Self-fullfilling prophecies en criminaliteit

Dit artikel gaat over het in stand houden van criminaliteit doordat mensen de neiging hebben eerlijke mensen een stigma of label op te plakken op basis van vooroordelen. De personen die hier het sterkst onder lijden zijn ex-criminelen die zojuist hun straf hebben uitgezeten. Veel mensen uit de omgeving van criminelen denken dat de ex-crimineel vaak zonder pardon weer opnieuw vervalt in zijn of haar oude gedrag. Maar ook mensen die nooit een misdrijf hebben begaan, kunnen crimineel worden omdat hun omgeving op basis van premissen suggereert dat iemand crimineel is. Indien een groep mensen deze leugens volhoudt kan het slachtoffer gaan geloven dat hijzelf inderdaad crimineel is en zich dienovereenkomstig gaan gedragen.

Wat is een self-fulfilling prophecy?

Een self-fulfilling prophecy of een zichzelf waarmakende voorspelling is een leugenachtige bewering die doorgaans geuit wordt door één of meerdere personen over iemand. Doordat de leugen wordt gecontinueerd en/of met een groep gedaan wordt en gebaseerd is op onwaarheden of vaagheden veranderen slachtoffers gedeeltelijk van identiteit. Self-fulfilling prophecies zijn meestal voortkomend vanuit een stereotype premisse over mensen waardoor iemand zich automatisch gaat gedragen naar de stereotype opvattingen. Wanneer kelners over een bepaalde categorie het idee hebben dat deze stereotype categorie bezoekers meestal zuinige fooien geeft, dan zullen de kelners zich voor deze mensen minder uitsloven, dit resulteert er dan weer in dat deze categorie bezoekers inderdaad juist minder fooi gaan geven. Een self-fulfilling prophecy is een aanvankelijk onjuiste definitie van de situatie, die er tenslotte toe leidt dat mensen zich er naar gaan gedragen, zodat de eerste - onjuiste - definitie van de situatie uiteindelijk juist wordt. Voldoet een ander aan een bepaald beeld dan geeft dat een bevestiging van dat beeld en dat brengt vanzelf een soort zie-je-wel-gevoel teweeg.

Wie kunnen slachtoffer worden van een self-fulfilling prophecy?

Omdat stereotypen zo alledaags zijn kan eigenlijk iedereen slachtoffer worden van versterkende stereotype denkbeelden. Dit kunnen domme blondjes zijn, liegende politici, agressieve militairen, mannen met een roze broek als homo, stelende Marokkanen, luie negers en racistische blanken. Andere criminaliserende stereotypen zijn corrupte Italianen, cokesnuivende Antillianen, terroristische moslims of dronken Polen. Omdat ieder mens onbewust zich een beeld vormt op basis van het gevoel en doordat het generaliseren van alle indrukken die een mens opdoet via de zintuigen primair een functie is van het onbewuste deel van de hersenen is het moeilijk om vanzelf de vooroordelen weg te nemen. Als mensen met een donkere huidskleur vaak als crimineel in het nieuws of in muziekclips verschijnen dan vormt ieder mens onbewust een crimineel beeld van iemand met die huidskleur, die lichaamstaal en die toonzetting en spraak en zal in een ontmoeting met een persoon met een donkere huidskleur dienovereenkomstig reageren. Alleen door herhaaldelijk mensen te wijzen op deze foute opvatting dan wel door op diepgaand onbewust niveau bij een individu een transformatie te creëren, kan iemand een correcte en objectieve beeldvorming verkrijgen.

Waarom is een self-fulfilling prophecy bij ex-misdadigers zo gevaarlijk?

Het gevaar van self-fulfilling prophecies bij ex-criminelen ligt erin dat de kans op een terugval sneller aanwezig is. Dat kost de maatschappij onnodig veel geld. Na het uitzitten van de straf is de misdadiger geen crimineel meer; maar een eerlijk mens, die geboet heeft voor zijn zonden. Echter, zodra de ex-misdadiger terugkeert in zijn oude buurt hebben veel oude bekenden van hem vaak nog het idee dat hij crimineel zou zijn (en die kans is zeker ook aanwezig) echter dit is in principe een foute aanname. Omdat het milieu van de oude bekenden relatief aanzienlijk kan zijn, zoals buren, stamgasten uit het café en leden van de voetbalclub of een oude werkgever en collega’s maar ook de slachtoffers van de misdadiger is er meestal moeilijk vat te krijgen op de opvattingen van anderen over de ex-crimineel. De ex-crimineel kan hierdoor zelf gaan geloven dat hij alsnog crimineel is; iedereen in de buurt zegt dat immers! Het gevolg is dat hij geen andere mogelijkheid ziet dan maar weer crimineel te worden.

De rol van de media bij het creëren van een negatief beeld over ex-criminelen is vaak nog te groot. Onder andere bij bekende misdaadzaken of bij TBS-ers. Vooral de laatste groep is een veelgeplaagd slachtoffer van de veelal slechts sensatiebeluste media. Ondanks dat ze in de regel anoniem proberen een nieuw leven op te bouwen worden ze nog te vaak gestigmatiseerd en gelabeled als mensen die iets fout zouden doen. Zo kopte een landelijke sensatiekrant in 2010 dat een TBS-er meeliep met de vierdaagse van Nijmegen. Deze persoon had op dit moment geboet voor zijn daden en was juridisch in staat om de maatschappij in te gaan. Dergelijke beeldvorming is gevaarlijk en als ex-misdadigers hierdoor opnieuw de fout ingaan dan kost de overheid dit wederom veel geld.

Bestrijding van self-fulfilling prophecies

Op dit moment in 2013 doet de overheid nog erg weinig tegen de negatieve beeldvorming van ex-criminelen. Vanaf de jaren zeventig is er in het maatschappelijk debat wel meer begrip gekweekt voor het resocialiseren van ex-misdadigers en ook is het in principe gebruikelijk een crimineel slechts met zijn of haar initialen aan te duiden. Echter, sinds de late jaren '90 lijkt er een kentering te zijn opgetreden. De rol van de misdaadjournalistiek is steeds groter geworden en dit heeft negatieve gevolgen voor de beeldvorming van ex-misdadigers. Indien de Nederlandse overheid de misdaad effectief wil bestrijden moet de politiek open gaan staan om het debat over de self-fulfilling prophecies en negatieve beeldvorming over misdadigers te aanvaarden.