De context rond het verhaal over de arme weduwe in Marcus 12

De context rond het verhaal over de arme weduwe in Marcus 12 Het verhaal over het offer van de arme weduwe in Marcus 12:41-44 wordt vaak gebruikt om mensen ertoe te bewegen geld te doneren aan een kerk of religieuze instelling, zelfs als zij niet veel geld hebben. Het kleine offer van de arme weduwe wordt in het verhaal door Jezus beschreven als groter dan de offers van de rijke mensen. De gangbare interpretatie van deze beschrijving is dat Jezus blij was dat zij offerde en dat het een aanmoediging is voor arme mensen om ook geld te doneren, omdat dit als een groot offer wordt gezien. De vraag is echter of de directe context van het verhaal, de (Oudtestamentische) wettelijke context van het verhaal en andere verhalen over arme weduwen deze interpretatie ondersteunen.

Het verhaal over de arme weduwe

Op een gegeven moment zit Jezus, samen met zijn discipelen, tegenover de schatkist in de tempel. Veel mensen gooien geld in de schatkist, waaronder veel rijke mensen, maar ook een arme weduwe. De rijken wierpen allemaal veel geld in de kist, terwijl de arme weduwe slechts twee kleine penningen erin wierp.

Nadat Hij dit ziet roept Jezus zijn discipelen bij elkaar en zegt hen dat de weduwe meer in de schatkist in heeft geworpen dan alle andere mensen, omdat die anderen vanuit hun overvloed gaven, terwijl de weduwe alles wat zij had, haar leefgeld, erin gooide.

De gangbare interpretatie en prediking van het verhaal

De gangbare interpretatie van de tekst is dat er hier iets bijzonder moois gebeurt. Iemand die bereid is om haar laatste geld op te geven voor een ander. Het wordt vaak beschreven als een hartverwarmende gebeurtenis en als een genereuze en prijzenswaardige daad.

Op basis van deze interpretatie wordt het verhaal vaak aan kerkleden uitgelegd als een voorbeeld van wat er van hen verwacht wordt. Namelijk dat zij altijd gul geven, ook als de eigen financiële situatie het niet toelaat. De vraag is echter of deze interpretatie ook wordt ondersteund door de verschillende contexten rondom het verhaal, zoals de directe context, de Oudtestamentische wettelijke context, een ander verhaal over een arme weduwe en de huidige maatschappelijke context.

De directe context rondom het verhaal

Direct voor en direct na het verhaal over de arme weduwe staan twee heftige uitspraken van Jezus over de tempel (Mar. 13:1-2) en de schriftgeleerden die daar dienst deden (Mar. 12:28-40). Naast deze verhalen kan ook Marcus 11:12-12:37 worden gezien als deel van de directe context van het verhaal. Hierin worden twee bezoeken van Jezus, in twee dagen tijd, aan de tempel beschreven. Het verhaal over de arme weduwe is deel van dit tweede bezoek. Dit gedeelte wordt hier echter niet beschreven, omdat het geen nieuwe inzichten toevoegt aan de interpretatie van het verhaal over de arme weduwe.

Over de schriftgeleerden

Voordat Jezus bij de tempelschatkist zat zei Hij, in Marcus 12:38-40, het volgende over de schriftgeleerden:

"‘Pas op voor de Schriftgeleerden die zo graag in dure gewaden rondlopen en eerbiedig begroet willen worden op het marktplein, en een ereplaats willen in de synagogen en bij feestmaaltijden: ze verslinden de huizen van de weduwen en zeggen voor de schijn lange gebeden op. Over hen zal strenger worden geoordeeld dan over anderen!’" (NBV 2004)

In deze uitspraak uit Jezus een harde kritiek op de farizeeërs, die onder andere de huizen van de weduwen verslinden. Hoogstwaarschijnlijk heeft dit te maken met het overhalen van arme mensen om geld te doneren dat zij niet hebben. Het kan zijn dat Jezus de arme weduwe eerder als slachtoffer dan als heldin zag omdat zij haar laatste geld in de schatkist gooide (vgl. Mar. 11:17, waarin de tempel een 'kuil der moordenaren', of 'rovershol' genoemd wordt).

Over de tempel

Nadat Jezus bij de tempelschatkist zat gebeurde, in Marcus 13:1-2, het volgende:
"Toen hij de tempel verliet, zei een van zijn leerlingen tegen hem: ‘Meester, kijk eens, wat een enorme stenen en wat een imposante gebouwen!’ Jezus zei tegen hem: ‘Die grote gebouwen die je nu ziet – wees er maar zeker van dat geen enkele steen op de andere zal blijven; alles zal worden afgebroken.’"

