Het bewustzijn en de verschillende bewustzijnstoestanden

Iedereen hoort wel eens iets over het bewustzijn. We zijn ons bewust van bepaalde dingen, maar is dat dan ook ons bewustzijn? We nemen dingen waar, is dat dan ons bewustzijn? Zijn we ons wel bewust van ons bewustzijn en wat is het bewustzijn nou eigenlijk precies?

Wat is het bewustzijn?

Het bewustzijn is de basis van alle ervaringen. Deze bewering is de enige conclusie die we kunnen trekken als we het hebben over ‘het bewustzijn’. Door het bewustzijn weten we wat we weten en we doen wat we doen dankzij datzelfde bewustzijn. Het bewustzijn is namelijk niet hetzelfde als de waarneming. Bewustzijn is veel meer dan dat. We weten dat we via het bewustzijn toestanden als gedachten, hoop, vrees, verlangen en dromen verwerken. Door slaap, voeding, drugs en meditatie kan het bewustzijn worden beïnvloed. De vraag naar de essentie van het bewustzijn blijft echter onbeantwoord.

In wakende bewustzijnstoestand

Er is een richtlijn om te beoordelen of men zich in een normale bewustzijnstoestand bevind. Deze richtlijn bestaat uit drie kenmerken.

1. De oriëntatie op de eigen persoon: Een persoon moet weten wat bij het eigen ‘ik’ behoort en dit los zien van de buitenwereld. Dat wil zeggen, dat als een persoon zijn hoofd stoot aan het keukenkastje, dat hij begrijpt dat zijn hoofd pijn doet. Het keukenkastje heeft geen pijn omdat dat geen deel uitmaakt van de persoon.
2. De oriëntatie in de tijd: Een persoon beleeft de pijn als iets wat nu gebeurt. Dat wil zeggen dat de persoon pijn voelt op het moment dat hij zijn hoofd stoot. Men voelt de pijn niet van te voren.
3. De oriëntatie van plaats: Een persoon is zich te allen tijden bewust van de plek waar hij zich bevindt. Dat wil zeggen dat een persoon die is gevallen, weet dat hij op de grond ligt.

Toch zijn we in wakende bewustzijnstoestand niet altijd alert. Soms zitten we zomaar wat voor ons uit te staren en als er niet snel iets gebeurt, kan het zijn dat we in slaap vallen. Als we alert willen blijven, passen we allerlei techniekjes toe. We gaan verzitten als een toespraak saai dreigt te worden of we tekenen wat op papier. In de auto kijken we in de achteruitkijkspiegel of draaien het raam open.

In slapende toestand

Wanneer we slapen is de toestand van het bewustzijn net zo gecompliceerd als in wakende toestand. Elk mens heeft een natuurlijk waakslaapritme. Dit ritme veranderd naar gelang we opgroeien van baby tot volwassene. Iedereen heeft een soort van biologische klok. Daarom worden we meestal op een vast tijdstip slaperig. Daarbij maakt het niet uit wat er om ons heen gebeurt. Wanneer we een verre reis maken met een vliegtuig, krijgen we een probleem met slapen. Het kan een poosje duren voor je aan de nieuwe bedtijd bent gewend. Dit noemen we een ‘jetlag’. Door stofwisselingsprocessen kan het slaapritme ook worden verstoord. Wanneer we in diepe slaap verkeren, is er wel iets voor nodig om deze te verstoren. Toch beïnvloedt het aandoen van het licht of geluiden van huisgenoten de diepe slaap. Wanneer we in de lichte slaap zijn, worden we door dit soort veranderingen gemakkelijk gewekt.

Verschillende slaapniveaus

Door de uitvinding van het EEG (elektro-encefalogram) is het mogelijk om de verschillende slaapniveaus vast te leggen. Hierdoor heeft men ontdekt dat er twee verschillenden slaaptoestanden zijn.

1. De REM-slaap: deze wordt zo genoemd door de Rapid Eye Movement, wat snelle oogbeweging betekent.
2. De NREM-slaap: de N staat voor No, dus geen snelle oogbeweging.

Wanneer we wakker zijn, vertoont de EEG meer activiteit in onze hersenen. Als we in slaap vallen, wordt de activiteit in onze hersenen meer ontspannen. Naarmate we dieper slapen, neemt ook de hersenactiviteit verder af. Als we ongeveer negentig minuten slapen, vertonen onze hersenen dezelfde activiteit als wanneer we wakker zijn. De ademhaling wordt sneller en onregelmatiger, de hartslag neemt toe en ook de bloeddruk stijgt. We zitten in de REM-slaap. Als er ongeveer twintig minuten zijn verstreken, zakken we weer in een diepe slaap. Deze cyclus herhaalt zich vier tot zes maal per nacht. Als we in de REM-slaap zitten, zijn we het moeilijkst wakker te krijgen.

Dromen

Wanneer we dromen, verkeren we in eenzelfde bewustzijnstoestand als wanneer we wakker zijn. Als we dromen, gelden dezelfde regels aangaande de gedachten, gevoelens en waarneming. Er zijn diverse studies gedaan naar de aard van dromen. Hieruit blijkt dat de aard van dromen beïnvloed kan worden door gebeurtenissen in de directe omgeving van de dromer. Wanneer men het bed van een slapende persoon beweegt, kan de dromer zich in een vliegtuig wanen. Ook komen de dingen waar we aan denken voordat we in slaap vallen vaak terug in onze dromen.

Altijd wakker

Wetenschappers vragen zich al lange tijd af waarom de mens moet slapen. Waarom blijven we niet gewoon altijd wakker? Door de jaren heen zijn er allerlei theorieën besproken. Vooralsnog zijn er geen duidelijke verklaringen voor het waakslaapritme gevonden.

Hypnose

Ons bewustzijnstoestand is geen vaste toestand. We hebben allemaal wel eens meegemaakt dat we ergens in opgaan. We zijn in de ‘ban’ van iets. We zijn aan het dagdromen of we gaan zo volkomen op in een bezigheid, dat we het niet eens merken als het televisieprogramma waar we op zaten te wachten al is afgelopen. Dit is een vorm van in trance zijn. Het verschil tussen de voorgaande trance en de hypnotische trance is, dat de eerste gewoon vanzelf opkomt en de tweede wordt opgeroepen. In beide gevallen wordt het beschreven als een verhoogd niveau van bewustzijn. Wanneer we in hypnotische trance zijn, kunnen er gedachten en gevoelens opgeroepen worden die in normale toestand buiten ons bewustzijn liggen.

Er zijn echter vier kenmerken van hypnotische trance.

1. Tegen onze wil in kunnen we niet in een hypnotische trance gebracht worden, we zullen het zelf moeten willen en eraan meewerken.
2. Niet iedereen heeft dezelfde gevoeligheid waar het gaat om suggestie.
3. We behouden te allen tijde de controle over ons eigen handelen, we zullen dus geen misdaden begaan en ook geen dingen doen die we in het dagelijkse leven immoreel vinden.
4. We kunnen onze aandacht goed richten wanneer we in hypnotische toestand zijn.

Er zijn een aantal praktische toepassingen van hypnose. In de geneeskunde wordt hypnose wel gebruikt om pijn te verminderen. Bij psychotherapie wordt hypnose toegepast. Bij creatieve vormgeving wordt hypnose ook wel gebruikt, met behulp van hypnose kan men bijvoorbeeld opgaan in de innerlijke werkelijkheid.