STATIC-99: Inschatting recidive-risico seksuele delinquenten

STATIC-99: Inschatting recidive-risico seksuele delinquenten De STATIC-99 is een actuarieel risicotaxatie-instrument teneinde het risico van seksueel gewelddadige recidive bij volwassen manlijke seksuele delinquenten in te kunnen schatten. De laatste jaren maakt het gebruik van dergelijke inschattingsinstrumenten een enorme groei door. Er is onder professionele instellingen die met seksuele delinquenten werken het inzicht ontstaan dat een inschatting (alleen) op basis van het klinische oordeel te subjectief is. De STATIC-99 biedt uitkomst.

STATIC-99


Risico-inschatting en wetenschappelijk onderzoek

Onderzoek uit begin jaren ’80 had uitgewezen dat clinici niet veel beter dan op kansniveau voorspelden. Bovendien was niet altijd duidelijk waarop de risico-inschatting was gebaseerd. Dit gaf de impuls tot het gebruiken van de resultaten en uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek; risicotaxatie-instrumenten werden ontwikkeld. De empirie deed haar intrede bij het inschatten van de kans op herhaling van delictgedrag bij daders van seksuele delicten.

STATIC-99 betrouwbaar

Wat is STATIC-99?

De STATIC-99 is een beknopt instrument dat is bedoeld om een inschatting te maken van de kans op seksueel gewelddadige recidive bij volwassen mannen die verdacht worden van en/of veroordeeld zijn wegens een seksueel delict.

STATIC-99 goede voorspeller

Tegenover de eigen ervaring van de clinicus staat de op kansberekening gebaseerde groepsuitspraak. Bij de actuariële methode worden voorspellingen gedaan over toekomstige gewelddadig gedrag op basis van objectieve dossiergegevens. De actuariële methode komt uit de verzekeringswereld, waar men ook risico’s moet inschatten. Met zo’n methode zou het mogelijk moeten zijn dat eenieder met verstand van zaken die de STATIC-99 afneemt bij een willekeurige zedendelinquent, dezelfde uitkomst krijgt. Dit in tegenstelling tot het oordeel van clinici die onderling nogal eens van mening kunnen verschillen. Zoveel hoofden, zoveel zinnen, zou bijna geconcludeerd kunnen worden. Onderzoek heeft uitgewezen dat de interbeoordelaars-betrouwheid van de STATIC-99 voldoende is.

Nadelen van STATIC-99

Hoofdzakelijk statische, onveranderbare factoren

Deze benadering heeft ook nadelen; er wordt geen rekening gehouden met veranderingen in de persoon of diens omgeving; er wordt geen recht gedaan aan het individuele geval. Het gaat bij de STATIC-99 hoofdzakelijk om statische, onveranderbare factoren. Een delinquent zal voor en na een behandeling voor daders van zedendelicten niet veel anders uit de test komen, omdat het vooral gaat om onveranderbare historische factoren. Alleen zijn leeftijd en het hebben van een duurzame relatie kunnen daarop van invloed zijn, afhankelijk van zijn leeftijd en partnersituatie ten tijde van de eerste risicotaxatie voorafgaand aan de behandeling.

Voorspellingskracht van de SVR-20 is groter

STATIC-99 bevat niet alleen geen risicofactoren die kunnen veranderen, het bevat ook geen potentieel beschermende factoren, hetgeen een eenzijdig beeld oplevert. Daarom wordt in TBS inrichtingen (ook) gebruik gemaakt van SVR-20, dat is de gestructureerde klinische taxatie, waarbij de actuariële benadering wordt gecombineerd met het klinische oordeel en indicaties voor risicohantering worden geboden. Een benadering die vooral is bedoeld om geweld in de toekomst te voorkomen, naast het inschatten van het delictrisico. Goede risicotaxatie-instrumenten zijn onontbeerlijk bij het beoordelen en toekennen van (proef)verlof.

Onderzoek laat zien dat de STATIC-99 redelijk betrouwbaar is in het voorspellen van gewelddadige recidive. De voorspellingskracht van de SVR-20 is echter groter. De Minister van Justitie stelt sinds 2005 verplicht dat tbs-klinieken hun verlofaanvragen die bij het ministerie moeten worden ingediend, onderbouwen met een gestructureerde risicotaxatie, zoals de SVR-20.

