Codependentie en emotionele mishandeling

Codependentie is een progressieve psychische aandoening in onze maatschappij, die voorkomt bij 10 a 15 % van de bevolking. Mensen die lijden aan codependentie maken hun eigenwaarde afhankelijk van de bevestiging die ze krijgen van andere mensen. Een codependent heeft niet geleerd zijn eigenwaarde uit zichzelf te halen. In plaats daarvan heeft hij geleerd dat hij moet voorzien in de behoeften van anderen om zo wel gezien te worden en aandacht en bevestiging te krijgen. Codependentie is een overlevingsstrategie van een onveilige jeugd. Vaak vond er in de jeugd van een codependent emotionele en/of lichamelijke mishandeling plaats.

Wat is emotionele mishandeling

Verreweg de meest voorkomende vorm van mishandeling die in onze maatschappij plaatsvindt, is emotionele mishandeling. Emotionele mishandeling kenmerkt zich door manipulatie, straffen, controle willen hebben over de ander en iemand met woorden kleineren. Emotionele mishandeling uit zich in bedreigen, oordelen, bekritiseren, liegen, de schuld geven, uitschelden, de ander dingen onthouden, negeren of verwaarlozen. Grofweg is dit onder te verdelen in verbaal geweld, manipulatie, sociale mishandeling en negeren en verwaarlozen. Het effect van jarenlange emotionele mishandeling is dat een kind dat dit heeft ondergaan niet op zichzelf leert te vertrouwen, maar juist zichzelf leert te wantrouwen en continu twijfelt aan zichzelf. Het kind heeft geen veiligheid ervaren, maar een continue dreiging.

Verbaal geweld

Onder verbaal geweld wordt verstaan: schreeuwen, uitschelden, belachelijk maken en kleineren. De meeste kinderen sluiten hun gehoor automatisch af wanneer er tegen ze wordt geschreeuwd. Dit is een natuurlijk overlevingsmechanisme, waardoor de schadelijke teksten minder binnenkomen. Voor een kind is een schreeuwende ouder enorm beangstigend en bedreigend. Wanneer er bij verbaal geweld wordt gescholden, geschreeuwd of wanneer een kind belachelijk gemaakt of gekleineerd wordt, zal het kind zich waardeloos voelen. Kinderen hebben geen enkel verweer tegen verbaal geweld en kunnen niet voorkomen dat ze een rotgevoel krijgen over zichzelf. Ze kunnen nog niet relativeren en beseffen dat het gedrag bij de ander hoort en niks zegt over henzelf, maar alles over de ander. Ze zullen het verbale geweld automatisch persoonlijk opvatten en daardoor leren dat zij het niet waard zijn om van te houden, dat ze waardeloos zijn. Horen en zien dat iemand anders verbaal wordt mishandeld, is voor een kind net zo schadelijk als zelf het object van mishandeling te zijn. Dit heeft alles te maken met het feit dat kinderen nog geen goed ontwikkelde grenzen hebben.

Manipulatie

Manipulatie is het beinvloeden van het gedrag van iemand door middel van dreigen of straffen, wanneer de gemanipuleerde niet doet wat de manipulator wilt. Vaak wordt hierbij gebruik gemaakt van de kwetsbaarheden van de gemanipuleerde, in dit geval het kind. Een voorbeeld van manipulatie is: "Als jij niet doet wat ik zeg, krijg je geen zakgeld meer!" of "Als jij niet lief voor mij bent, ben ik niet lief voor jou!" Manipulatie wordt in dysfunctionele gezinnen vaak gebruikt als controle en machtsmiddel om invloed te hebben op het gedrag van kinderen. Een kind voelt zich gedwongen om het gewenste gedrag te vertonen, omdat het gedrag anders negatieve consequenties heeft voor het kind. Manipulatie zorgt voor een enorm gevoel van onveiligheid voor een kind, omdat voor hem belangrijke dingen tegen hem kunnen worden gebruikt.

Sociale mishandeling

Kinderen leren normaal gesproken in eerste instantie via hun ouders wie ze zijn en hoe ze de dingen moeten doen. Vanaf een jaar of 4 worden ook vriendjes en vriendinnetjes erg belangrijk in het leven van kinderen. Ook door middel van vriendjes en vriendinnetjes leren zij veel over zichzelf, hoe ze zich moeten gedragen hoe ze met andere kinderen moeten omgaan. Onder sociale mishandeling wordt verstaan dat kinderen worden geremd in de omgang met leeftijdsgenootjes door de ouders. Dit kan bijvoorbeeld doordat een van de ouders verslaafd is en thuis zijn verslaving praktiseert. De ouder kan dan bijvoorbeeld uit schaamte het kind verbieden om vriendjes of vriendinnetjes mee te nemen. Ook kan het kind zelf ‘voelen’ dat het beter geen vriendjes of vriendinnetjes mee naar huis kan nemen omdat het zich schaamt voor de ouder.

