Wat is een staat?

Het woord 'staat' wordt veel gebruikt in het dagelijks taalgebruik. De betekenissen van het woord staat verschillen daarin nogal en worden vaak door elkaar verwisseld met onder andere 'land' en 'natie'. Wat is nu echt de definitie van het begrip 'staat'?

Staatsinrichting

Een staat moet volgens het volkenrecht minimaal voldoen aan de volgende 3 criteria:

1. Afgebakend Territorium; een stuk grond met duidelijke grenzen
2. Volk; een groep mensen dat zich onderdaan van de staat voelt
3. Effectief overheidsgezag; de overheid is soeverein

Hierbinnen wordt de 3e als het meest belangrijke gezien; een staat is pas een staat wanneer deze soeverein is. Deze soevereiniteit houdt in dat de staat het hoogste gezag heeft over zijn territorium. Het hoeft zowel intern (groepen van binnen uit, een uitzondering zijn koloniën) als extern (groep van buitenaf) geen autoriteit boven zich te dulden. Dit staat allemaal beschreven in het volkenrecht wat is opgesteld om staten te beschermen. Het volkenrecht zegt overigens niks over democratie en mensenrechten. Het volkenrecht vindt de waarborging van deze punten niet relevant en stelt dat ook zonder democratie en mensenrechten een staat kan bestaan.

Geweldsmonopolie

Wanneer een staat dan daadwerkelijk bestempeld kan worden als een staat betekend dit ook dat deze een geweldmonopolie heeft. Dit betekend dat de staat de enige is die legaal geweld mag gebruiken tegen haar burgers en de burgers een verbod van eigenrichting (het heft in eigen handen nemen) hebben. Dit geweldsmonopolie wordt vaak als iets gevaarlijks gezien, omdat het de mogelijkheid biedt voor een staat om hier misbruik van te maken. Er zijn methoden bedacht om de burger tegen de overheid te beschermen en de overheidsbevoegdheden te reguleren.

Spreiding van bevoegdheid horizontaal

De Trias Politica van Montesquieu wordt gezien als de belangrijkste onderbouwing voor deze horizontale spreiding. Montesquieu was tegen het absolutisme; een regeringsvorm waarbij de volledige soevereiniteit van de staat rust bij één ambt (bijvoorbeeld een koning). Montesquieu kwam met een alternatief; de Trias Politica, waarbij de soevereiniteit van een staat in 3 stukken wordt opgehakt:

1. 3 staatstaken onderscheiden (wetgeving, uitvoering en rechtsspraak)
2. Toebedelen aan verschillende ambten.

Dit wordt aangevuld door Checks en Balances:

1. De verschillende staatsorganen gaan samen een bevoegdheid delen
2. Het ene orgaan controleert het andere.

Trias Politica (en Check en Balances) zoals ze in Nederland geregeld is:

Zoals hier zichtbaar, is er in Nederland sprake van zowel Trias Politica (verschillende taken voor verschillende ambten) als van checks and balances (de regering is zowel wetgever als uitvoerder)

Spreiding van bevoegdheid verticaal
Denk aan provincies en gemeenten. Deze verticale spreiding zorgt ervoor dat belangen van landsdelen vertegenwoordigd worden. De verticale spreiding van bevoegdheden is in twee delen uit te splitsen

• Territoriale spreiding: Een bepaald gebied binnen een staat met bepaalde functies (gemeenten en provincies)
• Functionele spreiding: Een zelfstandige overheid die op een bepaald onderwerp, in het hele land, bevoegd is (zoals de waterschappen)

De rechtsstaat

De rechtstaat zorgt ervoor dat niet alleen de burgers, maar ook de overheid gebonden is aan de regels van het recht. Om deze reden dient het recht aan twee voorwaarden te voldoen:

1. Legaliteitsbeginsel: Een overheid is alleen maar bevoegd om ten opzichte van burgers op te treden als de wet de overheid nadrukkelijk bevoegd verklaart.
2. Onafhankelijke rechtsspraak: Controleert onafhankelijk van de overheid, of deze zich houdt aan de regels van het recht

In het dagelijks taalgebruik worden ook democratie en grondrechten als onderdeel van de rechtsstaat gezien, maar deze vallen niet onder de officiële definitie van een staat.