Het Eerste Vaticaans Concilie

Het overleg binnen de Kerk over organisatorische zaken en geloofszaken wordt een concilie genoemd. Na het Concilie van Trente zou het meer dan driehonderd jaar duren voor in de Rooms-katholieke Kerk weer een nieuw concilie plaatsvond. Paus Pius IX vond het nodig opnieuw een concilie bijeen te roepen, zodat de kerk weer bij de tijd gebracht kon worden en fouten verbeterd konden worden. Het Eerste Vaticaans Concilie werd gehouden van 1869 tot 1870.

Geloof in een veranderende wereld

Sinds het vorige concilie, dat tussen 1545 en 1563 in Trente werd gehouden, was de wereld ingrijpend veranderd. Waren het in de zestiende eeuw koningen en keizers die vanzelfsprekend de absolute macht in handen hadden en voor hun volk bepaalden hoe ze dienden te leven en werken, aan het eind van de negentiende eeuw had dat plaats gemaakt voor een liberaler wereldbeeld. Mensen hadden het recht gekregen op zelfbeschikking, op een eigen geweten. Absolute heersers hadden in veel landen, al of niet door revoluties, plaats gemaakt voor gekozen regeringen en volksvertegenwoordigingen.

Het eerste Vaticaans Concilie

Om de kerkelijke wetgeving weer bij de tijd te brengen en om dwalingen uit het verleden te corrigeren, vond paus Pius IX het nodig opnieuw een concilie te organiseren. Kardinalen en bisschoppen trokken naar Rome, waar het Eerste Vaticaans Concilie in 1869 van start zou gaan. Dit concilie wordt, met de Latijnse naam, ook wel Vaticanum I genoemd.

Onfeilbaarheid van de paus

Een van de zaken die tijdens dit concilie aan de orde kwamen was de onfeilbaarheid van de paus. Hiermee wordt niet bedoeld dat de paus als mens zonder fouten is, of dat al zijn uitspraken altijd volledig correct zijn, maar dat de uitspraken die hij ex cathedra, vanuit de bisschopsstoel, in geloofs- en zedenzaken doet volledig juist zijn en als vaststaand geloofspunt geaccepteerd dienen te worden. Het geldt dus niet, wat vaak ten onrechte wordt beweerd, voor alles was de paus zegt of doet. Uitgangspunt van de onfeilbaarheid van de paus is dat hij, bij het doen van zo'n ex cathedra-uitspraak, wordt bijgestaan door de Heilige Geest. De onfeilbaarheid van de paus geldt niet alleen voor de periode ná het Eerste Vaticaans Concilie, maar ook voor de ex cathedra-uitspraken van daarvóór.

Andere onderwerpen

Het Concilie had uiteraard ook andere onderwerpen dan alleen de onfeilbaarheid van de paus. Zo werden o.a. nog besproken:

• De wijze waarop de Kerk stelling diende te nemen tegenover de rationalistische en liberale wereldopvatting
• De verhouding tussen geloof en rede
• Het verwerpen van rationalisme, materialisme en pantheïsme.
• De wijze waarop het geloof opnieuw en beter geformuleerd zou kunnen worden
• De wijze waarop het geloof een nieuwe impuls zou kunnen krijgen
• De wijze waarop een christelijke opvoeding ingericht zou moeten worden
• De wijze waarop christelijke huwelijken beschermd konden worden

Tegenstanders

Niet iedereen was even gelukkig met het Eerste Vaticaans Concilie. In dezelfde periode was in de diverse Italiaanse deelstaten en gebieden een beweging om één Italië te creëren. Een te sterke katholieke macht, tevens beschikkend over een grote kerkelijke staat, zou dit ideaal, volgens Italiaanse liberalen, in de weg kunnen staan. Reden genoeg om er krachtig stelling tegen te nemen en waar mogelijk te bespotten.

Opleving

Voor de gelovigen ging van Vaticanum I inderdaad, zoals gehoopt, een nieuw impuls uit, een heropleving van het geloof, een grotere saamhorigheid. De gelovigen kregen meer waardering en devotie voor de persoon van de paus. Dat lag ongetwijfeld niet alleen aan het concilie zelf, maar ook aan de sterke persoonlijkheid van de toenmalige paus, de populaire Pius IX.

Eenwording Italië

Het streven tot eenwording van Italië had in ieder geval gevolgen voor de Kerkelijke Staat. Deze gebieden werden ingenomen door Italië en de paus beperkte zich als gevangene binnen de Vaticaanse vertrekken. Pas in 1929 zou, in het verdrag van Lateranen, de oprichting van een nieuwe kerkelijke staat, Vaticaanstad, definitief worden geregeld.

Einde Eerste Vaticaans Concilie

In 1870 brak de Frans-Duitse oorlog uit. Dit maakte bijeenkomen van kardinalen en bisschoppen in Rome moeilijk, en dreigde de onderlinge verhoudingen te verstoren. Het concilie werd daarom voortijdig afgebroken. Het zou deze keer echter geen driehonderd jaar duren voor een nieuw concilie gehouden zou worden, want het Tweede Vaticaans Concilie zou gehouden worden van 1962 tot 1965.

Lees verder

• Concilie van Trente
• Het land van de paus, van Kerkelijke Staat tot Vaticaanstad
• De pausen van de Katholieke Kerk
• Het Tweede Vaticaans Concilie
• Het Conclaaf: De verkiezing van een nieuwe paus