De uitspraak van Jezus over de tempel is niet mals en zou niet passend zijn als Hij blij was geweest met wat Hij net had gezien. Wat Jezus net had gezien zou de laatste druppel geweest kunnen zijn voor Jezus om tot deze uitspraak te komen.

De Oudtestamentische wettelijke context

In christelijke kringen is een gangbare opvatting dat iedereen die lid is van de gemeenschap een tiende van zijn inkomen moet afstaan aan de kerk. De reden hiervoor is dat de Israëlieten in het Oude Testament ook tienden moesten afdragen. De vraag is echter in hoeverre dit juist is. In Deuteronomium 14:22-23 en vers 28-29 staan beschrijvingen van de tienden en die geven niet aan dat arme mensen hun tiende moesten afdragen. In vers 22-23 staat dat zij die land en kudden bezitten jaarlijks hun tiende moeten afdragen, dat was lang niet iedereen, arme mensen hadden namelijk geen kudde of land, zij hoefden dus niet mee te betalen. Sterker nog, in vers 28-29 staat dat naast de jaarlijkse tiende iedereen elke drie jaar ook nog een tiende van de opbrengst van zijn land moest brengen, zodat de Levieten (priesters), vreemdelingen, wezen en weduwen ervan konden eten.

Gezien deze wetten is het vreemd dat Jezus zou aanmoedigen dat een arme weduwe haar laatste geld aan de tempel zou doneren. Men zou eerder moeten verwachten dat het andersom is, namelijk dat Jezus verwacht dat de tempel de weduwe geld (of eten) geeft.

Een ander verhaal over een arme weduwe

In 1 Koningen 17:8-16 staat het verhaal over de ontmoeting tussen de profeet Elia aan de weduwe te Sarefat. Hij vraagt haar om wat brood voor hem te brengen, waarop zij antwoordt dat zij niets meer in huis heeft, behalve een handvol meel en een beetje olijfolie. Als dat op is zullen zij en haar zoon sterven. Ondanks deze situatie zegt Elia tegen de weduwe dat zij van dat alles iets moet bakken en het bij hem moet brengen. Als zij dat zou doen, beloofde hij haar namens God, dan zou tot de volgende regenval haar pot met meel en haar kruik met olijfolie niet leeg raken (kon ze oneindig door blijven schenken). De weduwe deed wat haar werd gevraagd en de pot en de kruik raakten tot de volgende regenval niet leeg.

De weduwe uit 1 Koningen 17:8-16 en de arme weduwe hebben een aantal zaken met elkaar gemeen. Zo hadden zij allebei een gebrek aan eten, de weduwe bij Sarefat door een hongersnood en de weduwe in de tempel door armoede. Maar beiden gaven zij uit geloof het laatste dat zij hadden, de weduwe te Sarefat gaf haar laatste eten aan Elia en de weduwe in de tempel doneerde haar laatste geld.

Beiden hadden dus een groot vertrouwen in God, iets dat in het geval van de weduwe te Sarefat zelfs beloond werd; haar meel en olie raakten niet op. Dit beloningselement zien we niet direct terug in het verhaal over de arme weduwe. Maar zij kan wel als voorbeeld dienen van iemand die ook geloofde dat God voor haar zou zorgen als zij alles gaf. Net zoals de weduwe bij Sarefat hierin geloofde.

Gezien deze context is het niet vreemd dat mensen de arme weduwe voornamelijk als voorbeeld gebruikten en zelfs arme gelovigen grote beloningen beloven als zij bereid zijn om geld te doneren aan de kerk.

Huidige maatschappelijke context

Naar aanleiding van de gangbare manier van het interpreteren van het verhaal over de arme weduwe vraagt André Resner zich af wat er zou gebeuren als er vandaag de dag iets vergelijkbaars in een kerk zou gebeuren en:

60 Minutes [red. een Amerikaans nieuwsprogramma] catches wind of this and shows up asking questions, or sends a camera crew to the widow's empty-cupboard, electricity-and-water-turned-off-apartment to show her dwindling away in her impoverishment while they show in a split screen our new family life center under construction, funded by the generous pledges that flowed in after stewardship Sunday.

Resner maakt met deze vraag een goed punt. Hoe zou de maatschappij reageren als men erachter kwam dat dure kerkgebouwen werden gebouwd over de ruggen van arme mensen? En hoe zouden kerk en kerkleden het vinden als in de krant en op televisie wordt verkondigd dat in de kerk armen worden uitgebuit om de kerk van geld te voorzien? Door deze vraag lijkt de interpretatie van dit verhaal als iets goeds minder aantrekkelijk.

