Gehandicapt en geniaal?

In één oogopslag ziet Raymond hoeveel lucifers er op de grond gevallen zijn (en dat zijn er meer dan honderd). Hij verbaast tevens een serveerster door haar telefoonnummer op te dreunen, dat hij zojuist toevallig in het telefoonboek heeft gelezen. Ik heb het nu over de film ‘Rainman’ waarin Dustin Hofmann de rol van de idiot savant Raymond prachtig neerzet. De film is gebaseerd op een echt persoon: Kim Peek is de idiot savant die model stond voor de film. Kim werd geboren met een hersenbeschadiging, maar had tegelijkertijd wonderlijke gaven waar hij veel indruk mee maakte. Zo zegt hij de linkerpagina van een boek met zijn linkeroog te lezen en de rechterpagina met zijn rechteroog. Hierdoor leest hij een boek gemiddeld in een uur uit. Bovendien slaat hij de boeken allemaal op in zijn geheugen. Muziek die hij jaren geleden een keer gehoord heeft, speelt hij na op de piano. Reden te meer om er een film over te maken.

Wat is een idiot savant?

Een idiot savant is een persoon die verstandelijk gehandicapt is, maar geniaal is op een bepaald gebied. Soms gaat het gepaard met blindheid, doofheid of autisme. Het wordt ook wel aangeduid als het savantsyndroom of simpelweg als 'savant'. Door de weglating van het woord 'idiot' klinkt dat wat vriendelijker.

Het woord idiot refereert naar de wetenschappelijke betekenis daarvan. Die omschrijft een idioot als een persoon met een IQ van onder de 25, vergelijkbaar met een IQ van een driejarig kind. Dit is een wat overdreven benaming omdat het gemiddelde IQ van een idiot savant tussen de 50 en 70 ligt en dus boven de 25 ligt. Daarmee scoren ze echter nog wel ver onder het gemiddelde IQ van 100.

Het woord savant betekent daarentegen genie. Dit lijkt een enorme tegenstelling, maar idiots savants zijn op één of meerdere gebieden geniaal terwijl ze op andere gebieden als verstandelijk gehandicapt beschouwd kunnen worden. Vandaar de combinatie van deze twee woorden. In sommige gevallen werden ze in hun jeugd beschouwd als geestelijk gehandicapt en kwam de genialiteit pas later aan het licht.

Het verschijnsel komt zes keer vaker voor bij jongens dan bij meisjes. Het komt vaak, maar niet altijd, voor in combinatie met autisme: een aandoening die ook vaker voorkomt bij jongens.

Hoezo geniaal?

Er zijn verschillende terreinen waarop de genialiteit naar voren kan komen. Vaak heeft elke idiot savant zijn eigen specialiteit(en). Zo kennen sommigen hele encyclopedieën uit hun hoofd. Anderen kunnen de moeilijkste wiskundige berekeningen uit hun hoofd uitvoeren waarbij ze de computer soms overtreffen wat betreft het aantal cijfers achter de komma. Weer anderen kennen hele muzikale composities, na één keer gehoord te hebben, uit hun hoofd. Hun hersenen zijn te vergelijken met een computer en alle informatie lijkt als vanzelf te worden opgeslagen op de harde schijf. Kim Peek kreeg daardoor zelfs de bijnaam 'de Kimputer'. “Normale” mensen filteren de binnenkomende informatie op relevantie. Ze kunnen onmogelijk alle informatie onthouden. Idiots savants filteren informatie niet en onthouden alles. Ze proberen de dingen niet bewust te onthouden: het gaat vanzelf. Hun genialiteit is over het algemeen ook passiever dan dat van bekende wetenschappers. Zo zullen savants bijvoorbeeld eerder een encyclopedie uit hun hoofd leren dan dat ze er zelf een zullen schrijven.

Vaak hebben idiots savants een hersenbeschadiging en is hun genialiteit daar ook door te verklaren. Meestal is die beschadiging al aanwezig vanaf de geboorte, maar er is ook een geval bekend van iemand die idiot savant werd na een klap op zijn hoofd van een honkbalknuppel.

Mediageniek

Idiot savants spreken vaak tot de verbeelding. In films en boeken wordt er vaak gebruik van gemaakt. Vaak wordt ten onrechte gedacht dat, net als in de film Rainman, idiots savants altijd autistisch zijn (of dat alle autisten ook geniaal zijn). Dit is echter niet het geval. De combinatie autisme en savant komt wel vaak voor, maar niet alle savants zijn autist. Zo is Kim Peek niet autistisch en komt de film op dat gebied niet overeen met de werkelijkheid.

Een savant idiot zijn is niet allemaal rozengeur en maneschijn. Veel savants zijn graag geziene gasten in tv-shows en bij wetenschappers. Iedereen vindt een mens die rekent als een computer fascinerend. Of een persoon die bij elke datum de juiste dag weet te vertellen. Toch?

Helaas is het voor de savants zelf niet allemaal rozengeur en maneschijn. De verstandelijke beperking is de andere kant van de medaille. Zo is het mogelijk dat een idiot savant hele encyclopedieën kan opdreunen, maar niet met de bus kan reizen. Ook op motorisch gebied hebben ze vaak problemen. Zo leerde Kim Peek pas op zijn vierde lopen en moet zijn vader hem helpen met het dichtknopen van zijn blouse.