Uitstel van behoeftebevrediging

Over behoeftebevrediging en -regulering. Hoe kan je zorgen dat een behoefte voorbijgaat, zonder bevredigd te hoeven worden? En waarom zou je niet gewoon streven naar maximale behoeftebevrediging? De jacht naar vervulling van behoeften, bekeken vanuit verschillende perspectieven.

De piramide van behoeften

In de behoeften-piramide van Maslow wordt onderscheid gemaakt tussen zeer basale, primitieve behoeften en ‘hogere’ behoeften. Onder de primitieve behoeften worden in dit verband ademen, water, voedsel, seks, sport en ontlasting gerekend. Pas als in de basisbehoeften voorzien is, kan een wezen streven naar de hogere behoeften. Zo zijn er achtereenvolgens veiligheidsbehoeften, sociale behoeften, erkennings-behoeften en zelfontplooings-behoeften. Op veel scholen wordt deze piramide gedoceerd in een psychologisch en/of biologisch curriculum, hoewel er door meerdere moderne onderzoekers vraagtekens worden gezet bij de houdbaarheid van deze indeling. Zijn behoeften wel universeel en classificeerbaar?

Wat het antwoord op die vraag ook is, de Maslow-piramide geeft in elk geval een houvast.

Religieuze invalshoeken

In verschillende religieus/spirituele stromingen wordt gesproken van het terugdringen van behoeften. Wat is daar de gedachte achter? En om welke categorie behoeften gaat het daarbij?

In de grote godsdiensten zien we een vastenritueel. De bewuste onthouding van voedsel, drank en seks is enerzijds bedoeld om medeleven te oefenen met hen die weinig hebben om van te leven, anderzijds is het een reinigingsritueel om zelf minder nodig te hebben. Op deze gedachtegang is de uitdrukking ‘overdaad schaadt’ sterk van toepassing. Het vastenritueel is een voorbeeld van uitstel van behoeftebevrediging. Er wordt door sommigen lacherig gedaan over deze rituelen. Het zou gaan om een pauze, om het daarna vrolijk in te halen. Maar is dat wel zo? Als we kijken naar de groepen die vasten, zijn er veel deelnemers die weten waar ze het voor doen. Zij zien vasten niet als doel, dat uitgevoerd moet worden en verder niks. Zij die weten wat ze doen, zien het vasten als een middel om andere doelen te bereiken. Denk bijvoorbeeld maar aan mededogen, zelfcontrole en tevredenheid met wat je hebt.

Het vasten is misschien het meest sprekende voorbeeld van behoefteregulering, maar er zijn nog vele andere. In de spirituele stroming taoïsme bijvoorbeeld, bestaat een bijzondere kijk op het afscheiden van lichaamseigen sappen. Voorbeelden hiervan zijn speeksel en sperma. Het uitspugen van speeksel staat gelijk aan het doorbreken van een kringloop. Het speeksel dat op weg was zich te vermengen met andere stoffen in het lichaam, vol van allerlei energieën, kan je beter niet zomaar wegdoen. Je slikt het door en laat het zijn werk doen in het lichaam. Iets anders geldt voor sperma. Deze stof maakt voortplanting mogelijk. Het is een van de rijkste stoffen in de mens. Als je veelvuldig ejaculeert, moet je lichaam steeds weer het proces opstarten om de voorraad, nodig voor voortplanting, op peil te brengen. Dat kan ten koste gaan van andere processen. Ook hier wordt dus zuinigheid aangemoedigd en verspilling afgeraden.