De voorspellers van de herhaling van een seksueel delict

De STATIC-99 is ontwikkeld door de psychologen R. Karl Hanson en David Thornton en het is volgens hen wereldwijd het meest gebruikte risicoinschattingsinstrument. Het wordt veelvuldig gebruikt in de Verenigde Staten, Canada, Groot-Brittannië, Australië en vele Europese landen. Het instrument is gebaseerd op een meta-analyse van R. Karl Hanson en Monique T. Bussière van onderzoeken die gaan over de voorspellers van recidive van seksuele geweldsdelicten.

Seksueel delinquent gedrag is seksueel of gedeeltelijk seksueel gemotiveerd gedrag dat gepleegd wordt zonder instemming van het slachtoffer of met een slachtoffer dat niet in staat wordt geacht instemming te kunnen geven (Marshall, 1998).

Volgens deze meta-analyse hangen de sterkste voorspellers van recidive van seksuele geweldsdelicten samen met seksuele deviantie, een eerdere veroordeling voor zedendelicten en indien een persoon nooit gehuwd is geweest. Ook indien het slachtoffer een onbekende of geen verwantschap heeft met de dader en hij tot het manlijke geslacht behoort, dan is het risico op terugval groter. De leeftijd van de dader is ook van invloed; hoe jonger hij begon met het plegen van zedendelicten, des te groter de kans op terugval. Van al deze factoren, hangt seksueel afwijkend gedrag (parafilieën) echter het sterkst samen met de kans op en de frequentie van seksueel gewelddadig gedrag in de toekomst. In het bijzonder seksueel sadisme.

STATIC-99 / Bron: BoekomslagSTATIC-99 / Bron: Boekomslag

Het belang van een goede risicotaxatie

Op velerlei momenten van belang

Het is van groot belang dat gedragskundigen zoals forensische psychologen en behandelaren, alsook reclasseringswerkers een goede inschatting kunnen maken van het risico op seksueel gewelddadig gedrag van zedendelinquenten. Een gedegen en betrouwbare voorspelling is op velerlei momenten van belang. Hierbij kan gedacht worden aan de strafrechtelijke maatregel terbeschikkingstelling (TBS). Het inschatten van de recidivekans speelt een rol bij de oplegging van deze maatregel, de in te zetten behandeling en het verlenen van (proef)verlof. Het inschatten van de recidivekans speelt ook een rol bij de afweging een (deels) voorwaardelijke gevangenisstraf op te leggen met daarbij de bijzondere voorwaarde dat de veroordeelde zich onder reclasseringstoezicht moet stellen, ook als dat bij voorbeeld inhoudt het volgen van een dagbehandeling of ambulante behandeling voor zedendelinquenten bij een forensische polikliniek. De dader volgt een behandeling en de reclassering ziet er op toe dat hij zijn afspraken nakomt.

Risicomanagement

De kans op herhaling van seksuele recidive wordt samen met de bij de dader vastgestelde delictgerelateerde persoonlijkheidsproblematiek, als uitkomstmaat genomen om te bepalen welke behandeling geïndiceerd is en wat de intensiteit zal zijn van het reclasseringstoezicht (contactfrequentie). Ook bepaalt de recidivekans deels welke aanvullende maatregelen op het gebied van risicomanagement gewenst zijn, maar voor een belangrijk deel blijft dit afhankelijk van de professionele inschatting van de reclasseringswerker aan de hand van de persoon van de dader en zijn delictketen. Een delictketen is wat er bij een specifieke dader vooraf zou kunnen gaan aan een mogelijke herhaling van delictgedrag, zoals situaties, gedachten, stemmingen, fantasieën en 'ontremmers' (bijvoorbeeld alcohol- of druggebruik). We kunnen in het kader van risicomanagement onder andere denken aan de volgende maatregelen die op advies van de reclassering opgelegd kunnen worden door de rechter en daarmee onderdeel uitmaken van het reclasseringstoezicht:
  • Contactverbod met slachtoffer(s).
  • Locatie- of gebiedsverbod: een verbod om op bepaalde locaties te komen zoals zwembaden en scholen of op bepaalde gebieden, zoals een stad, dorp of woonwijk.
  • Elektronisch toezicht (ET), eventueel met GPS (Global Position System) zodat alle bewegingen en verplaatsingen van de persoon worden geregistreerd en gecontroleerd kan worden waar hij zich bevindt en vastgesteld kan worden of hij zich daar mag bevinden, afhankelijk van eventuele locatie- en/of gebiedsverboden die voor hem gelden.
  • Een alcohol- en drugsverbod en controles op gebruik.
  • Een buddy voor pedosekuele zedendelinquenten, een netwerk van vrijwilligers om de justitiabele heen. (Zie inzet over Circles of Support and Accountability: COSA).

