Oplossingsgericht werken

Oplossingsgericht werken is een methode in de hulpverlening, waarbij kort gezegd gekeken wordt naar de toekomst en de oplossing. De methode heeft als werkwijze vier basisvragen, en is bruikbaar bij zowel kinderen als volwassenen. De methode lijkt enigszins op probleemgericht werken, maar heeft daarnaast ook erg grote verschillen qua hulpverlenen.

Oplossingsgericht werken

Oplossingsgerichte kortdurende therapie, ook wel Solution Focused Brief Therapy genoemd, is een vorm van therapie. Deze therapie richt zich op de oplossing in plaats van op het probleem. De cliënt wordt gezien als expert, hij weet wat goed voor zichzelf is en hij heeft de oplossing voor zijn probleem. In het oplossingsgericht werken wordt gebruik gemaakt van vier basisvragen die tijdens een gesprek met een cliënt worden gebruikt.

De uitzondering

De eerste basisvraag is vragen naar de uitzondering. Dit houdt in dat er gevraagd wordt of er wel eens een situatie is geweest dat het probleem zou kunnen voorkomen, maar dat dit niet gebeurde. Bijvoorbeeld wanneer een kind altijd verlegen is en meer op de achtergrond blijft, maar wel een tijdje geleden aan klasgenootjes had gevraagd of ze mee mocht knikkeren en dit goed ging.

De schaalvraag

De tweede basisvraag is de schaalvraag. Berg en Steiner zeggen dat kinderen getallen vaak beter begrijpen dan woorden. Bij een schaalvraag wordt gevraagd naar een getal. De 1 staat dan voor de meest vervelende vorm van de situatie, en de 10 voor de gewenste situatie. Wanneer een kind dan een 3 aangeeft, kan hierop worden ingegaan door bijvoorbeeld te vragen hoe hij dan al op die 3 is gekomen en wat hij nodig heeft om op een 4 te komen.

De wondervraag

De derde basisvraag is de wondervraag. Hierbij wordt aan de cliënt vertelt dat wanneer hij slaapt er een magisch wonder gebeurt, en wordt er gevraagd wat er dan anders zou zijn wanneer hij wakker wordt. Er zijn verschillende manieren om de wondervraag te stellen, waarbij vaak een verhaaltje wordt vertelt door de therapeut zodat het kind een goede voorstelling ervan heeft. Er kan bijvoorbeeld worden vertelt dat je gaat slapen en een wens mocht maken om de situatie te verbeteren.

Coping-vragen

De vierde basisvraag zijn coping-vragen. Bij coping-vragen wordt gevraagd hoe de cliënt met de situatie omgaat en wordt er ingegaan op hoever de cliënt al is met het omgaan van de situatie. De vragen worden positief gesteld, zodat de cliënt kan gaan inzien hoe ver hij nu al is. Ook wordt er wel gevraagd over de successen die de cliënt onlangs al heeft geboekt, dit kunnen ook hele kleine dingen zijn. De therapeut kan hier dan op ingaan, zodat de cliënt het gevoel kan krijgen dat die kleine dingen ook al overwinningen zijn.

In oplossingsgericht werken wordt aangenomen dat de oplossing en het probleem niet direct tot elkaar staan, doordat er altijd wel een uitzondering is. De focus ligt bij oplossingsgericht werken op het dagelijkse leven van een cliënt, dus niet wat er alleen tijdens de therapie te zien is. De therapeut moet de aanwezige krachten, vaardigheden en vermogens van een kind aan het licht brengen. Volgens Berg en Steiner kost deze vorm van therapie veel minder tijd dan de traditionele vorm van therapie, die soms jarenlang duurde. Oplossingsgerichte therapie gaat vaak uit van enkele sessies, vaak vijf tot tien, afhankelijk van de situatie en vooruitgang van de cliënt. Een oplossingsgerichte werker doet alsof hij niets weet, de cliënt is de deskundige. De cliënt weet alles over zijn eigen situatie en heeft ook de mogelijkheid om de oplossing te vinden.
 
