Problematiseren als techniek binnen het jongerenpastoraat

Problematiseren als techniek, binnen het kader van 'leerprocessen' in het jongerenwerk is vrijwel een onbekend begrip. De andere term voor 'problematiseren' is 'discussiëren'. Beide termen zijn misschien nog te moeilijk maar 'problematiseren' is makkelijker en doet meer recht aan het doel wat men ermee wil bereiken. Het is als het ware een vorm van cognitieve weerbaarheid verwerven. Door een probleem in een groepsproces te behandelen komt er waardevolle informatie voor de dag. Informatie vanuit de jongeren zelf waar je als groepsleider op aan kunt sluiten.

Problematiseren in de literatuur

Volgens de literatuur is ´problematiseren´ het binnen een groepsproces bespreken van een actueel vraagstuk door middel van discussie. Het problematiseren of het discussiëren is voor mensen in het algemeen een belangrijk leerproces. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat, als je deze methode bij jongeren toepast, het vraagstuk wel in de belevingswereld en niveau moet passen. De kracht van deze vorm ligt waarschijnlijk in het feit dat het een mix van denken, spreken, vertellen, ernst, humor, en doen is. Het is bewezen dat wanneer iemand tijdens een bepaalde werkvorm zelf iets zegt of doet, dat lange tijd later nog na kan vertellen.

Ontstaan

De discussievorm is gebaseerd op het Forum uit het oude Rome. Het Forum was de centrale plaats waar vroeger de wetten werden vervaardigd door met elkaar in gesprek te gaan. De Romeinen hadden het echter weer overgenomen van het oude Griekse ‘Agora’ wat ’ markt’ betekent. Op die Agora werd handel gedreven en van alles met elkaar besproken. De centrale plaats dus die van grote betekenis was voor de toekomst van de samenleving.

Verschillende vormen

Er zijn verschillende soorten discussievormen, waaronder:

• Probleemgerichte discussie
• Forumdiscussie
• Paneldebat
• Openstoeldiscussie
• Kort geding

Voorbeeld

De bekendste zijn de probleemgerichte discussie en de forum discussie. In het kader van het jongerenpastoraat kan een stelling als ‘je moet verplicht twee keer naar de kerk’ al genoeg stof tot discussie geven. Echter als we kijken naar de intentie van het problematiseren in het jongerenpastoraat kan de conclusie worden getrokken dat het om wezenlijke zaken moet gaan en ergens toe moet leiden. Is twee keer naar de kerk gaan bijvoorbeeld een probleem? Voor de een wel maar voor de ander niet. Waarschijnlijk dient dit soort discussies alleen het eigen belang. De bespreking moet bijvoorbeeld leiden tot de vraag of twee keer naar de kerk gaan ook nut heeft voor de (plaatselijke) samenleving. Zo kan er met een groep jongeren ‘gewerkt’ worden aan een maatschappelijk of kerkelijk vraagstuk waar ze zelf bij betrokken worden.

Wat zegt de Bijbel

Door over een bijbelgedeelte te discussiëren krijgen bijbelse verhalen meer betekenis voor jongeren. Veel jongeren hebben namelijk een vooroordeel over de Bijbel en bestempelen het als een moeilijk leesbaar boek. Feitelijk hebben ze nog gelijk ook. Doordat geen of weinig afwisseling in methoden wordt toegepast, krijgen actuele maatschappelijke vraagstukken ook geen bijbelse reflectie. Kort gezegd: 'geeft de Bijbel een richtlijn hoe ik met mijn moslim-buurman moet omgaan?'. Als jongeren zien dat de Bijbel antwoorden kan bieden op hun vragen dan worden zij gemotiveerd om zelf de Bijbel te gaan lezen.

Korte discussies

Een discussie over een vraagstuk moet kort zijn. Laat ze het niet te lang ‘uitkauwen’. Als je bijvoorbeeld met een groep gaat discussiëren over de vraag; ‘had Simson nou een gespierd en atletisch lichaam of niet?’, dan krijgt dat ‘moeilijke boek’ de volle aandacht. Begin vervolgens met een volgende probleemstelling. Meestal wordt er thuis ook nog gretig in de Bijbel gebladerd op zoek naar antwoorden. Dat is uiteindelijk ook het doel van deze vorm.

