Hoe ga je om met agressie?

In dit artikel achtergrondinformatie over de oorzaken van agressie en concrete tips over hoe je met agressie kan omgaan.

Wat is agressie?

Agressie is geen emotie maar een reactie op een situatie. De persoon in kwestie (agressor) voelt woede en uit deze woede in agressie. Agressie kan gericht zijn op een andere persoon of dier of op een voorwerp. Soms kan de agressie ook op zichzelf gericht zijn.

Meest voorkomende uitingen van agressie zijn slaan, gooien met voorwerpen, opzettelijk schade toebrengen aan andermans bezittingen en zichzelf slaan. Verbale agressie bestaat vooral uit kleinerende opmerkingen en dreigementen.

Oorzaken agressie?

Er zijn veel onderzoeken gedaan naar de oorzaken van agressie. Algemeen kan men stellen dat de oorzaken in te delen zijn in interne en externe oorzaken.

Interne oorzaken

De interne oorzaken hangen af van de psychische en fysieke eigenschappen van de agressor. De agressor kan een (persoonlijkheids)stoornis hebben of medische problemen (meestal problemen met de suikerspiegel of een onevenwicht in de hormonenhuishouding). Vaak is het moeilijk de interne oorzaken te herkennen omdat ze uitgelokt worden door externe oorzaken. Daarom worden deze oorzaken vaak de verborgen oorzaken genoemd.

Externe oorzaken

De externe oorzaken liggen buiten de persoon. Deze zorgen voor een overstimulatie waardoor een agressieve reactie wordt uitgelokt. Een belangrijk eigenschap van deze oorzaken is dat het iedere gezonde persoon een negatief gevoel zou geven. De drempel van tolerantie is echter verschillend per persoon: niet iedereen zal agressief reageren op deze situaties. De reactie hangt af van de persoonlijkheid en de eventuele interne oorzaken.

Is agressie cultureel bepaald?

Agressie is voor een deel cultureel bepaald. Onze (sub)cultuur leert ons hoe we ons horen te gedragen binnen een bepaalde groep. In bepaalde (sub)culturen wordt agressie meer getolereerd dan in andere. Dit komt niet doordat er minder waarde wordt gehecht aan de medemens en aan andermans bezittingen, maar eerder doordat men anders omgaat met emoties.

In sommige (sub)culturen is het gebruikelijk om zijn emoties te onderdrukken. Niet enkel agressie maar ook andere extreme uitingen van emoties (zoals een vreugdedans) worden er niet getolereerd, terwijl in andere (sub)culturen dit gebruikelijk is. In gesloten (sub)culturen zal men daarom ook meer uitingen van agressie gericht op zichzelf vinden dan in open (sub)culturen.

Tips agressor

Omdat agressief gedrag een taboe is, is het moelijk om er met anderen over te praten. Daarom vinden veel agressors ook geen hulp voor hun probleem. Als er geen medische problemen zijn, kan agressief gedrag aangepakt worden met gedragstherapie. Door de agressor alternatieve gedragingen aan te leren, wordt de agressie omgebogen. Er zijn ook een aantal medicijnen die agressie kunnen onderdrukken. Hiervan zijn echter de langetermijnbijwerkingen niet voldoende uitgestest. Bovendien hebben veel van deze medicijnen ook ongewenste bijwerkingen.

Als je agressieproblemen hebt, kan je zelf dit probleem aanpakken. Hou er rekening mee dat nieuw gedrag niet ineens verschijnt: je geest heeft tijd nodig om het nieuw gedrag eigen te maken. Gemiddeld duurt een aanpassingsperiode 3 weken tot 3 maanden. Vanaf 3 weken treedt er meestal een merkbare verbetering in het gedrag op en na gemiddeld 3 maanden komt het gedrag bijna niet meer voor. Als je na de aanpassingsperiode nog agressieve buien hebt, kan je best professionele hulp zoeken.

