Codependentie en toxische schaamte

Codependentie is een psychische aandoening waarbij iemand zijn eigenwaarde en bestaansrecht afhankelijk maakt van de bevestiging die hij krijgt van andere mensen. Een codependent zal geneigd zijn andere mensen te pleasen in de hoop zo waardering te krijgen voor wie hij is en wat hij doet. Codependentie is een overlevingsmechanisme, ontstaan uit een onveilige jeugd. Tijdens een onveilige jeugd konden de ouders om de een of andere reden niet voorzien in de behoeftes van hun kind. Het kind heeft geleerd dat liefde voorwaardelijk is, in plaats van onvoorwaardelijk. Anno 2017 staat codependentie nog niet vermeld in de DSM V. De hoofdoorzaak van codependentie is toxische schaamte.

Wat is toxische schaamte?

Schaamte is een intens gevoel van inadequaatheid, minderwaardigheid, vernedering en zelfveroordeling. Iemand die schaamte ervaart, voelt zich afgesneden van de rest van de wereld. Schaamte activeert overtuigingen als: Ik ben een mislukking, Ik ben het niet waard om van te houden, Ik verdien het niet om gelukkig te zijn, Ik ben een slecht persoon. Schaamte gaat meestal vanzelf voorbij. Bij codependents blijft schaamte echter lang hangen en zijn de gevoelens intenser. Dit komt doordat schaamte intense gevoelens van onveiligheid uit de jeugd triggert. Dit veroorzaakt een vecht-/vluchtreactie in het brein en in het lichaam. Vandaar dat er in het geval van codependents wordt gesproken van toxische schaamte. Toxische schaamte kan leiden tot depressie, angststoornissen, eetstoornissen, agressie, posttraumatische stressstoornis en verslavingen op allerlei gebieden.

Kenmerken van toxische schaamte:

• Toxische schaamte is meestal onbewust;
• Gevoelens van toxische schaamte blijven lang hangen (langer dan een dag);
• Gevoelens van toxische schaamte zijn pijnlijk en intens;
• Gevoelens van toxische schaamte kunnen getriggerd worden door eigen gedachten, maar ook door gebeurtenissen;
• Toxische schaamte kan leiden tot depressie, wanhoop en radeloosheid met alle gevolgen vandien;
• Toxische schaamte roept gevoelens van diepe inadequaatheid op;
• Toxische schaamte gaat gepaard met interne overtuigingen ontstaan in de jeugd van de codependent.

Het ontstaan van toxische schaamte

Toxische schaamte ontstaat vaak vroeg in de kindertijd door mishandeling, genegeerde behoeftes, of wanneer het kind veiligheid en liefde wordt onthouden. Vaak speelt dit wanneer één of beide ouders te lijden hebben van een narcistische persoonlijkheidsstoornis. De manier waarop de ouders hun kind behandelen, fungeert als een soort spiegel. Een kind krijgt in deze spiegel voorgespiegeld hoe het met zichzelf om dient te gaan, hoe het zichzelf kan leren begrijpen en hoe andere mensen hem zien. De manier waarop de ouders hun kind behandelen, weerspiegelt hoe een kind naar zichzelf leert kijken. In een gezonde opvoeding, waarin ouders onvoorwaardelijk van hun kind houden, ziet een kind de onvoorwaardelijke liefde als een weerspiegeling van wie hij is. Een kind dat door zijn ouders wordt mishandeld, niet wordt gezien in zijn behoeftes of geen liefde en/of veiligheid ervaart, krijgt voorgespiegeld dat het geen liefde waard is wanneer het zichzelf is en dat het verdient om slecht behandeld te worden en geen veiligheid verdient. Hierdoor krijgt het kind geen realistisch beeld van zichzelf voorgespiegeld door zijn ouders en ontstaat er een ongezond zelfbeeld. Het kind leert met zichzelf om te gaan zoals zijn ouders met hem omgaan. In het geval van narcistische ouders leert het kind zichzelf niet gerust te stellen en te bevestigen. Samen met dit verkeerd voorgespiegelde zelfbeeld ontstaat er een zeer diepgewortelde toxische schaamte voor zichzelf en wie hij is. Het kind mag niet zijn wie het oorspronkelijk is, omdat het niet in zijn waarde wordt gezien en niet wordt gewaardeerd en bevestigd om wie het in werkelijkheid is. Het kind leert dat zijn ware zelf iets is om zich voor te schamen. Deze schaamte wortelt zich vaak zo diep en is vaak de basis van het ontstaan van codependentie. Een kind dat opgroeit met deze toxische schaamte, groeit op tot een human-doing, steeds op zoek naar een manier om zich te ontdoen van deze schaamte. De term human-doing is voor het eerst gebruikt door Ross Rosenberg, Amerikaans expert in codependentie en narcisme.

