereldoorlog (ongeveer 1946 - 1964) is het evenwicht in leeftijdsopbouw zoek. Het gevolg is dat er te weinig werkende mensen zijn om de premie voor de gepensioneerden te dragen. Dit feit was al langer bekend, maar pas na 2010 heeft men in de Nederlandse politiek actie genomen om de gevolgen dragelijker te maken: verschuiven van de pensioenleeftijd en verlagen van pensioenen.

Verkorte WW uitkeringsperiode

Vanaf 1 januari 2016 wordt de maximale periode van een WW uitkering korter in stappen van 1 maand per kwartaal totdat de maximale uitkeringsduur van 38 naar 24 maanden is gedaald. Dat betekent vanaf ca 1 juli 2019 is de maximale duur van 24 maanden een feit. Dit is een volgende bijdrage aan de moeilijkheden die ouderen zonder baan ervaren.

Reorganisatie

Bedrijven die reorganiseren en kosten willen besparen hebben vaak in hun programma vervroegde pensionering van mensen boven de 58 opgenomen. Als gevolg hiervan is de bereidheid binnen het bedrijf om mensen van 60+ aan te nemen in de jaren daarna sterk verminderd.

Ontslag bij reorganisatie

Bij gedwongen ontslag geldt een voorkeur voor ontslaan van oudere medewerkers ten gunste van jongere medewerkers. De ouderen die hun baan verliezen voegen toe aan de poel van werkloze ouderen.

De gevolgen

Hoewel de maatregelen voor het verschuiven van de pensioenleeftijd te begrijpen zijn, maakt de praktische voorkeur van het bedrijfsleven om ouderen te mijden, de maatregelen veel pijnlijker dan nodig is.

Kapitaalvernietiging

Ouderen die in de nieuwe opzet vanaf 1 januari 2015 langer dan 24 maanden werkloos zijn verliezen hun uitkering. Sommigen vervallen dan in een bijstandsuitkering, terwijl anderen hun kapitaal eerst moeten consumeren. Tegen de tijd dat deze mensen aan pensioen toe zijn, is één ding zeker: zij hebben hun kapitaal opgemaakt of deels verbruikt. Dit hangt af van hoe lang zij zonder te pensioneren verplicht "rentenieren".

Sociaal isolement

De lange werkloosheidsperiode leidt ook tot isolement uit het maatschappelijk proces van produceren en consumeren.

Verminderende kans op werk

Het SCP benadrukt dat mensen die langere tijd werkloos zijn, een sterk aflopende kans hebben op het vinden van werk.

Conclusie

Eerlijke kans?

De huidige situatie waarbij de overheid doet alsof ouderen dezelfde kans hebben op werk als jongeren en daarop haar bezuinigingen baseert, heeft verregaande gevolgen voor de mensen die deze maatregelen (kortere WW, pensioenleeftijd) moeten incasseren. Het verlies van het vergaarde kapitaal en het sociaal isolement waar deze mensen in terecht komen geven aan dat de maatregelen onvoldoende basis vinden in de realiteit van het aanname beleid van bedrijven.

Politieke aandacht

Het invoeren van al deze maatregelen zonder stimuleren van aanname van ouderen is bron van menselijke problemen die vanuit de politiek anno 2015 maar bij één partij focus heeft (partij voor de ouderen). Hoewel er politieke aandacht is voor de zorg van ouderen, staan de werkloosheid van ouderen en de problemen daaromheen niet op de agenda. Gezien de problematiek verdient dit een betere plaats in de Nationale en regionale politiek.

Leeftijdsdiscriminatie

De werkgevers zijn erg handig in het vermijden van bewijsbare leeftijdsdiscriminatie per vacature, maar op nationaal niveau is duidelijk dat er van een eerlijke kans op werk voor de oudere geen sprake is. Omdat leeftidsdiscriminatie niet is toegestaan, verwoordt men dit anders, hieronder wat voorbeelden hoe men dit tactisch verwoordt.

• De termen "Een jong en dynamisch team" geeft al een indicatie dat men niet op ouderen zit te wachten
• "Maximaal x jaar ervaring" betekent "geen ouderen"
• "U bent overgekwalificeerd, daarom nodigen we U niet uit"
• "Wij denken dat U <iets> niet goed aan kunt:" (vergezochte reden)

De praktijk is dat de werkgevers enerzijds bij voorbaat ouderen uitsluiten ("jong en dynamisch", "maximaal ervaring") en anderzijds zoeken naar argumenten waarom men een oudere niet uit wil nodigen voor een gesprek. Bij het betitelen van een persoon als overgekwalificeerd, dan zou dat rationeel gezien geen bezwaar mogen zijn. Het betekent vrij vertaald, dat iemand de baan aankan en nog meer! De werkelijkheid is, dat het slechts vermomming is van de selectie op leeftijd. Het zoeken naar argument blijkt ook uit de rechtvaardigingen achteraf