STATIC-99 is een risicotaxatie-instrument met een betrouwbare uitkomst die snel is in te vullen door de gebruiker. Het is daarom in feite een soort quick-scan, die uitermate geschikt is voor de besluitvorming over de het in te zetten traject (behandeling, begeleiding en risicomanagement). Dit instrument is goed te gebruiken bij psychologische Pro Justitia rapportages en reclasseringsrapporten. Het geeft in korte tijd een bruikbaar en betrouwbaar beeld van het recidiverisico.

Circles of Support and Accountability (COSA)

Cirkels van steun en verantwoording, COSA, is een Angelsaksische methode die ontwikkeld is om zedendelinquenten veilig te laten terugkeren in de maatschappij en de kans op recidive zo veel mogelijk te beperken. Er zijn twee cirkels bij deze methode: een binnencirkel van vrijwilligers en een buitencirkel van professionals. Bij een zedendelinquent wordt een groep van circa vijf vrijwilligers gezet. De dader gaat met de vrijwilligers een contract aan. Hij vertelt tijdens een eerste groepssessie welk delict hij heeft gepleegd en wat zijn zwakke en kwetsbare punten zijn. De vrijwilligers zien de delinquent een aantal malen per week, waardoor ze heel snel signaleren wanneer de delinquent dreigt af te glijden zodat terugval in delictgedrag vroegtijdig wordt voorkomen. De vrijwilligers zijn de ogen en oren van de professionals, zij zitten als het ware op de huid van de delinquent en kijken over zijn schouders mee wat hij aan het doen is. Ook wordt voorkomen dat de delinquent in een sociaal isolement belandt, aangezien het ontbreken van sociale steun een voedingsbodem vormt en een risico is voor het plegen van nieuwe delicten.

Het taxatie-instrument

10 items

STATIC-99 bevat 10 items
  1. Eerdere seksuele delicten
  2. Eerdere veroordelingen
  3. Veroordelingen voor hands-off seksuele delicten
  4. Het huidige delict bevat veroordeling voor niet-seksueel geweld
  5. Veroordelingen voor eerder niet-seksueel geweld
  6. Niet-verwant slachtoffer
  7. Onbekend slachtoffer
  8. Mannelijk slachtoffer
  9. Jonge leeftijd
  10. Alleenstaand

Toelichting

  1. Is de delinquent eerder veroordeeld voor seksuele delicten, of heeft hij eerder aanklachten aan de broek gehad in verband met seksueel geweld voorafgaand aan het huidige delict.
  2. Is er sprake van eerdere veroordelingen wegens criminele activiteiten in het algemeen en zo ja, hoe vaak.
  3. Is betrokkene eerder veroordeeld voor hands-off seksuele delicten, dat zijn delicten als exhibionisme, het bezit van kinderpornografie (niet het fabriceren van kinderporno, dat is een hands-on delict) en het voeren van obscene telefoongesprekken.
  4. Het huidige delict bevat niet-seksueel geweld jegens het slachtoffer van het seksuele delict of jegens een ander slachtoffer.
  5. Een verwant slachtoffer is een slachtoffer in de directe familiekring van de dader.
  6. Een slachtoffer wordt als een onbekende beschouwd indien de dader het slachtoffer 24 uren voorafgaand het delict niet kende.
  7. Heeft de dader in alle seksuele delicten die hij heeft gepleegd een slachtoffer gemaakt die behoort tot het manlijke geslacht.
  8. Is de dader ten tijde van van de risicotaxatie of tijdens een te verwachten blootstelling aan risico's tussen de 18 en 24 jaar, dan is de kans op recidive groter.
  9. Is de dader alleenstaand en dat is hij wanneer hij gedurende een periode van tenminste twee jaar niet heeft samengewoond met een volwassen partner.

