De zandmandala: een bijzondere mandala

De zandmandala is een kunstwerk dat geheel uit zand bestaat. Vroeger werden er allerlei kleine steentjes gebruikt in plaats van gekleurde zandkorrels. Deze vorm van kunst wordt in Tibet beoefend en vereist voldoende concentratie van de maker hiervan. Boeddhistische monniken zijn meestal een lange periode bezig om het kunstwerk af te krijgen. Het maken van een zandmandala kan namelijk soms maanden duren. Uiteindelijk ontstaat er een indrukwekkend kunstwerk met verscheidene kleuren en patronen. Het kunstwerk wordt na afloop geheel vernietigd.

De zandmandala

• Mandala's
• Hoe maakt men een zandmandala?
• De positieve energie van een zandmandala volgens het boeddhisme
• De kosmos en meditatie

Mandala's

De zandmandala is een bijzondere traditie uit Tibet. Door de eeuwen heen heeft deze vorm van kunst zich over de wereld verspreid. De kunstvorm is oorspronkelijk van het hindoeïsme naar het boeddhisme overgegaan. Monniken maken hierbij gebruik van gekleurd zand om een kunstwerk te creëren. In het verleden maakte men echter gebruik van gekleurde stenen. Het zoeken naar deze stenen kostte vroeger veel tijd en moeite. Een mandala is een kunstvorm waarbij er onder andere gebruik gemaakt wordt van symmetrische vormen. Hierbij worden er vaak allerlei opvallende kleuren toegepast.

Hoe maakt men een zandmandala?

Om het kunstwerk te maken wordt er gebruik gemaakt van onder andere kokers, schrapers en trechters. De monniken gebruiken diverse schalen om de kleuren in te kunnen bewaren. Men begint meestal eerst de lijnen en patronen vast te leggen alvorens de diverse vlakken in te kleuren. De structuren en paden die in het kunstwerk te ontdekken zijn kunnen vergeleken worden met een plattegrond. Ondanks dat er vaak meerdere monniken aan het kunstwerk werken neemt het veel tijd in beslag. Het maken van een zandmandala kan soms maandenlang duren. Dit komt omdat er vaak voorzichtig en geconcentreerd te werk wordt gegaan.

Veilige ruimte

Sommige ontwerpen zijn zeer groot en complex. Wanneer men een fout maakt kan het een groot deel van het kunstwerk verpesten waardoor deze laag opnieuw aangebracht dient te worden. Omdat het kunstwerk zo kwetsbaar is wordt het in een veilige ruimte binnenshuis gecreëerd. Deze plek zou een onderdeel kunnen zijn van een tempel of klooster.

De positieve energie van een zandmandala volgens het boeddhisme

Zandmandala's staan volgens het Tibetaans boeddhisme voor positieve energie en het welzijn van iedereen die het kunstwerk kan aanschouwen. Volgens de cultuur kan het zand dat voor de zandmandala gebruikt is zorgen voor de wedergeboorte van een overleden persoon. Hiernaast gelooft men dat het zelfs een positief effect kan hebben op de oogst en probeert men met een zandmandala mee te geven dat mensen een onderdeel zijn van een groter geheel.

De kosmos en meditatie

De zandmandala moet de kosmos voorstellen. Men denkt volgens de traditie dat door middel van meditatie de kern van het universum bereikt kan worden. Hiernaast dient men door de kunstwerk bewust te worden dat mensen slechts een klein deel zijn van het universum. Het creëren van de mandala heeft een mediterend effect. Dit komt omdat het een heel langzaam proces is dat een rustgevend gevoel teweegbrengt. Tijdens het maken van het kunstwerk wordt namelijk de volledige aandacht gericht op het plaatsen van het zand. Meditatie is een bekend fenomeen bij de monniken waardoor het maken van een mandala uitstekend in de cultuur past.

Cyclus

Wanneer het kunstwerk volledig tot stand is gekomen wordt het na het uitvoeren van rituelen vernietigd. Dit noemt men het einde van een cyclus, wat oorspronkelijk een cultureel onderdeel is van het hindoeïsme. Hindoes geloven namelijk dat wanneer het universum het einde van zijn leven bereikt heeft een nieuw heelal ontstaat. Het zand wordt aan het einde van de uitvoering van de traditie terug aan de natuur gegeven. Volgens de traditie mag het zand namelijk niet hergebruikt worden. Hiermee laten zij op een symbolische wijze zien dat niets permanent is.

Rituelen die uitgevoerd worden

Voordat er een einde wordt gebracht aan het kunstwerk wordt er door de monniken gebeden. Het zand dat onderdeel was van de mandala wordt vervolgens bij elkaar verzameld en in de meest dichtstbijzijnde sloot of rivier geworpen. Soms wordt de ceremonie begeleid met een rituele dans, muziek en gezang. Normaal gesproken worden deze rituelen door monniken uitgevoerd. In sommige gevallen worden deze rituelen uitgevoerd door nonnen.