Hoe moet het verhaal uitgelegd worden?

Door de verschillende contexten die toepasbaar zijn op het verhaal over de arme weduwe zijn er verschillende sterke overtuigingen over hoe het verhaal geïnterpreteerd kan worden. Deze kunnen worden opgedeeld in twee groepen. De eerste is de gangbare opvatting, die luidt dat de weduwe een voorbeeld is voor arme mensen. Deze interpretatie vindt steun in het verhaal over de weduwe in Sarefat. De tweede is dat de arme weduwe een slachtoffer is van de Farizeeërs en dat het verhaal een bewijsstuk is dat het failliet van de tempel aantoonde. Deze interpretatie vindt steun in de directe context, de wettelijke context en door de huidige maatschappelijke context.

Ondanks dat, met name dankzij de directe context, de tweede interpretatie de sterkere papieren heeft kan de eerste niet zomaar worden afgeschreven. In het verhaal zelf staat niet wat voor emotie Jezus uitte bij het beschrijven van de arme weduwe. Niemand weet dus of Hij boos werd (wat past bij het idee dat de arme weduwe een slachtoffer was) of blij (wat past bij de gangbare interpretatie) door wat Hij zag. Niemand weet of Jezus een bevestiging van alle ellende waarnam (die in de directe context beschreven wordt), of juist een bijzondere uitzondering waarnam, namelijk iemand die, net als Hijzelf, bereid was om alles te geven voor een ander. Beide interpretaties zijn mogelijk en in beide interpretaties zit kracht.

Een moreel appèl

Wat nog gezegd moet worden is dat kerken niet zomaar dit verhaal kunnen gebruiken om arme mensen over te halen om geld dat zij niet kunnen missen aan de kerk te doneren. Niet alleen vanwege de mogelijke morele problemen die dat met zich meebrengt, maar omdat het bewijs voor de gangbare interpretatie hiervoor te zwak is.
© 2016 - 2024 Theoloog, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
De vier evangelisten: Matteüs, Marcus, Lucas en JohannesDe vier evangelisten: Matteüs, Marcus, Lucas en JohannesIn het Nieuwe Testament van de Bijbel wordt het verhaal van Jezus verteld. Vier evangelisten beschrijven het leven van J…
Jezus en de kinderen: Laat de kinderen tot mij komenJezus en de kinderen: Laat de kinderen tot mij komenEr zijn niet zo veel Bijbelteksten over Jezus en de kinderen. Wel komt het woord kind in allerlei varianten voor in de b…
Het verhaal van Tamar, stammoeder van Jezus volgens MatteüsHet verhaal van Tamar, stammoeder van Jezus volgens MatteüsTamar is een van de vrouwen in het geslachtsregister van Jezus zoals dat door de evangelist Matteüs is opgetekend. Het v…
De jonge man in een linnen gewaad in Marcus 14:51-52De jonge man in een linnen gewaad in Marcus 14:51-52In Marcus 14 wordt onder andere beschreven hoe Jezus werd verraden en gearresteerd. In het verhaal beschrijft Marcus ech…
Zondagsviering of sabbat?Zondagsviering of sabbat?Zouden christenen op zondag moeten samenkomen? Velen geloven van wel, maar een alsmaar groter (lijkend) wordende groep z…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Johannes Böckh & Thomas Mirtsch, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  • A. Resner, “Widow’s Mite or Widow’s Plight: On Exegetical Abuse, Textual Harrassment and Learning Prophetic Exegesis,” Review & Expositor 107, no. 4 (September 1, 2010)
  • D. English, “De boodschap van Marcus, het geheimenis van het geloof”, vertaald door uitgeverij novapres te Apeldoorn, Apeldoorn (1998)
  • M. DiCicco, “What Can One Give in Exchange for One’s Life? A Narrative-Critical Study of the Widow and Her Offering, Mark 12:41-44”, Currents in Theology and Mission, 25.6 (1998)
  • A.G. Wright, “The Widow’s Mites: Praise or Lament?—A Matter of Context”, The Catholoic Biblical Quarterly, 44.2 (1982)
  • S.E. Dowd, “Reading Mark: A literary and Theological Commentary on the Second Gospel”, Macon, GA (2001)
  • G. Smith, “A Closer Look at the Widow’s Offering: Mark 12:41-44”, Journal of the Evangelical Theological Society, 40.1 (1997)
  • E. Struthers Malbon, “The Poor Widow in Mark and Her Poor Rich Readers”, The Catholic Biblical Quarterly, 53 (1991)
Theoloog (57 artikelen)
Gepubliceerd: 03-02-2016
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Religie
Bronnen en referenties: 8
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.