Religie: Wanneer geloof kwaadaardig wordt

De meeste religies claimen een monopolie op de waarheid en menen dat andere godsdiensten het fout hebben. De geschiedenis herhaalt zich steeds weer: Mensen wordt geleerd dat ze aanhangers van de 'verkeerde religies' mogen of zelfs moeten vermoorden. Met politieke inmenging wordt religie, in beginsel zo vredig bedoeld, een vat vol gevaar. Want kinderen, geboren in heilige oorlogen, groeien op met een diepgewortelde haat jegens 'de vijand'. De kiem van het latere kwaad. Gods wil of God als excuus?

Religie als motivatie voor geweld

'What broke in a man when he could bring himself to kill another?'
Religie heeft bewezen een krachtige motivatie te zijn voor geweld. Religieuze overtuigingen spelen wereldwijd een centrale rol in de escalatie van kwaad en geweld. Het begrijpen van de factoren die mensen van goede wil in destructief en kwaadaardige gedragspatronen kunnen leiden, zou hoog op de wereldagenda moeten staan. Maar in die agenda staat van alles, behalve dat. Verkeerde of andere interpretaties van wat Gods wil is, hebben onder andere geleid tot de voortdurende conflicten tussen Arabieren en Israëliërs, de Nazi-beweging en de 9/11 aanvallen in de Verenigde Staten. Hoe kan iets dat zoveel troost en vrede brengt voor zoveel mensen in de wereld, tot zulke kwaadaardige situaties leiden?

Volgens schrijver Dr. Kimball van het diepzinnige en indringende boek 'When religion becomes evil', tevens religie- en Midden Oosten expert, zijn er steeds vijf signalen aan te wijzen die erop duiden dat een bepaalde religie duivelse vormen dreigt aan te nemen. Hoe meer van deze tekenen aanwezig zijn, hoe groter de kans dat situaties -al of niet wereldwijd- escaleren. Een belangrijk facet is de uiteindelijke totale disconnectie van het brein, dat zich in milde vorm of in eerste instantie nog slechts manifesteert als 'beperkt denken'. Dit is een vereiste om kritiekloos in een bepaalde 'waarheid' te kunnen geloven. Is religie zelf het grote probleem in de wereld, of slechts het middel? Hieronder de vijf belangrijke waarschuwingssignalen die verraden dat er sprake is van obsessief geloof dat kwetsbaar wordt voor corruptie.

Claim op absolute waarheid

'I've often thought the Bible should have a disclaimer in the front saying this is fiction.'
Essentiële onderdelen van elk geloof zijn claims op de waarheid. Absolute waarheidsclaims zijn troostend voor diegenen die vinden dat wat voor hen goed is, ook per definitie goed is. Maar starre waarheidsclaims, vooral in tijden van conflict, zijn de basis van demoniseren en vernederen van de medemens die die waarheid niet aanhangt: 'Wij zijn goed, jullie zijn slecht' of 'Ik ben beter dan jij'. De eerste waarschuwing van corruptie in godsdienst is dan ook het dringende verzoek dat men 100% gelooft in de juistheid van het geloof. Welke vraag je ook stelt, overal is een pasklaar antwoord op. Geloof is de enige echte waarheid, zo luidt de arrogante stelling. 'Alle anderen hebben het fout', 'Wat goed voor ons is, is ook goed voor hen', en 'Ongelovigen of mensen die iets anders geloven moeten worden bekeerd', zijn zomaar wat zinsneden die aangeven wat de resultaten zijn van - vaak van jongs af aan plaatsvindende - manipulatie. De 'waarheid' flirt, en de volger zwicht. Soms uit angst.

Vrijwel elk georganiseerd geloof kent subgroepen met extremisten en fundamentalisten die menen dat hun principes superieur zijn. Dat alleen zij de waarheid kennen. Voorbeelden in de wereld te over: 'Bombardeer het Midden-Oosten en forceer die landen zich te bekeren tot het christendom' (politiek vertaald in 'democratie'). Of andersom: Saoedi-Arabië, waar de islam heerst en geen enkel ander geloof wordt getolereerd. Met deze giftige denkbeelden en gebrek aan respect voor andere geloofswijzen, is geen dialoog mogelijk. De 'dialoog' die evangelisten aan de westerse deur proberen aan te gaan, dient slechts als verspreiding van hun overtuigingen, de zogeheten 'bekeringsdrift'. 'Aanvaard de waarheid van Christus', is hun motto. Open je de deur, dan zal een stortvloed van 'absolute waarheden' over je heen komen. Geestelijke bescheidenheid?