Hieronder een aantal tips om om te gaan met agressie:

• Sluit eerst medische problemen uit. De meeste medische problemen die tot agressief gedrag leiden zijn erfelijk. Zijn er erfelijke aandoeningen in je familie? Heb je symptomen van deze aandoeningen? Als je symptomen hebt, kan je best een afspraak maken bij je huisarts. Je huisarts is op de hoogte van je medische voorgeschiedenis en kan een juiste diagnose stellen en je eventueel doorverwijzen.
• Agressie is een teken van onmacht. In je leven is er iets dat je ontevreden maakt en je machteloos doet voelen. Dit kan intern zijn zoals bijvoorbeeld een handicap, maar ook extern (werkomgeving, thuissituatie, enz...). Zoek voor jezelf de oorzaak. Meestal zijn het meerdere oorzaken die leiden tot een algemeen gevoel van onmacht. Door je leven in eigen handen te nemen, vermindert het gevoel van onmacht. Dit kan enkel door het probleem te identificeren en aan te pakken zonder anderen schade te berokkenen. Vaak helpt een rustpauze (een weekendje weg bijvoorbeeld) om je leven vanop een afstand te bekijken en alles op een rijtje te zetten.
• Zorg dat je regelmatig eet en mijd suikers en vetten. Uit recent onderzoek is gebleken dat een gezond dieet met weinig vetten en suikers helpt agressieve buien te voorkomen. Vette vis heeft ook een zeer goede uitwerking op ons emotioneel welbevinden. Fastfood is zeker af te raden. Drink ook voldoende omdat uitdroging een interne factor is dat agressie in de hand werkt.
• Rust voldoende tijdens de dag. Minstens 2 rustpauzes van een kwartier helpen om even afstand te nemen van situaties die ontevredenheid in de hand kunnen werken. Belangrijk is echt rusten tijdens deze pauzes. Doe zeker geen activiteiten die je geestelijk vermoeien of vervelen.
• Zoek een activiteit dat je helpt je frustraties ventileren zodat ze niet opstapelen. Sport kan een teveel aan energie helpen wegwerken. Ideaal zijn sporten die je helpen denken zoals joggen of wandelen of fietsen, maar ook sporten waarbij kracht belangrijk is kunnen je helpen. Kalmerende activiteiten zoals schrijven, schilderen, boetseren, breien, tuinieren of zelfs kruiswoordraadsels oplossen zijn ook aan te raden.
• Als je de agressie voelt opkomen, kan je je best even isoleren. Als het niet lukt om alleen te gaan zitten, sluit je dan geestelijk af. Een veel gebruikte time-out methode is tot 10 tellen en diep in en uit ademen.
• Onderdruk je emoties niet, maar uit ze op zo'n manier dat niemand er schade aan ondervindt. Schrijf bijvoorbeeld je emoties van je af of schilder of boetseer. Het resultaat hoeft niet mooi te zijn, maar de activiteit zelf moet je voldoening geven.
• Praten helpt ook, maar enkel als je voldoende gekalmeerd bent om afstand te kunnen nemen van de situatie. Anders gaat de agressie terug oplaaien.
• Als je iemand schade hebt berokkend, maak het dan goed: praat erover of help de persoon in kwestie.
• Oordeel niet over jezelf: de agressie is een teken dat er iets mis is. Terugkijken en kwaad zijn op jezelf lost niets op. Naar de toekomst kijken en manieren zoeken om het te voorkomen helpt wel. Vraag jezelf af waarom je zo reageerde en hoe je deze reactie kan voorkomen in de toekomst.

Tips slachtoffer

Als iemand agressief reageert op je kan je best de situatie ontwijken. Een confrontatie zorgt enkel voor meer agressie. Neem fysiek en geestelijk afstand van de persoon in kwestie. Je bent niet verantwoordelijk voor de gevoelens van andere mensen. Doe wat binnen je macht ligt en probeer niet meer te doen dan dit. Als de persoon gekalmeerd is, kan je erover praten. De agressor eerder confronteren met de gevolgen en je eigen emoties helpt niet en kan averechts werken en enkel de agressie verder doen oplaaien.

Zijn gevangenissen de oplossing voor agressie?

Gevangenissen zijn gebaseerd op het straffen en belonen principe: men probeert het gedrag te veranderen door een straf of een beloning in het vooruitzicht te stellen. Doordat de persoon in kwestie bang is voor de straf of uitkijkt naar een beloning zal hij het gedrag vertonen dat verwacht wordt. Een gevangenis is een extreme vorm van straf waarbij de vrijheden van een persoon worden ontnomen.