Er zijn vier risicocategorieën

De gebruiker vult de STATIC-99 in en naar aanleiding van de scores die worden toegekend aan de verschillende items, komt er een risicoprofiel uit. Er worden in de STATIC-99 vier risicocategorieën onderscheiden:
  1. Laag
  2. Laag gemiddeld
  3. Hoog gemiddeld
  4. Hoog

Drie casussen ter toelichting

Een incestdader

Willem is een 42-jarige man die niet eerder met politie en justitie in aanraking is gekomen. Hij is 18 jaar getrouwd met Els. uit dit huwelijk zijn drie kinderen geboren: Bert (17), Hans (15) en Marie (14). Hij wordt verdacht van het plegen van ontucht en gemeenschap met zijn minderjarige dochter van haar 12e tot haar 14e.
Recidiverisico op basis van STATIC-99: laag.

Een pedoseksueel

Klaas is een alleenstaande man van 45 jaar, die wordt verdacht van seksueel misbruik van een jongen van diens 10e tot 16e levensjaar. Hij is eerder met politie en justitie in aanraking gekomen vanwege ontucht met een minderjarige jongen. Ook heeft hij in het verleden een werkstraf opgelegd gekregen vanwege het downloaden van kinderporno.
Recidiverisico op basis van STATIC-99: Hoog gemiddeld.

Een verkrachter

Jan is een 22-jarige man die nooit een vaste relatie heeft gehad, alleen wat kortdurende relaties. Vanaf zijn 13e komt bij met politie en justitie in aanraking. Hij heeft een fors strafblad opgebouwd, met onder andere veroordelingen voor vermogensdelicten, drugsdelicten en aanranding van een meerderjarige vrouw. Nu wordt hij verdacht van verkrachting van een andere meerderjarige vrouw die hij een paar uren voor het delict had leren kennen.
Recidiverisico op basis van STATIC-99: Hoog.

STATIC-2002

Er wordt inmiddels hard gewerkt aan een verbeterde versie van de STATIC-99: de STATIC-2002. In plaats van de oorspronkelijke 10 items (zie boven), bestaat de nieuwe versie uit 14 items, die geclusterd zijn in vijf categorieën:
  1. Leeftijd.
  2. Persistentie van seksuele delicten: eerdere zedendelicten, als minderjarige reeds in de kraag gevat wegens zedenzaken.
  3. Seksueel afwijkend gedrag: veroordelingen voor hands-off delicten, manlijke slachtoffers, twee of meer slachtoffers onder de 12 jaar van wie minstens een geen verwantschap heeft met de dader.
  4. Relatie tot het slachtoffer: niet-verwant slachtoffer, slachtoffer is onbekende van de dader.
  5. Criminaliteit in het algemeen: o.a. eerdere veroordelingen.

Wetboek van Strafrecht

Misdrijven tegen de zeden

Artikel 239
Met gevangenisstraf van ten hoogste drie maanden of geldboete van de tweede categorie wordt gestraft schennis van de eerbaarheid:
1°. op of aan een plaats, voor het openbaar verkeer bestemd;
2°. op een andere dan onder 1° bedoelde openbare plaats, toegankelijk voor personen beneden de leeftijd van zestien jaar;
3°. op een niet openbare plaats, indien een ander daarbij zijns ondanks tegenwoordig is.

Artikel 240
Met gevangenisstraf van ten hoogste twee maanden of geldboete van de derde categorie wordt gestraft hij die weet of ernstige reden heeft om te vermoeden dat een afbeelding of voorwerp aanstotelijk voor de eerbaarheid is en die afbeelding of dat voorwerp:
1°. op of aan een plaats, voor het openbaar verkeer bestemd, openlijk tentoonstelt of aanbiedt;
2°. aan iemand, anders dan op diens verzoek, toezendt.