Pedagogisch kader

Kijkend naar de pedagogische kant van zelfregulering en controle van behoeften zien we het volgende. Als het aan kinderen ligt, spelen ze de hele dag buiten en eten ze vooral snoep. Ouders en schooldocenten doen vaak hun best om die neigingen meer of minder subtiel een halt toe te roepen. Ook bij jongeren zien we gedragingen van overmatige behoeftejacht. Denk maar aan gamen, comadrinken, wiet- of seksverslavingen. Vaak gaat dat over naarmate men ouder wordt. Bij kinderen en jongeren is soms sturing nodig om excessen tegen te gaan. Er wordt in de psychologie wel gesproken over ontwikkelingsstadia van de prefrontale cortex, in de hersenen. Kinderen zouden niet in staat zijn de consequenties van excessief gedrag te zien en moeten daarom leunen op het geweten van ouderen. Hierover bestaat echter geen consensus. Sommige kinderen zijn namelijk heel vroeg in staat gêne te voelen en hun gedrag zonodig te remmen.

Meditatie

Een beproefd concept om behoeften te verminderen is meditatie. Al mediterend laat je alle gedachten over behoeften voorbijdrijven alsof het wolken in de lucht zijn. Je ziet ze komen, gaan en afgelost worden door nieuwe exemplaren. Totdat ze niet meer komen. Deze oefening is niet eenvoudig en kan je ook niet zomaar even tussendoor doen. Het is dan ook niet realistisch om voor de gemiddelde persoon heil te verwachten van meditatie.

Pragmatisme

Stel: je bent religieus noch spiritueel. Je bent nuchter ingesteld en staat pragmatisch in het leven. Met welk doel zou je dan willen doen aan uitstel van behoeftebevrediging? Het antwoord ligt eigenlijk wel voor de hand. Intensiteit. Denk maar aan een lange bergwandeling, volledig met ontberingen erop en eraan. Hoe meer kilometers je maakt, hoe groter het verlangen rustig met je voeten omhoog bij een open haard te zitten. Als je er dan uiteindelijk in slaagt die behoefte aan warmte en rust te bevredigen is de voldoening veel groter dan ze was geweest zonder die ontberingen. Door uitstel wordt de intensiteit van de ervaring groter en neemt de voldoening toe. Dat geldt ook voor kleine dingen als het eten van chocola. Als je elke avond, elke twee uur een stuk chocola eet, levert dat op den duur nog maar een fractie van de voldoening op. Maar als je jezelf zo af en toe, na een zware werkdag, beloont met een stuk chocola, is de intensiteit van de ervaring veel groter.

Markt & Aanbod

De economie is erbij gebaat dat mensen veel geld uitgeven. Door slimme reclame en marketing wordt getracht mensen te verleiden spullen of diensten af te nemen die voorzien in bijna alle denkbare behoeften. Zowel de meest basale, als de ‘hogere’ behoeften. Het streven naar erkenning bijvoorbeeld, kan je gestalte geven door een mooie auto of de juiste merkkleding aan te schaffen, of door een bezoekje aan de zonnebank. Voor seks kan je een sekshuis binnengaan en voor kameraadschap huur je een buddy in. Vooral in stedelijke omgevingen is het niet moeilijk aanbod te vinden dat aansluit bij je behoeften. Winkels en bedrijven zullen je proberen te motiveren artikelen en diensten aan te schaffen. Je hoeft er zelf bijna geen moeite voor te doen.

Vraagtekens bij behoeftebevrediging

Het streven naar de vervulling van behoeften is eigen aan de mens. De mate echter waarop dit gebeurt verschilt van individu tot individu en van groep tot groep. Vanuit religieus, pedagogisch en pragmatisch oogpunt kan je vraagtekens zetten bij het streven naar zoveel mogelijk behoeftebevrediging. Is het wel zo goed om steeds de ene behoefte na de andere te bevredigen? Voelt men zich er beter door? Kunnen we onszelf niet aanleren om te matigen? De economie draait op volle toeren en is gebaat bij groei en voortdurend meer verkopen. Soms kan het moeilijk zijn om daar weerstand tegen te bieden. Maar uiteindelijk leren veel mensen met de jaren, hun behoeftejacht te minderen. En voor hen die dat niet willen: het is nog altijd je eigen keuze. Het feit dat grote groepen zich ertegen verzetten, wil nog niet zeggen dat jij als individu niet gebaat kan zijn bij maximale behoeftebevrediging.