Cultuurbeïnvloeding en meningsvorming

De manier waarop we ons gedragen heeft alles te maken met de normen en waarden die we koesteren: onze opvattingen over wat slecht is, en wat goed en nastrevenswaardig is. Die opvattingen maken deel uit van ons referentiekader, en dat is, op zijn beurt, weer sterk gekleurd door de cultuur waarvan wij deel uitmaken. Kenmerkend voor de West-Europese cultuur zijn onder andere dat waarden als respect, gelijkheid en tolerantie belangrijk worden gevonden. In bijvoorbeeld een Arabisch land zullen de fundamentele waarden die worden nageleefd er heel anders uitzien. Soms kunnen de waarden die verschillende culturen nastreven tegenovergesteld zijn en met elkaar in botsing komen of conflicten oproepen. Mensen neigen er regelmatig toe om hun eigen normen en waarden als superieur te zien en van daaruit gedrag, voortkomend uit andere normen en waarden te veroordelen. Deze houding vormt echter de ideale voedingsbodem waarop allerlei ongewenste gasten zoals onbegrip en conflicten welig kunnen tieren. Wil men komen tot een goede samenwerking, dan is het belangrijk om een beter begrip te krijgen van de normen en waarden die de achtergrond vormen van het gedrag van iemand uit een andere cultuur, alsmede om de eigen cultuur ietwat te leren relativeren. (Zie hiervoor ook mijn artikel over F- en G-culturen.)

Elementen van cultuur

Een cultuur wordt gekenmerkt door drie dimensies:

Verwachtingen

Opvattingen over wat er kan of zal gebeuren.

Normen

Opvattingen over hoe men zich al dan niet dient te gedragen.

Waarden

Centrale maatstaven met behulp waarvan we gedrag beoordelen van onszelf of anderen.

Cultuuroverdracht en beïnvloeding

Iedere bewoner van deze aardbol is zowel drager als ontvanger van cultuur.
Cultuur wordt voortdurend overgedragen, bijvoorbeeld van ouderen op jongeren, van leraren op leerlingen, van pop-, filmsterren en reclames op een grote massa. Bij deze overdracht vindt een voortdurende wisselwerking plaats waarbij de cultuur aan verandering onderhevig is. Dikwijls zijn mensen zich niet eens bewust van het feit dat ze aan cultuuroverdracht doen. Vaak verkeren mensen in de veronderstelling dat ze hun keuzes zelf hebben gemaakt en hun gedrag in sterke mate zelf hebben bepaald, dat hun keuzes dus volkomen autonoom zijn. Het tegendeel blijkt echter vaak waar: er heeft al geruime tijd een proces van beïnvloeding plaatsgevonden, waardoor vele drommen mensen zich in dezelfde richting bewegen. Zo zien we het bijvoorbeeld gebeuren dat mensen zich een levensstijl hebben aangemeten waarbij ze zich sterk vereenzelvigen met de producten die zij gebruiken, de auto waarin ze rijden, de kleding die ze dragen. Dat lijken autonome keuzes te zijn, maar bij nader inzien zijn deze keuzes natuurlijk sterk gekleurd door markt en commercie. Ook de manier waarop mensen denken is vaak minder autonoom dan zij denken: mensen worden dagelijks beïnvloed door media zoals kranten, tijdschriften, televisie-uitzendingen en internet. Vandaag de dag hebben mensen toegang tot allerlei soorten informatie, die vaak gekleurd is door een veelvoud aan opinies en levensopvattingen die men vrij gemakkelijk al dan niet bewust overneemt, of waar men in zekere mate door beïnvloed wordt.

Mijns inziens is het in dit mediatijdperk van groot belang dat mensen kritisch omgaan met deze veelheid aan informatie, deze naar hartelust selecteren en beoordelen, en zo bewust tot een eigen positie en mening komen waar zij voor kunnen staan.