Het nadeel aan straffen en belonen is dat het gewenst gedrag niet of nauwelijks meer voorkomt als de angst voor de straf of het vooruitzicht op een beloning wegvalt. Zodra de dreiging van een straf of het verlangen naar een beloning weg is, is de kans zeer groot dat de persoon terug het oude gedrag vertoont. Dit komt doordat de motivatie van buitenaf komt. Om het gedrag echt te wijzigen moet de motivatie van binnen komen (intrinsieke motivatie). Dit kan niet met straffen of belonen, maar enkel met inzicht in het eigen gedrag en de gevolgen van het eigen gedrag.

In beschavingen waarbij het groepsgevoel belangrijk was voor het voortbestaan van de groep waren gevangenissen zeer doeltreffend: een persoon die een bedreiging was voor de harmonie van de groep werd opgesloten. Door de uitsluiting uit de groep (en de angst ervoor) was de persoon in kwestie geen bedreiging meer. Zo kon hij het groepsgevoel niet negatief beïnvloeden. De bedreiging hoefde niet meteen een criminele daad te zijn, maar ieder afwijkend gedrag werd bestraft om het voortbestaan van de groep te verzekeren. Om een efficiënte groep te behouden, moest er snel gereageerd worden op elke mogelijke bedreiging. Enkel zo konden de groepsleden verder blijven werken. Door de bedreiging te analyseren bestond de kans dat de groepsleden werden beïnvloed en dat zo de harmonie in de groep verdween. Dit was een gevaar voor het leven van elk groepslid.

Onze huidige maatschappij is anders gestructureerd. Een samenwerking met onze groepsleden is geen noodzakelijkheid meer: we hoeven niet meer samen op jacht te gaan of de groep te verdedigen tegen wilde dieren of andere bedreigingen. Opsluiting om de groep te beschermen is daarom niet meer nodig. Bovendien is sociale uitsluiting niet meer zo levensbedreigend als vroeger. Vroeger waren er meer sociale contacten en was er ook een sterkere sociale controle. Hierdoor bleef de angst voor een straf altijd aanwezig.

Tegenwoordig is er veel minder sociale controle. Hierdoor wordt enkel het gedrag tijdens de opsluiting (en de eventuele observatieperiode erna) gewijzigd, maar hervalt de persoon zodra hij geen dreiging meer voelt. Gevangenissen zijn bijgevolg enkel goed om een situatie tijdelijk op te lossen. Een opsluiting is ideaal als time-out. In sommige situaties is het belangrijk snel te reageren om te voorkomen dat het escaleert en dat de agressoren elkaar aansteken. Gevangenissen voorkomen echter geen agressie: ze blussen het enkel. Hetzelfde geldt voor beloningssystemen: zodra er geen beloning meer is in het vooruitzicht, is er geen reden meer om het gewenste gedrag meer te vertonen.

Alternatieven voor gevangenissen bestaan echter niet. De meeste alternatieven zijn gebaseerd op straffen en belonen en hebben hetzelfde resultaat. Een intensieve begeleiding van de agressoren kan helpen. Dit kost echter teveel tijd en moeite en bovendien moeten agressoren gekend zijn om het gedrag te kunnen bijsturen. Een andere aanpak is de maatschappelijke problemen verminderen zodat er een aangenamer leefmilieu ontstaat. In een aangenaam leefmilieu zullen er weinig externe oorzaken voor agressie zijn. Hierbij moet er veel aandacht geschonken worden aan kinderen en jongeren: door hen juist te begeleiden kan toekomstig agressief gedrag voorkomen worden. Een juiste begeleiding betekent echter niet dat ze individueel opgevolgd moeten worden, maar eerder minder druk zodat ze meer controle over hun leven hebben en meer betrokkenheid bij de maatschappij. Ook volwassenen zouden meer controle over hun leven moeten hebben. Enkel dan nemen de externe oorzaken van agressie af. Dit vergt echter veel inspanningen van de overheden, het bedrijfsleven en de gezinnen of leefgemeenschappen.