Verzaking en wijsheid
De Boeddha heeft ons onderwezen dat er tien volmaaktheden zijn die we dienen te verwerven om onszelf te bevrijden van lijden. Na de eerste volmaaktheid, de volmaaktheid van vrijgevigheid, volgt de volmaaktheid van moreel gedrag. De derde volmaaktheid die we dienen te verwerven is de volmaaktheid van verzaking en daarna volgt de volmaaktheid van de wijsheid.
Verschillende vormen van verzaking
Het verlangen naar zekerheid en veiligheid is een primaire wens die ons leven beheerst. We hebben er veel voor over zekerheid te verwerven en we willen er veel voor opgeven. Iets willen verkrijgen en daar iets anders voor opgeven, is niet de vorm van verzaking die tot bevrijding van lijden leidt.
Juiste motieven
De vorm van verzaking die
wegleidt uit lijden, is een vorm van verzaking die door heel andere motieven wordt ingegeven.
Je hoeft niet Verlicht te zijn om te weten dat alles vergankelijk is, iedereen kan dat vanuit gewone algemene ervaringen onderschrijven. Je kunt aan dit besef van vergankelijkheid een positieve wending geven, bijvoorbeeld door te zeggen dat veranderlijkheid voor groei en evolutie zorgt. En als het iets onaangenaams betreft, kun je stellen dat je hierdoor de prettige dingen meer kunt waarderen.
Het probleem hierbij is dat we, ongeacht deze positieve interpretatie, de situatie afmeten aan onze eigen ervaringen, waardoor we het idee dat er in de kern van ons wezen iets onveranderlijks is, versterken. Ook als we denken dat er een 'ik' is dat iets doet of nalaat, versterken we dit idee. Daarom is ook verzaking die ervan uitgaat dat er een 'ik' is dat verzaakt, niet de vorm van verzaking die wegleidt uit lijden.
Voortgaan
De vorm van verzaking die bedoeld wordt, is de vorm van verzaking die beschreven kan worden als 'voortgaan'. Het bewustzijn, al tijdens de handeling, dat de handeling naar lijden kan leiden, dat het lijden zal aanhouden en terug zal komen, waardoor de handeling gestopt wordt en er verzaakt wordt: een stap dieper naar binnen.
Deze vorm van verzaking is een innerlijke daad, afgemeten aan de vraag of iets wel of niet bevorderlijk is voor de voortgang. Dit in tegenstelling tot verzaking van uiterlijke handelingen die een innerlijk conflict als gevolg hebben.
De kip en het ei
Het is belangrijk te beseffen dat verlangen en onvrede in een wederkerige relatie tot elkaar staan. Hierbij doet het er niet toe wat er het eerste was, het verlangen of de onvrede. Zolang we de kip (de zintuigen) voeden, zal er weer een ei (onvrede) kunnen komen. Om deze situatie te beëindigen, moeten we dus niet de onvrede aanpakken, maar het
verlangen.
Gezag
Het is niet de bedoeling dat je wat ik hier schrijf zomaar gelooft. De Boeddha heeft ons aangespoord
niets in blind vertrouwen aan te nemen. De Dhamma, de leer van de Boeddha, is een ervaringsweg. Je moet het proberen en zelf ervaren. Gewoon zelf naar binnen kijken en onder ogen zien hoe gemakkelijk een verlangen dat geblokkeerd wordt kan omslaan in een felle haat. Als je dat werkelijk durft te voelen, zul je tot de conclusie komen dat je beter af bent zonder die verlangens.
Zolang je je verlangens nog niet los kunt laten, kun je al heel veel doen door te beginnen de schadelijkste verlangens op te geven.
Spirituele urgentieverklaring
Wanneer je jezelf werkelijk wilt bevrijden van lijden, zul je dit ervaren als een spirituele urgentieverklaring. En deze spirituele urgentieverklaring is de onmiddellijk oorzaak van verzaking. Je kunt iemand die zich verzaking heeft eigen gemaakt herkennen als iemand die zich terugtrekt van dingen, iemand die op natuurlijke wijze afstand doet. Dit begint door minder voorkeuren te hebben en dat kan betrekking hebben op alles: voedsel, kleding, woning etc.
Resultaat
Het resultaat van de beoefening van verzaking is een toenemend gevoel van zekerheid. Die zekerheid ontstaat doordat je steeds minder in beslag genomen zult worden door de angst dingen kwijt te raken of dingen niet te krijgen. Je bent steeds minder bezig te bedenken wat je van anderen wilt. In plaats daarvan ontstaat de instelling anderen van dienst te willen zijn.
Hierbij zul je niet voortdurend vriendelijk glimlachend rondlopen, werkelijke hulpvaardigheid komt voort uit objectiviteit en omzichtigheid.
De vierde volmaaktheid: panna of wijsheid
Het Boeddhisme maakt onderscheidt tussen twee typen geestestoestanden. De ene geestestoestand wordt samsara genoemd, de andere nirvana. Samsara is de geestestoestand die we gewoonlijk ervaren. Nirvana is de geestestoestand waarin we bevrijd zijn van lijden. Om deze geestestoestand te bereiken, moeten we ons inspannen.
De inspanning
De inspanning die we moeten leveren is het verwerven van de tien volmaaktheden. De eerste volmaaktheid die we dienen te verwerven is de volmaaktheid van vrijgevigheid. Daarna en daaruit voortvloeiend is de tweede volmaaktheid de volmaaktheid van moreel gedrag. De derde volmaaktheid waar we ons voor dienen in te spannen is de volmaaktheid van verzaking. Daarna volgt de volmaaktheid van wijsheid.
Samsara
Samsara is dus onze gewone geestestoestand en dat vinden we over het algemeen niet erg.
Integendeel, meestal vinden we deze geestestoestand fijn.
- We zijn blij met dingen die, nader onderzocht, helemaal niet vreugdevol zijn.
- We denken dat dingen bestendig zijn die, nader onderzocht, niet bestendig zijn.
- We vatten dingen op als duurzaam, terwijl die dingen niet duurzaam blijken te zijn.
Ook de geest is een gevangene van zijn eigen referentiekader, bijvoorbeeld het concept 'tijd'. Dat kun je ervaren als je in je gedachten met het verleden bezig bent, terwijl je welbeschouwd alleen het heden kunt ervaren. En ben je toevallig niet bezig met het verleden, dan zit je plannen te maken voor de toekomst.
Ondertussen probeer je zo snel mogelijk vanalles te leren, zonder erop te letten of het verwerven van deze kennis bijdraagt aan geluk, vrede en harmonie in je leven. En het komt al helemaal niet in je op dat al die kennis die je verzamelt, wel eens een obstakel zou kunnen zijn voor het ervaren van geluk, vrede en harmonie.
Wijsheid
De reden waarom kennis een obstakel kan zijn voor innerlijke vrede, is dat het om wereldse kennis gaat en daarin ligt conflict en onzekerheid. De kennis en de wijsheid die de Boeddha onderwezen heeft aan iedereen die het leren wilde, is een vorm van kennis en wijsheid zonder conflict. Het is een vorm van wijsheid die onwetendheid en verkeerd inzicht elimineert. Een vorm van kennis en wijsheid die zekerheid verschaft, omdat het niet vatbaar is voor wisselvalligheden.