Zo'n toestand waarbij het geloof wordt opgedrongen begint zoals gezegd vaak al in de kindertijd tijdens het goedbedoelde hersenspoelen of indoctrinatie. Dit is een vorm van manipulatie door systematisch en eenzijdige onderwijzing van controversiële overtuigingen en ideeën, met de bedoeling dat deze zonder kritiek worden geaccepteerd. Binnen de machtige organisatie is alles goed (de Heer is met ons), wat daarbuiten is is slecht (heidens). Het individu, slechts onderdeel van het 'systeem', wordt monddood ten aanzien van het geloof gemaakt. Want wil een persoon het bespreekbaar maken, dan volgt er straf in de vorm van lijfstraffen, uitsluiting of dreigementen. Gebeurt dit al op zeer jonge leeftijd, dan kan dit later verstrekkende gevolgen hebben, zich uitend in verwrongen denkbeelden over andersdenkenden met alle gevolgen van dien. De vraag rijst dan ook of er sprake is van geestelijke kindermishandeling of niet.

Blinde gehoorzaamheid

'When we blindly adopt a religion, we become automatons. We cease to grow.'
Mensen worstelen wereldwijd met het mysterie van het bestaan en de uitdagingen te leven in een verre van perfecte wereld. Religie speelt daar op in en dit leidt ons tot het volgende punt van corruptie. De tweede waarschuwing van een religie die ontaardt in kwaadaardigheid, is wanneer van de volgers blinde gehoorzaamheid wordt verwacht. Hierbij is het de bedoeling dat gezond verstand, intelligentie en opinies worden uitgeschakeld. Dit gebeurt door te pogen de intellectuele vrijheid en individuele integriteit zo veel mogelijk te beperken. Ook hier zijn trieste resultaten van, zoals de massa-zelfmoorden in Afrika omdat een leider daartoe opriep. Maar ook in kleine kring komt het element van blinde gehoorzaamheid vaak voor. Kinderzieltjes zijn gemakkelijk te beïnvloeden, ook al bedoelt de ouder het goed. 'Zwijg en gehoorzaam' is het motto. Geloof wordt vanzelfsprekend.

Ruimte voor kritiek is gewoon voor in elk geval bijna alle non-religieuze kringen, maar niet iedereen is in deze vrijheid opgevoed. Als iemand dringend verzoekt om geen vragen te stellen, of dat nu een charismatisch leider is, of dat het in een tekst te lezen is, dan moet de volger of aanstaand volger zeer op zijn hoede zijn. En het wordt helemaal menens als men wordt opgeroepen, om 'in de naam van God', geweldsdelicten van welke aard ook, te plegen. Het gehoorzaam zijn aan bevelen van leiders, regels en praktijken duidt op onderwerping. De gemanipuleerden worden desnoods geïsoleerd van andersdenkenden. Geloof is belangrijker dan het 'zijn'. De waarschijnlijkheid dat religie kwaadaardig wordt, wordt aanmerkelijk gereduceerd als er vrijheid van denken is en eerlijke ondervraging wordt aangemoedigd. Helaas is de praktijk anders: Wie niet gehoorzaamt, wacht hel en verdoemenis. Angst is wederom een voorname reden om te gehoorzamen.

Vaststelling einde van de wereld

'What does it mean to die when you can live until the end of the world?
'Betere tijden komen!', luidt een bekende belofte. In iedere godsdienst wordt op de een of andere manier het einde van de wereld aangekondigd. Er is een groot probleem als mensen overtuigd zijn dat ze de route naar een 'vredig koninkrijk' kennen en ernaar handelen alsof ze Gods boodschappers zijn. De derde waarschuwing omvat dan ook de verleiding om het 'einde' volledig in kaart te hebben. Op dit punt wordt de godsdienst een obsessie over een wederopstanding, het einde van de tijd, het einde van de wereld, een 'laatste oordeel', het einde van alles om ons heen. Dit zou gewelddadige acties rechtvaardigen, immers 'het einde is gekomen', het is Gods wil. Deze krankzinnigheid ziet men bijvoorbeeld terug in de terroristen die de vliegtuigen het World Trade Center in vlogen. Vrijwel elk geweld wordt goedgekeurd als men probeert een 'goddelijker wereld' te creëren. Door het vaststellen en scheppen van een 'ideaal tijdstip' als einde van de tijd en wereld, geven de gehersenspoelden met behulp van 'Gods zegen' zichzelf toestemming om te vernietigen wat in hun ogen vreemd, duivels of verkeerd is.

