Faalangst, wat zijn de determinanten?

Er zijn verschillende factoren die kunnen bijdragen aan het tot stand komen van faalangst, determinanten worden deze factoren genoemd. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen persoonlijke determinanten, factoren die bij de persoon zelf liggen, en omgevingsdeterminanten, factoren die van buitenaf invloed kunnen hebben op de persoon. Waarom falen kinderen met faalangst? Verschillende theorieën en onderzoeken geven antwoord op deze vraag.

Persoonlijke determinanten

Er zijn verschillende theorieën waarom leerlingen met faalangst falen. Eén van die theorieën is de distraction theory. Deze theorie stelt dat het ervaren van druk (zoals angst, piekeren, enz.) leidt tot belasting van het werkgeheugen. Dit heeft vervolgens een negatieve invloed op prestatie bij cognitieve taken. Het werkgeheugen is betrokken bij het controleren en reguleren van actieve denkprocessen die gerelateerd zijn aan taakrelevante informatie.

Leerlingen met faalangst ervaren angst. Deze angst neemt werkgeheugencapaciteit in beslag die normaal gebruikt wordt om vaardigheden te leren en uit te voeren. Faalangst is een negatieve emotie die voornamelijk de capabiliteit van het werkgeheugen die beschikbaar is voor lezen en verbale informatie vermindert. Hoge werkbelasting door druk heeft ook invloed op de concentratie.

Een andere theorie is dat faalangst vaak beschreven wordt als een proces waarin cognitieve en affectief-fysiologische factoren elkaar versterken. Bij de cognitieve factor gaat het erom dat een leerling een aantal negatieve gedachten heeft over presenteren en de gevolgen daarvan, dit is de component piekeren. De affectief-fysiologische factoren zijn de negatieve gevoelens van angst, spanning en ongemak en de fysiologische verschijnselen als zweten, verhoogde hartslag en blozen, deze component wordt emotionaliteit genoemd. Deze twee componenten werken op elkaar in: door de negatieve gedachten ontstaat een gevoel van spanning en angst bij de leerling met als gevolg een versnelde hartslag en zweten. Deze fysiologische verschijnselen hebben ook een negatief effect, omdat het de aandacht van de leerling opeist. Leerlingen met faalangst zitten in een vicieuze cirkel: een faalangstervaring versterkt de eerdere faalangst, waardoor de kans op een volgend falen wordt vergroot.

Omgevingsdeterminanten

De omgeving van een leerling kan ook probleemgedrag in de hand werken. De omgeving kan op verschillende niveaus bekeken worden. Twee niveaus zijn de sociale en fysieke omgeving, deze zullen hieronder toegelicht worden.

Sociale omgeving

De sociale omgeving die invloed heeft op leerlingen met faalangst zijn voornamelijk leerkrachten, ouders, vrienden en klasgenoten. Door gedrag van een specifiek persoon (bijvoorbeeld de leerkracht) kan faalangst ontstaan bij een leerling. De manier waarop een leerkracht prestaties van leerlingen beoordeelt, speelt een belangrijke rol. Daarnaast is het gevoel van veiligheid in de klas en de manier waarop een leerkracht structuur aanbrengt in de lessen en toetsen een belangrijk aspect. De manier van feedback geven is ook belangrijk, deze kan op verschillende gebieden gegeven worden: taakgericht of persoonsgericht. Daarnaast kan feedback positief zijn of negatief. Leerlingen met faalangst zijn gevoelig voor kritiek. Leerlingen met faalangst hebben daarom vooral behoefte aan positieve taakgerichte feedback om vertrouwen op te bouwen.

Een competitieve sfeer onder klasgenoten zorgt voor meer druk om te presteren. Ook de thuissituatie kan invloed hebben op faalangst bij een kind. Wanneer ouders prestatiegericht zijn, hoge verwachtingen hebben van hun kind en het kind onder druk zetten om te presteren kan dit bij kinderen leiden tot faalangst. Een andere mogelijkheid is wanneer ouders zelf faalangst hebben. Kinderen kunnen hun ouders als model zien, waardoor de faalangst van het kind wordt versterkt.

Fysieke omgeving

De prestatiecontext speelt altijd een grote rol bij de mate van faalangst. De school is een situatie waarin prestaties geleverd en getoetst worden. De manier waarop er onderwijs wordt gegeven kan daarom een belangrijke factor zijn bij het ontstaan of het in stand houden van faalangst bij bepaalde leerlingen. Scholen zijn vaak gericht op cognitief leren en houden zich in mindere mate bezig met het motorische, sociale en emotionele vlak van leerlingen. Faalangst wordt ook vaak opgeroepen of versterkt door een bepaalde taaksituatie (bijvoorbeeld een bepaald vak) of een specifieke context (bijvoorbeeld een klaslokaal, of doodse stilte tijdens een toets).