In een functioneel gezin worden kinderen gestimuleerd in het meenemen van vriendjes en vriendinnetjes en wordt aan de kinderen geleerd om met eventuele moeilijkheden bij het uitnodigen van vriendjes en vriendinnetjes om te gaan. Hierbij valt te denken aan een moeder die in een rolstoel zit of een zieke ouder. Dit is dan geen reden om een kind te belemmeren in de omgang met vriendjes of vriendinnetjes.

Negeren

Negeren gebeurt wanneer de ouder niet reageert op de signalen die een kind uitzendt naar de ouder. Hierbij kun je denken aan dat een kind mondeling zijn behoeftes kenbaar maakt, of een gesprek met de ouder wil aangaan en dat de ouder hier (bewust of onbewust) niet op reageert. Wanneer dit stelselmatig gebeurt, geeft de ouder het kind het signaal dat het niet de moeite waard is om op te reageren of naar te luisteren. Het kind zal daardoor minder geneigd zijn de communicatie met zijn ouder aan te gaan, omdat dit toch geen zin heeft.

Verwaarlozing

Bij verwaarlozing worden de behoeftes van een kind verwaarloost. Hierbij valt te denken aan het niet voldoen aan de basisbehoeftes van een kind in de zin van lichamelijke verzorging en emotionele verzorging. Het kind krijgt hierin geen goed voorbeeld en wordt hierin ook niet gestimuleerd zich te ontwikkelen. Vaak zijn de ouders gepreoccupeerd met andere zaken, waardoor er geen oog is voor de emotionele of lichamelijke behoeftes van het kind. Hierbij valt te denken aan allerlei vormen van verslaving van de ouders, zoals drugsverslaving, alcoholverslaving, relatieverslaving, werkverslaving.

Kenmerken van de emotionele mishandelaar

Meestal ligt er een reden aan ten grondslag wanneer iemand zijn kinderen (onbewust) emotioneel mishandelt. De ouder heeft waarschijnlijk zelf een onveilige jeugd gehad en heeft daardoor enorme behoefte aan controle. Hij (of zij) wil graag domineren, zodat hij zich sterk en goed voelt, omdat ook hij niet heeft geleerd zijn eigenwaarde uit zichzelf te halen. Hiervoor gebruikt hij verbaal geweld. Vaak is een ouder die emotioneel geweld toepast erg op zichzelf gericht, ongeduldig, onredelijk, ongevoelig voor de gevoelens van anderen. Daarnaast heeft hij moeite met vergeven en heeft hij weinig inlevingsvermogen. Vaak is de ouder jaloers en achterdochtig. De dingen moeten op de manier van de ouder gaan. Een andere manier is er niet.

De gevolgen van emotionele mishandeling

Wanneer een kind opgroeit in een situatie waarin het stelselmatig bewust of onbewust emotioneel wordt mishandelt, kan dit leiden tot serieuze klachten als angststoornissen, posttraumatische stress stoornis, depressie, chronische gevoelens van pijn of diverse vormen van lichamelijke klachten. Vaak ontwikkelen deze kinderen codependentie en leren ze hun eigenwaarde uit de bevestiging en aandacht van anderen te halen. Puur omdat ze niet de tools hebben gekregen om dit uit zichzelf te halen. Ze missen een basis van vertrouwen. Vertrouwen in het leven, dat ze het leven aankunnen en in zichzelf en andere mensen.
Deze kinderen groeien op met het idee dat emotionele mishandeling normaal is binnen een gezin en zullen in hun volwassen leven dan ook vaak relaties met mensen krijgen waarin dit weer gebeurt. Ze groeien op tot martelaars, verzorgers en pleasers. Ze hebben een enorm verantwoordelijkheidsgevoel, ook voor dingen die totaal buiten hun verantwoordelijkheid vallen en voelen zich vaak schuldig. Daarnaast kunnen ze niet goed grenzen stellen, omdat ze dit niet hebben geleerd. Vaak hebben ze ook geen toegang tot hun gevoelens van boosheid, omdat die hen niet verder hielpen in hun jeugd. Boosheid is een enorm belangrijke emotie om grenzen te stellen. Wanneer iemand boosheid ervaart, weet degene namelijk dat zijn grens is gepasseerd.

Voor het herstellen van emotionele mishandeling is het belangrijk dat een als kind mishandelde volwassene leert te begrijpen wat er gebeurd is. Dit gaat vaak niet in een keer, maar kan jaren tijd kosten. Daarnaast is het belangrijk om de verantwoordelijkheid voor de mishandeling te leren leggen waar die hoort: bij de ouders. Dan kan stapsgewijs begonnen worden met het opbouwen van (zelf-)vertrouwen, al dan niet met psychische ondersteuning van een psychotherapeut. Ook dit vergt jaren training en therapie.

Lees verder

• Codependentie en narcisme
• Codependentie en afweermechanismen
• Codependentie en emoties
• Codependentie en hechting
• Codependentie: symptomen & ontstaan van mede-afhankelijkheid