Het doel heiligt de middelen

'Men never do evil so completely and cheerfully as when they do it from a religious conviction.'
Religieuze teksten worden steeds anders geïnterpreteerd. Men leest vaak wat men wil lezen. Wil men heimelijk geweldpleging, dan zal men ook teksten vinden die daar op aansluiten. De vierde waarschuwing is dan ook gerelateerd aan de derde en de redenatie luidt als volgt: Het doel rechtvaardigt de middelen, dus mag men fout doen mits dit het doel dient. Gas in de Japanse metro, de terroristische aanslagen van 11 september 2001, de vernietigingskampen in de Tweede Wereldoorlog, het verminken van vrouwelijke geslachtsdelen, 'etnische zuivering', zelfmoordcommando's, apartheid, het vermoorden van artsen die abortus plegen, enz. En men ziet het al decennia lang terug bij de kwestie Israël-Palestina, waar zelfmoordaanslagen, bezettingen en het vernederen en doden van onschuldige mensen met regelmaat plaatshebben.

De 'tegenstanders' worden gezien als een bedreiging en die bedreiging moet geëlimineerd worden. Men redeneert dat het vermoorden of vernederen van mensen dan wel fout is, maar als het gebeurt met een hoger doel, bijvoorbeeld het bewaren en bewaken van de groepsidentiteit, dan is het anders zo ondenkbare gedrag gerechtvaardigd. En zo wordt een aanval plotseling 'verdediging' genoemd, en weigert men in te zien dat men -rondlopend met geweren- zelf een bedreiging voor die ander vormt. Komen geloofsobsessies en politieke inmenging samen, dan wordt de rampspoed nog groter. Emotieloos worden oorlogshandelingen uitgevoerd. Verdrongen angst en verwrongen logica leveren enkel slachtoffers en verliezers op, maar het einddoel is al dat telt. Het zichzelf wijs gemaakte idee dat het Gods wil is, bewijst nog eens de aanwezigheid van een geloof dat door grove interpretatiefouten gruwelijke trekken vertoont.

Verklaring van de 'heilige oorlog'

'If there is a God, the phrase that must disgust him is - holy war.'
De vijfde waarschuwing die erop duidt dat een religie duivels is, voert ons nog een stap verder en dient zich voor als een religieus leider of de religie zelf zijn volgers vertelt dat men vecht in Gods naam. De zogeheten 'heilige oorlog'. Een heilige oorlog is een oorlog die wegens een religieuze opvatting, een vermeende goddelijke verplichting of ter verdediging van 'heilige' gebieden wordt gevoerd. Dit is terug te zien in Osama Bin Laden's jihad tegen Amerika, het conflict tussen protestanten en katholieken in Noord-Ierland, de continue gevechten om het 'heilige land' in Israël, of de kwestie christendom tegen islam. Zodra er politieke macht bij komt, wordt het gevaar van dood en destructie zelfs levensgroot. Er ontstaat wereldwijde onrust en angst voor 'die anderen'. God wordt voorgedragen om de motieven een bepaalde oorlog te voeren te rechtvaardigen. Een volledige afdwaling van het authentieke geloven, dat geenszins hoeft te verwilderen tot corruptie.

Er zijn meer oorlogen gevoerd, meer mensen gedood en er is meer kwaad aangericht door het verschijnsel 'religie' dan door welke andere kracht in de wereld dan ook. De trieste waarheid gaat onverbiddelijk door. Oorlogen hebben nog steeds een 'heilige' oorzaak. Wereldleiders leren niet van de fouten van voorgangers, en verstoren het hart van de religie die ze zeggen te verdedigen. Soms is niet eens meer duidelijk of een oorlog nu in beginsel politiek of religieus is, of beiden. Dat dit tot weinig goeds leidt is duidelijk. Of dit de bedoeling van God is, lijkt een onzinnige vraag, want in de kern van authentieke godsdienst ligt de belofte van vrede, zowel innerlijke vrede als de behoefte om met anderen in vrede te leven. Dat neemt helaas niet weg dat godsdienst een onuitputtelijke bron van contrasten is, die de wereldvrede juist continu bedreigt. Tenzij we al van jongs af aan leren ieders benadering tot God te respecteren, riskeren we de continuering van het elkaar afslachten, 'in de naam van God.'

'Is religion is an insult to human dignity? Well, with or without it, you'd have good people doing good things and evil people doing bad things, but for good people to do bad things, it takes religion.'