Definities van leren

Het begrip leren kun je op verschillende manieren bekijken of uitleggen. Afhankelijk van de definitie is een leerling passief of actief betrokken bij dit proces. Ook de rol van de leraar en de instructiemethodes die toegepast worden zijn verschillend bij de verschillende definities. Leren kan gezien worden als responsversterking, als kennisverwerving en als kennisconstructie.

Leren als responsversterking

Volgens deze kijk op leren, is leren een mechanisch proces waarbij succesvolle respons van een leerling versterkt wordt en een verkeerde respons afgezwakt wordt. Het idee erachter is dat leren betrekking heeft op het uitbreiden en toevoegen van nieuwe responsen.

Stimulus-respons associaties

Operante conditionering is het principe achter deze manier van leren. De kans op een bepaald gedrag wordt vergroot door beloning of afstraffing. E.L. Thorndike was de eerste onderzoeker die dit fenomeen ontdekte door middel van de puzzelbox. Hij plaatste een hongerige kat in een doos die alleen open kon door een simpele handeling. Als de kat deze handeling uitvoerde ging de doos open en kon de kat naar buiten, daar werd hij beloond met eten. Vervolgens werd hij teruggeplaatst en werd de procedure telkens herhaald. Het principe wat Thorndike hier uit opmaakte was dat als een respons wordt opgevolgd door een beloning, de respons versterkt wordt. Als de respons niet beloond wordt door een beloning (de doos gaat niet open doordat de kat een verkeerde handeling uitvoert), wordt de respons afgezwakt.

B.F. Skinner breidde het onderzoek van Thordike uit tot de Skinnerbox, waardoor op een efficiëntere en snellere manier onderzoek naar dit fenomeen gedaan kon worden. Een bekend onderzoek is de duif in een kooitje dat op een lichtknopje moet duwen met zijn snavel, telkens als hij dit doet wordt hij beloond met voedsel. Met zijn onderzoeken breidde hij het principe van Thorndike uit tot een wetenschappelijk model, wat bekend staat als operante conditionering.

In de praktijk

In schoolsituaties zie je dit principe nog steeds. Bij schrijven zie je bijvoorbeeld een versterkte stimulus respons associatie tussen het geschreven woord k-a-t en de overeenkomende klank van het woord. Bij schrijven zie je het tussen het gesproken woord “kat” en de overeenkomende spelling k-a-t. Ook bij rekenen zie je deze stimulus respons associatie sterk terug, 4+4 (stimulus) = 8 (respons), er is maar één correct antwoord.

De leerling is bij deze manier van leren een passieve ontvanger van feedback en wordt volledig gevormd door beloning (bij een goed antwoord) en straffen (bij een fout antwoord). De rol van de leraar is hier het geven van feedback.

Deze kijk op leren zorgt ervoor dat leraren situaties creëren die alleen korte responsen vragen. De leerling geeft antwoord op een vraag en de leraar geeft feedback. De leraar vraagt bijvoorbeeld “wat is 250 gedeeld door 5?” en de leerling geeft antwoord. De leraar antwoord vervolgens met “goed” of “fout”.

Een populaire instructiemethode die past binnen dit principe van leren is “oefenen en stampen”. Basisvaardigheden in lezen, schrijven en rekenen worden vaak op deze manier geleerd.

Leren als kennisverwerving

Volgens deze kijk op leren vindt leren plaats wanneer een persoon met meer kennis (zoals een leraar) informatie overdraagt aan een persoon met minder kennis (zoals een leerling). De informatie wordt bij wijze van spreken in het geheugen van de leerling gestopt. De leraar presenteert telkens nieuwe informatie aan de leerling die hij moet leren.

De leerling is bij deze manier van leren een informatieverwerker en de leraar is de informatieverstrekker. Voorbeelden van instructiemethodes die leraren veel gebruiken zijn tekstboeken, werkboeken en hoorcolleges. De leraar kan een leerling vragen om een bepaald gedeelte uit een tekstboek te lezen of opdrachten te maken uit een werkboek. Het doel hierachter is het vergroten van de kennis in het geheugen van de leerling.

Leren als kennisconstructie

Volgens deze kijk op leren is de leerling actief zijn eigen mentale representaties aan het bouwen en geeft hij hier betekenis. Leren vindt plaats wanneer een leerling relevante informatie selecteert, organiseert in een coherente structuur en vervolgens interpreteert door middel van de kennis die hij al heeft.

Het constructivisme

Het constructivisme is het principe achter deze manier van leren. Dit principe gaat er vanuit dat kennisverwerving niet het gevolg is van informatieoverdracht door een leraar, maar het resultaat is van het denkvermogen van de leerling. Leerlingen leren door nieuwe informatie te koppelen aan de kennis die ze al hebben. Elke leerling leert hierdoor op zijn eigen manier.

Belangrijke namen in het constructivisme zijn Piaget, Vygotsky en Dewey. Elk van deze wetenschappers hebben een eigen kijk op het constructivisme en er bestaat daarom ook geen eenduidige leertheorie. Piaget en Vygotsky delen de mening dat een klaslokaal een constructieve omgeving moet zijn, maar ze hebben verschillende theorieën. Piaget verklaart dat leren plaatsvindt door middel van schema’s (het organiseren van informatie). Vygotsky gelooft dat leren en ontwikkeling een collaboratieve activiteit is en plaats moet vinden in een sociale omgeving. Volgens Dewey moeten kinderen zoveel mogelijk worden uitgedaagd en moeten ze actief deelnemen aan het leerproces. Discussiëren en leren in groepsverband zijn belangrijke uitgangspunten volgens hem.

In de praktijk

De leerling is bij deze manier van leren erg actief en moet zelf betekenis geven aan informatie. De leraar heeft hierbij een begeleidende rol. Een instructiemethode die binnen deze definitie van leren valt is discussiëren in een groep. Bij bijvoorbeeld leren schrijven kunnen leerlingen discussiëren over hoe ze moeten plannen wat ze willen schrijven en hoe ze dit willen gaan schrijven, de leraar kan daarbij suggesties opperen gaandeweg en speelt alleen een ondersteunende rol in het proces.

In plaats van dat de nadruk ligt op het eindproduct, zoals hoeveel er geleerd is, ligt bij het constructivisme de nadruk op het leerproces, zoals strategieën die je kunt toepassen bij het leren en begrijpen.