Moderne media

Jongeren zijn leergierig en willen juist van alles weten. Ze maken volop gebruik van internet en zijn eerder dan vroeger op de hoogte van de ontwikkelingen in het nieuws. De kerk doet er niet verkeerd aan om gebruik te maken van deze diensten.

Afwisselen van methoden

Sommige kerken gebruiken methoden van 25 jaar terug. Het is te begrijpen dat dit niet meer aansluit op de beleving in de moderne jeugdcultuur. Kerken zijn soms angstig om nieuwe vormen toe te passen. Het gaat hierbij niet om ‘water bij de wijn doen’. Integendeel, de kerk moet hier juist heel ‘straight’ in zijn. Een duidelijke boodschap waarin het evangelie van Jezus Christus centraal staat. Dat waarderen jongeren en daar is ook behoefte aan. Het gaat echter om de methode an sich en de afwisseling daarvan. Het kan best zo zijn dat de methode van 25 jaar geleden ‘morgen’ weer aansluit.

Paulus op de Areópagus

Een mooi voorbeeld is het feit hoe de apostel Paulus in discussie gaat met de wijsgeren in Athene. Om zijn boodschap over te brengen sluit Paulus bij hun denkwereld aan door te beginnen over het altaar voor de onbekende God.
16 Terwijl Paulus in Athene op hen wachtte, raakte hij hevig verontwaardigd bij het zien van de vele godenbeelden in de stad. 17 In de synagoge sprak hij met de Joden en met de Grieken die God vereerden, en op het marktplein ging hij dagelijks in debat met de mensen die hij daar aantrof. 18 Onder hen waren ook enkele epicurische en stoïsche filosofen, van wie sommigen zeiden: ‘Wat beweert die praatjesmaker toch?’ Anderen merkten op: ‘Hij schijnt een boodschapper van uitheemse goden te zijn,’ omdat ze dachten dat hij predikte over Jezus en een godin die Opstanding heette. 19 Ze namen hem mee naar de Areopagus en zeiden: ‘Kunt u ons uitleggen wat die nieuwe leer is die door u wordt uitgedragen? 20 Want wat u zegt, klinkt ons vreemd in de oren; we willen graag weten wat u bedoelt.’ 21 Alle Atheners en de vreemdelingen die er wonen hebben immers voor haast niets anders tijd dan voor het uitwisselen van de nieuwste ideeën. 22 Paulus richtte zich tot de leden van de Areopagus en zei: ‘Atheners, ik heb gezien hoe buitengewoon godsdienstig u in ieder opzicht bent. 23 Want toen ik in de stad rondliep en alles wat u vereert nauwlettend in ogenschouw nam, ontdekte ik ook een altaar met het opschrift: “Aan de onbekende god”. Wat u vereert zonder het te kennen, dat kom ik u verkondigen.
(Handelingen 17 NBV vertaling)

Techniek toepassen voor cognitieve weerbaarheid in het jongerenpastoraat

Het gaat bij het problematiseren dus niet zo zeer om het toepassen van een specifieke techniek. Gewoon praten is hetzelfde. In het het kader van de postmoderne samenleving kan echter wel gesproken worden van het toepassen van een techniek omdat we de intentie van de geloofsopvoeding dreigen te verleren. Andere termen voor ´problematiseren´zijn, interesse tonen, tijd nemen, liefdevol zijn en de jongere serieus nemen. Onderzoeken tonen aan dat er in kerkelijke gezinnen zelden of nooit ´problematiserend´ over (geloof)zaken wordt gesproken. Waar dit wel gebeurt, is de kans groter dat jongeren zich bij de kerk betrokken voelen. Anderzijds worden ze weerbaarder in de maatschappij als het gaat om keuzes te maken over bijvoorbeeld drugsgebruik of crimineel gedrag. Kort gezegd is het belangrijk dat er op een goede manier met jongeren over zoveel mogelijk wordt gepraat. Geen autoritair éénrichtingsverkeer maar samen met de jongere een houding aannemen om God te dienen.