Artikel 240a
Met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de vierde categorie wordt gestraft hij die een afbeelding, een voorwerp of een gegevensdrager, bevattende een afbeelding waarvan de vertoning schadelijk is te achten voor personen beneden de leeftijd van zestien jaar, verstrekt, aanbiedt of vertoont aan een minderjarige van wie hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden, dat deze jonger is dan zestien jaar.

Artikel 240b
1. Met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vijfde categorie wordt gestraft degene die een afbeelding - of een gegevensdrager, bevattende een afbeelding - van een seksuele gedraging, waarbij iemand die kennelijk de leeftijd van achttien jaar nog niet heeft bereikt, is betrokken of schijnbaar is betrokken, verspreidt, openlijk tentoonstelt, vervaardigt, invoert, doorvoert, uitvoert of in bezit heeft.
2. Met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vijfde categorie wordt gestraft degene die van het plegen van een van de misdrijven, omschreven in het eerste lid, een beroep of een gewoonte maakt.

Artikel 242
Hij die door geweld of een andere feitelijkheid of bedreiging met geweld of een andere feitelijkheid iemand dwingt tot het ondergaan van handelingen die bestaan uit of mede bestaan uit het seksueel binnendringen van het lichaam, wordt als schuldig aan verkrachting gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de vijfde categorie.

Artikel 243
Hij die met iemand van wie hij weet dat hij in staat van bewusteloosheid, verminderd bewustzijn of lichamelijke onmacht verkeert, dan wel aan een zodanige gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens lijdt dat hij niet of onvolkomen in staat is zijn wil daaromtrent te bepalen of kenbaar te maken of daartegen weerstand te bieden, handelingen pleegt die bestaan uit of mede bestaan uit het seksueel binnendringen van het lichaam, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste acht jaren of geldboete van de vijfde categorie.

Artikel 244
Hij die met iemand beneden de leeftijd van twaalf jaren handelingen pleegt die bestaan uit of mede bestaan uit het seksueel binnendringen van het lichaam, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de vijfde categorie.

Artikel 245
Hij die met iemand, die de leeftijd van twaalf jaren maar nog niet die van zestien jaren heeft bereikt, buiten echt, ontuchtige handelingen pleegt die bestaan uit of mede bestaan uit het seksueel binnendringen van het lichaam, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste acht jaren of geldboete van de vijfde categorie.

Artikel 246
Hij die door geweld of een andere feitelijkheid of bedreiging met geweld of een andere feitelijkheid iemand dwingt tot het plegen of dulden van ontuchtige handelingen, wordt, als schuldig aan feitelijke aanranding van de eerbaarheid, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste acht jaren of geldboete van de vijfde categorie.

Artikel 247
Hij die met iemand van wie hij weet dat hij in staat van bewusteloosheid, verminderd bewustzijn of lichamelijk onmacht verkeert, dan wel aan een zodanige gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens lijdt dat hij niet of onvolkomen in staat is zijn wil daaromtrent te bepalen of kenbaar te maken of daartegen weerstand te bieden of met iemand beneden de leeftijd van zestien jaren buiten echt ontuchtige handelingen pleegt of laatstgemelde tot het plegen of dulden van zodanige handelingen buiten echt met een derde verleidt, wordt gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vierde categorie.

Artikel 248
1. Indien een der in de artikelen 240b, 243, 245 tot en met 247, 248a, 248b en 249 omschreven misdrijven zwaar lichamelijk letsel ten gevolge heeft of daarvan levensgevaar voor een ander te duchten is, wordt gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de vijfde categorie opgelegd.
2. Indien een der in de artikelen 240b, 242, 243 tot en met 247, 248a, 248b en 249 omschreven misdrijven de dood ten gevolge heeft, wordt gevangenisstraf van ten hoogste vijftien jaren of geldboete van de vijfde categorie opgelegd.