Human-doing versus human-being

Wanneer een codependent als human-doing in het leven staat, is toxische schaamte vaak de innerlijke drijfveer, vaak in combinatie met perfectie, een laag gevoel van eigenwaarde, schuldgevoelens. De eigenwaarde van de codependent hangt af van zijn prestaties, wat hij doet en wat voor invloed dit heeft op de mensen uit zijn omgeving. Een human-being daarentegen heeft al een bodem van eigenwaarde en is bij voorbaat al goed genoeg, ongeacht zijn prestaties of zijn gedrag. Dit heeft alles te maken met het in de jeugd hebben ervaren van gevoelens van onvoorwaardelijke liefde, veiligheid en verbinding.

Zelfvertrouwen kan alleen beklijven als het van binnenuit komt, niet wanneer het afhankelijk is van prestaties. Een human-doing kan dus nog zoveel presteren en zijn best doen, maar dit zal geen langetermijneffect hebben op het zelfvertrouwen van de human-doing.

Toxische schaamte verteert de codependent van binnenuit en houdt zichzelf in stand door angst en negativiteit. Codependents handelen vaak vanuit de gevoelens van schaamte omdat zij zich hiermee identificeren en bevestigen daardoor steeds weer de schaamte en de bijbehorende gevoelens. Een voorbeeld: wanneer een codependent handelt naar zijn gevoelens van het niet waard zijn om van te houden, zal hij automatisch zijn eigen grenzen niet respecteren. Omdat anderen hierdoor ook geen zicht hebben op de grenzen van de codependent, walsen zij onbewust over de grenzen van de codependent heen. De codependent zal op zijn beurt hierdoor wederom ervaren dat hij het niet waard is om van te houden. Wanneer een codependent gaat handelen alsof hij het wel waard is om van te houden, ook al voelt hij dit niet zo, zal hij steeds meer grenzen durven stellen en daardoor zal automatisch zijn eigenwaarde langzaam beter worden.

Aanpakken van toxische schaamte

Wanneer de toxische schaamte met liefde, acceptatie, moed, geduld en respect wordt behandeld, kan het langzaam worden aangepakt met behulp van vrienden, familie, therapie en een veilige omgeving. Met name een veilige omgeving is enorm belangrijk voor een codependent om zichzelf kwetsbaar te kunnen opstellen en empathie en acceptatie te ervaren, als tegenhanger van de geïnternaliseerde onveiligheid uit de jeugd.

Tips bij het aanpakken van toxische schaamte zijn:

• Zoek een therapeut die ervaring en inzicht heeft op het gebied van toxische schaamte en codependentie;
• Ga relaties met mensen (familie, vrienden of partners) uit de weg die jouw eigenwaarde baseren op wat je doet, niet op wie je bent;
• Koester relaties die jouw innerlijke waarde bevestigen;
• Lees en leer over codependentie;
• Neem deel aan een 12-stappenprogramma bij Codependents Anonymous (http://www.codependents-anonymous.nl) of een Norwoodgroep (https://norwoodgroep.nl).

Lees verder

• Codependentie en eenzaamheid
• Codependentie en emoties
• Codependentie en hechting
• Codependentie en narcisme
• Codependentie en triggers