Wat erg belangrijk is bij het oplossingsgericht werken is ingaan op de details en overal de tijd voor nemen. Na het gesprek wordt bij oplossingsgericht werken altijd een denkpauze ingelast van zo’n vijf tot zeven minuten. De cliënt of cliënten wachten dan in de wachtkamer, zodat de therapeut even over het gesprek kan nadenken. Na deze denkpauze kunnen bij het geven van feedback aan de cliënten over het gesprek, drie begrippen worden gebruikt. Het eerste begrip is compliment, dit houdt in dat de positieve kanten van de situatie goed moeten worden belicht. De tweede is overbruggingsmededeling, waarbij de therapeut suggesties geeft aan de cliënten voor de volgende stap die kan worden gezet. Het derde en laatste begrip is suggesties voor taken, welke in twee dingen, of keuzen, kan worden verdeeld. De eerste is dat de therapeut suggesties geeft om meer te doen wat tot nu toe vaak werkt. De tweede keus is dat de therapeut suggesties geeft om iets heel anders te doen. Deze laatste keus wordt echter alleen bij extreme omstandigheden gebruikt.

Oplossingsgericht werken met kinderen

Taal is een belangrijk hulpmiddel bij dit therapeutisch model, waardoor eerst gedacht werd dat oplossingsgerichte therapie niet geschikt zou zijn voor kinderen. Kinderen hebben namelijk nog niet een volledige woordenschat en kunnen nog niet goed uitdrukken wat ze wensen en willen om zo een oplossing te vinden. Theresa Steiner schrijft dat zij hierover ging nadenken, en kwam tot de conclusie dat de oplossingsgerichte benadering eigenlijk heel goed bij kinderen zou passen. Kinderen praten niet over problemen, maar kijken vooruit, naar de oplossing. Steiner vindt dat de oplossingsgerichte therapie veel overeenkomsten toont met de manier waarop kinderen leven.

Bij het werken met jonge kinderen wordt het eerste persoonlijke contact gelegd door met hun te spelen en bewegen. Er wordt dus eerst niet echt gepraat over de situatie, maar gekeken waar de krachten van het kind liggen en op wat voor manier de vragen voor dat kind moeten worden geformuleerd. Berg en Steiner gaan ervan uit dat kinderen voornamelijk communiceren met hun lichaam, met blikken, hun fantasie en met veel meer creativiteit dan bij volwassenen. Een principe van oplossingsgericht werken met kinderen is dat je als therapeut naar kinderen luistert om te leren hoe bijzonder elk kind is en dat elk kind zich op een andere manier uit. Daarnaast leer je ook hoe alle kinderen een verschillende kijk hebben of de wereld.

Bij kinderen wordt gebruik gemaakt van hun aangeboren vermogens. Aangeboren vermogens zijn wat een kind al kan, talenten die aangeboren zijn. De krachten van een kind benadrukken en uitwerken werkt sneller dan wanneer er wordt geprobeerd om de tekorten van een kind te compenseren.

In een oplossingsgericht gesprek met een kind is het belangrijk dat tijdens alle bijeenkomsten besproken wordt wat er gaat gebeuren, zodat het kind weet waar hij of zij aan toe is. Tijdens een afspraak met een kind is er bij oplossingsgericht werken altijd een ouder of verzorger aanwezig. Dit stelt het kind meer gerust. Er zijn dus bijna altijd twee cliënten aanwezig, er kunnen uitzonderingen zijn. Volgens Berg en Steiner kunnen en moeten alle ouder-kindrelaties worden hersteld, wanneer dit mogelijk is. Als therapeut moet je proberen een brug te bouwen tussen ouder of verzorger en het kind. De ouder moet helemaal betrokken worden bij het hulpverleningsproces van het kind en moet ook deel uitmaken van dit proces. 

Aannames over kinderen en ouders

Van ouders wordt aangenomen dat zij een goede toekomst voor hun kind willen en een goede relatie met hun kind willen hebben. Daarnaast willen ouders ook trots zijn op hun kind en een positieve invloed op hun kind hebben. Ook worden er aannamen gemaakt over kinderen, zoals dat kinderen graag willen dat ouders trots op hun zijn, kinderen graag nieuwe dingen willen leren en willen kunnen kiezen. Een professional die werkt volgens oplossingsgericht werken bekijkt de ouder of voogd en het kind altijd positief, zoals in de aannames. Zo wordt er makkelijker contact gelegd. De therapeut en ook de cliënten zullen door deze positieve aannames eerder geloven in het vinden van een oplossing.

Probleemgericht werken versus oplossingsgericht werken

Wat overeenkomt tussen probleemgericht en oplossingsgericht werken is dat beide keren de cliënt geholpen wordt met zijn situatie. Beide manieren willen dat de cliënt uiteindelijk een oplossing heeft. Daarnaast is ook bij beide werkwijzen een professional aanwezig waarbij de cliënt zijn verhaal kwijt kan. Er zijn echter ook veel verschillen tussen oplossingsgericht en probleemgericht werken, hieronder zijn ze verwerkt in een tabel.