Artikel 248a
Hij die door giften of beloften van geld of goed, misbruik van uit feitelijke verhoudingen voortvloeiend overwicht of misleiding een persoon waarvan hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat deze de leeftijd van achttien jaren nog niet heeft bereikt, opzettelijk beweegt ontuchtige handelingen te plegen of zodanige handelingen van hem te dulden, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vierde categorie.

Artikel 248b
Hij die ontucht pleegt met iemand die zich beschikbaar stelt tot het verrichten van seksuele handelingen met een derde tegen betaling en die de leeftijd van zestien jaren maar nog niet de leeftijd van achttien jaren heeft bereikt, wordt gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vierde categorie.

Artikel 248c
Hij die opzettelijk aanwezig is bij het plegen van ontuchtige handelingen door een persoon waarvan hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat deze de leeftijd van achttien jaren nog niet heeft bereikt dan wel bij het vertonen van afbeeldingen van dergelijke handelingen in een daarvoor bestemde gelegenheid, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vierde categorie.

Lees verder

© 2009 - 2024 Tartuffel, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Seksuele disfuncties: libidostoornissenSeksuele disfuncties: libidostoornissenHoewel (zeker van mannen) gedacht wordt dat men altijd zin in seks heeft, blijkt dit in de praktijk niet zo te zijn. De…
Seksuele StoornissenSeksuele disfuncties zijn aandoeningen die gerelateerd zijn aan een bepaalde fase van de seksuele respons. Deze stoornis…
Seksueel misbruik - Een vaak voorkomend fenomeenUit landelijk Nederlands onderzoek blijkt dat ruim vijftien procent van de vrouwen voor het zestiende levensjaar een neg…
Gevolgen van seksueel misbruikGevolgen van seksueel misbruikSeksueel misbruik is een ernstig misdrijf en brengt vaak grote schade aan bij het slachtoffer. De gevolgen van seksueel…

Visuele aandachtAandacht is al jarenlang een veelbesproken onderwerp in de psychologie. Dit artikel zal zich concentreren op visuele aan…
Online therapieDankzij de snelle ontwikkeling van Internet wordt online-therapie steeds vaker toegepast. In dit artikel een woordje uit…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Unsplash, Pixabay
  • http://www.helping-people.info/Treatment/sot/dader.htm
  • http://www.static99.org/?bcsi_scan_B2F32CCF23EEDD88=0
  • http://www.static99.org/pdfdocs/atsa2008static-2002.pdf
  • http://www.tijdschriftvoorseksuologie.nl/archief/tvs2004-02/de%20ruiter%20&%20de%20vogel.pdf
  • http://www.volkskrant.nl/binnenland/article1062102.ece/Ze_ervaren_dat_intimiteit_niet_hetzelfde_is_als_seks
  • http://home.wanadoo.nl/ipce/library_two/han/hanson_96_txt.PDF
  • http://www.rentray.nl/_files-cms/File/TvDth%20artikel%20risicotaxdefinitief(1).pdf
  • http://www.tijdschriftvoorseksuologie.nl/archief/tvs2002-01/van%20nieuwenhuizen%20en%20philipse.htm
  • www.wodc.nl/images/JV0501%20artikel%206_tcm44-58817.pdf
  • Marshall, W.L., Adult sexual offenders; In: Bellack, A.S., N. Hersen (red.), Comprehensive clinical psychology, Oxford, Pergamon, 1998, p. 407-420.
  • STATIC-99: Inschatting van het risico van seksueel gewelddadige recidive bij volwassen seksuele delinquenten; Amy Phenix, R. Karl Hanson, David Thornton; Nederlandse versie: Daan van Beek, Dirk De Doncker, Corine de Ruiter, Forum Educatief, 2001.
  • Corine de Ruiter: Persoonlijkheidsstoornissen in de forensische setting; p. 501-525; Handboek persoonlijkheidspathologie; dr. E.H.M. Eurelings-Bontekoe, prof. dr. R. Verheul, drs. W.M. Snellen (red.), Bohn Stafleu van Loghum, tweede herziene druk, 2009.
  • Wetboek van Strafrecht (2008).
  • Afbeelding bron 1: Boekomslag
Tartuffel (2.972 artikelen)
Laatste update: 07-05-2023
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Psychologie
Bronnen en referenties: 15
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.